ชุมชนบ้านกล้วยเป็นชุมชนที่มีอยู่แต่เดิมเป็นเวลากว่า 80 ปี เนื่องจากมีผู้อพยพย้ายเข้ามาอยู่ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2486 โดยได้มีการจัดตั้งชุมชนบ้านกล้วยอย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 2524 จึงทำให้ชุมชนบ้านกล้วยเริ่มมีการพัฒนาอย่าต่อเนื่อง ดังนี้

พ.ศ. 2540 ชุมชนบ้านกล้วยได้มีการจัดตั้งกลุ่มออมทรัพย์ เพื่อแก้ไขปัญหาเรื่องหนี้สินของคนในชุมชน และเป็นการสนับสนุนค่าใช้จ่ายของคนในชุมชน เช่น การเสียชีวิต เป็นต้น

พ.ศ. 2547 ชุมชนบ้านกล้วยมีการขยายถนน และทำทางเดิน

พ.ศ. 2548 ชุมชนบ้านกล้วย จัดตั้งศูนย์สุขภาพชุมชน สังกัดกระทรวงสาธารณสุข

พ.ศ. 2551 เกิดไฟไหม้ครั้งใหญ่จากรถบรรทุกน้ำมันรั่วบนทางด่วนบ้านเรือนเสียหายทั้งหมด 6 หลังคาเรือน แต่ไม่มีผู้เสียชีวิต

พ.ศ. 2558 การท่าเรือแห่งประเทศไทยต้องการที่ดินคืน จึงมีการเจรจาตกลงกันแต่ยังไม่สำเร็จ

พ.ศ. 2562 เกิดวิกฤตโรคระบาดโควิด-19 ชุมชนจึงจัดทำศูนย์พักคอยบริเวณวัดสะพาน และเกิดโครงการแพทย์ทางร่วม ทำร่วมกันใน 3 ชุมชน ได้แก่ ชุมชนสวนอ้อย ชุมชนวิสาหกิจเกาะกลาง และชุมชนบ้านกล้วย เพื่อฝึกอบรมคนในชุมชนให้สามารถดูแลผู้ป่วย โควิด-19 ได้อย่างถูกต้อง เช่น ตรวจวัดไข้ เป็นผู้จัดหายาและสิ่งของที่จำเป็นให้ผู้ที่ต้องการ

พ.ศ. 2566 เกิดโครงการแพทย์ทางร่วมในกลุ่มเป้าหมายใหม่ ทำร่วมกับชุมชนสวนอ้อยและชุมชนวิสาหกิจเกาะกลาง โดยมีหน้าที่ในการดูแลผู้สูงอายุ เช่น หากผู้สูงอายุมีอาการติดเตียงจะส่งไปกายภาพบำบัด และดูแลผู้ป่วยกลุ่มโรคติดต่อไม่เรื้อรัง (NCDs)

ปัจจุบัน พ.ศ. 2567 ชุมชนบ้านกล้วย ยังคงมีกรณีพิพาทกับการท่าเรือแห่งประเทศไทยในการเวนคืนที่ดิน

ชุมชนบ้านกล้วยตั้งอยู่ริมทางรถไฟสายเก่า (สายปากน้ำ) ในแขวงคลองเตย เขตคลองเตย กรุงเทพมหานคร โดยอยู่บริเวณใกล้ถนนพระราม 4 และใต้โครงสร้างทางด่วนเฉลิมมหานคร ชุมชนแห่งนี้ตั้งอยู่ในพื้นที่ของการรถไฟแห่งประเทศไทย (ร.ฟ.ท.) ซึ่งชาวบ้านอยู่อาศัยกันมาหลายสิบปีโดยไม่มีเอกสารสิทธิ์ ทำให้ถือเป็นหนึ่งในชุมชนแออัดที่สำคัญของกรุงเทพมหานคร พื้นที่ชุมชนเชื่อมต่อกับพื้นที่ใกล้เคียง เช่น ชุมชนล็อก 1-6 ชุมชน 70 ไร่ และตลาดคลองเตย ทำให้บริเวณนี้มีความหนาแน่นของประชากรสูง และเป็นศูนย์รวมของแรงงานรายวัน พ่อค้าแม่ค้าริมถนน รวมถึงผู้สูงวัยจำนวนมาก

จากการสำรวจของชุมชน พบว่า ชุมชนบ้านกล้วยมีผู้อยู่อาศัยประมาณ 1,612 คน แบ่งเป็นชาย 782 คน และหญิง 830 คน กระจายอยู่ใน 420 ครัวเรือน มีบ้านพักอาศัยราว 300 หลัง โดยส่วนใหญ่เป็นบ้านไม้ บ้านเช่า หรือบ้านที่สร้างเองแบบกึ่งถาวร

ชุมชนบ้านกล้วย เขตคลองเตย เป็นหนึ่งในชุมชนแออัดขนาดใหญ่ที่ตั้งอยู่ใต้ทางด่วนและริมทางรถไฟสายเก่า ใจกลางกรุงเทพฯ ด้วยข้อจำกัดด้านพื้นที่ ความไม่มั่นคงในที่อยู่อาศัย และการขาดโอกาสทางการศึกษา ส่งผลให้คนในชุมชนส่วนใหญ่ประกอบอาชีพในภาคแรงงานนอกระบบ ซึ่งไม่มั่นคงแต่ก็เป็นกลไกสำคัญที่หล่อเลี้ยงครอบครัว

อาชีพหลักของชาวบ้านคือแรงงานรับจ้าง พ่อค้าแม่ค้าริมทาง พนักงานเก็บของเก่า และกลุ่มเปราะบางอื่น ๆ ในเมือง บางครัวเรือนมีผู้สูงอายุและเด็กอยู่ร่วมกันหลายรุ่น ซึ่งสะท้อนถึงโครงสร้างครอบครัวแบบดั้งเดิมในชุมชนเมือง

การจัดกิจกรรมในชุมชน

กิจกรรมรายสัปดาห์

• Free Community Yoga ณ BCH Center of Dreams (Lock 456) จัดโดย Bangkok Community Help Foundation ทุกวันอาทิตย์ เวลา 18.00 น. เป็นการส่งเสริมสุขภาพและความสุขในชุมชน 

กิจกรรมรายเดือน

• กิจกรรมจิตอาสา "เราทำความดี ด้วยหัวใจ" เช่น การปรับปรุงสวนหย่อมในชุมชนล็อคต่าง ๆ ร่วมกับสำนักงานเขตคลองเตย สภาพแวดล้อม และองค์กรต่างๆ (06/10/2025 และย้อนหลังในปี 2562) 

โครงการระยะสั้น–กลาง

• โครงการพัฒนาท่องเที่ยวชุมชนอย่างยั่งยืน ร่วมกับมูลนิธิดวงประทีป และ Local Alike โดยจัดเส้นทางเรียนรู้วิถีชีวิตชุมชน และพัฒนาผู้นำเยาวชนเพื่อบริการทัวร์ชุมชน 

กิจกรรมพิเศษประจำปี

• ศูนย์เรียนรู้การจัดการขยะแบบครบวงจร ที่ชุมชนเกาะกลาง เขตคลองเตย จัดขึ้นวันที่ 29 พฤศจิกายน 2565 โดยสภาอุตสาหกรรมฯ และหน่วยงานสิ่งแวดล้อม กิจกรรมรวมถึงการทำก๊าซชีวภาพ และการใช้วัสดุเหลือใช้ให้เป็นประโยชน์ 

การจัดกิจกรรมต่าง ๆ ในชุมชนบ้านกล้วยและพื้นที่ใกล้เคียง สะท้อนถึงความร่วมมือกันของภาคประชาสังคม ชุมชน และหน่วยงานรัฐ ในการสนับสนุนคุณภาพชีวิตด้านสุขภาพ การศึกษา การท่องเที่ยว และการจัดการสิ่งแวดล้อมอย่างยั่งยืนในพื้นที่ชุมชนแออัด กรุงเทพมหานคร 

1.ป้าติ๋ม (ศิริพร สวัสดี) ประธานชุมชนบ้านกล้วย ป้าติ๋มเป็น ประธานชุมชนบ้านกล้วย ริมทางรถไฟสายเก่าปากน้ำ เขตคลองเตย โดยเธอเป็นผู้นำชุมชนที่ได้รับการยอมรับและรู้จักอย่างแพร่หลายในระดับชุมชนเธอดูแลสมาชิกชุมชนตั้งแต่เรื่องสิทธิที่อยู่อาศัย การประสานกับภาคราชการ และช่วยเหลือคนที่อยู่ใต้โครงสร้างทางด่วนซึ่งบางคนไม่มีเอกสารสิทธิ์ที่ดิน 

ทุนมนุษย์ ชุมชนบ้านกล้วย มีประธานชุมชนและคณะกรรมการชุมชนที่มีความเข้มแข็ง ทำหน้าที่ในการช่วยเหลือและแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นภายในชุมชนรวมถึงเป็นผู้ประสานการทำงานร่วมกับภาคีเครือข่ายทั้งภาครัฐ เช่น สำนักงานเขตคลองเตยการท่าเรือแห่งประเทศไทย สมาชิกสภากรุงเทพมหานคร เขตคลองเตย สำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ สำนักงานประกันสุขภาพแห่งชาติ กรมคุมประพฤติ กองคุ้มครองแรงงานนอกระบบ และสำนักงานประกันสังคม รวมถึงภาคเอกชน เช่นมูลนิธิส่งเสริมการพัฒนาบุคคล (ศูนย์เมอร์ซี่) มูลนิธิดวงประทีป และภาคประชาสังคม เช่นชุมชนอื่น ๆ ในเขตคลองเตย ซึ่งการที่ชุมชนบ้านกล้วยมีคนในชุมชนที่มีความสามารถทำให้ชุมชนบ้านกล้วยมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง ไม่ว่าจะเป็นการริเริ่มการสร้างผลิตภัณฑ์ชุมชนเป็นของตนเอง ได้แก่ ไข่เค็ม การปลูกสมุนไพร ยานวด รวมถึงมีการก่อตั้งกลุ่มออมทรัพย์ที่จะให้การช่วยเหลือในเรื่องการแก้ปัญหาหนี้สิน กู้ยืมเงิน การสร้างอาชีพ การศึกษารวมถึงการมอบเงินฌาปนกิจแก่คนในชุมชน

ทุนสถาบันและองค์กร ชุมชนบ้านกล้วย มีการทำงานร่วมกับหน่วยงานต่าง ๆ ทั้งภาครัฐ เช่น สำนักงานเขตคลองเตย การท่าเรือแห่งประเทศไทยสำนักงานพัฒนาสังคมและความมั่นคงของมนุษย์ สำนักงานประกันสุขภาพแห่งชาติ กรมคุมคุมประพฤติ กองคุ้มครองแรงงานนอกระบบ สำนักงานประกันสังคม ภาคเอกชน เช่นมูลนิธิส่งเสริมการพัฒนาบุคคล (ศูนย์เมอร์ซี่) มูลนิธิดวงประทีป รวมถึงภาคประชาสังคม เช่น อาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน กลุ่มออมทรัพย์ กองทุนบทบาทสตรี กลุ่มแม่บ้านร่วมใจ และชุมชนต่าง ๆ ในเขตคลองเตย

ทุนภูมิปัญญาและวัฒนธรรม ชุมชนบ้านกล้วย มีการสร้างสรรค์ผลิตภัณฑ์ชุมชนเป็นของตนเอง ได้แก่ ไข่เค็ม การปลูกสมุนไพร ยานวด นอกจากนี้ ยังมีการประยุกต์การแพทย์พื้นบ้านในการรักษาอาการเจ็บป่วยของคนในชุมชน เช่น การใช้ยานวด ยาหม่อง ยาหอม โดยจะมีหมอกวาดยา หมอเป้ายา และหมอชาวบ้าน ซึ่งเป็นผู้ที่มีความรู้เรื่องสมุนไพรจากการเข้าร่วมอบรมในโครงการแพทย์ทางร่วมที่ชุมชนบ้านกล้วยทำร่วมกันกับชุมชนวิสาหกิจเกาะกลางและชุมชนสวนอ้อย

ภาษาที่ใช้ในชุมชนบ้านกล้วยคือ ภาษาไทยกลาง เป็นหลัก โดยประชากรส่วนใหญ่เป็นคนไทยเชื้อสายต่างจังหวัดที่อพยพเข้ามาทำงานในกรุงเทพฯ ตั้งแต่ช่วงปี 2510-2530 จึงมีวัฒนธรรมพื้นถิ่นจากหลายภาค เช่น ภาคอีสาน ภาคกลาง และภาคเหนือผสมผสานอยู่ในชุมชนด้วย

ด้านเศรษฐกิจ:

ปัจจุบัน ชุมชนบ้านกล้วย มีแรงงานจากประเทศเพื่อนบ้านและคนในชุมชนดั้งเดิมมาเช่าบ้านอาศัย ซึ่งผู้คนส่วนใหญ่มักออกไปทำงานที่อื่น โดยมีการประกอบอาชีพ ได้แก่ ค้าขาย รับจ้างทั่วไป แบกหามท่าเรือ รับราชการ และวิสาหกิจชุมชน ทั้งนี้ ชุมชนบ้านกล้วย เป็นชุมชนที่มีการสร้างสรรค์ผลิตภัณฑ์ชุมชนเป็นของตนเอง ได้แก่ ไข่เค็ม สมุนไพรต่าง ๆ ที่ปลูกเอง ยานวด เป็นต้น นอกจากนี้ ภายในชุมชนยังมีกลุ่มออมทรัพย์ที่จัดตั้งขึ้นเพื่อการออมเงินและให้ช่วยเหลือสมาชิก โดยกลุ่มออมทรัพย์จะให้การช่วยเหลือในเรื่องการแก้ปัญหาหนี้สิน กู้ยืมเงิน การสร้างอาชีพ การศึกษารวมถึงการฌาปนกิจให้กับสมาชิก และมีกลุ่มกองทุนพัฒนาบทบาทสตรีที่ให้การส่งเสริมสนับสนุนในการสร้างอาชีพและพัฒนาทักษะต่าง ๆ ให้กับผู้หญิงในชุมชนตามเกณฑ์ของกองทุน

ด้านสังคมและประชากร:

ชุมชนบ้านกล้วย ไม่มีพื้นที่ทำการหลักที่จะใช้จัดกิจกรรมร่วมกันอาจทำให้ความสัมพันธ์ของสมาชิกในชุมชนห่างเหิน ผู้นำชุมชนจึงใช้วิธีเดินและประกาศเสียงตามสายเพื่อประชาสัมพันธ์ข้อมูลให้กับคนในชุมชนและสร้างเสริมสัมพันธภาพที่ดีภายในชุมชนปัจจุบัน ชุมชนบ้านกล้วย มีประชากรจำนวน 806 คน 200 ครัวเรือน ส่วนใหญ่ คนในชุมชนจะอยู่ในช่วงวัยผู้สูงอายุและเด็กที่มีอายุตั้งแต่แรกเกิด-13 ปี โดยประชากรในช่วงวัยอื่น ๆ อยู่ในช่วงวัยทำงานและมักจะไม่ได้อาศัยอยู่ที่ชุมชนบ้านกล้วยเป็นประจำซึ่งประเภทของครอบครัวภายในชุมชนบ้านกล้วย ส่วนใหญ่จะเป็นครอบครัวเดี่ยวและครอบครัวข้ามรุ่น เนื่องจากวิถีชีวิตของคนในชุมชน เป็นคนต่างจังหวัดหรือเป็นแรงงานข้ามชาติที่อพยพย้ายถิ่นเข้ามาทำงานในจังหวัดกรุงเทพมหานคร รวมถึงมีผู้สูงอายุจำนวนมากที่จะทำหน้าที่เป็นผู้ดูแลหลานที่บ้านในระหว่างที่บิดาและมารดาของเด็กต้องออกไปทำงาน ภายนอกเพื่อหาเลี้ยงครอบครัว

ด้านสาธารณสุข/ระบบสุขภาวะ:

ภายในชุมชนบ้านกล้วย มีการส่งเสริมและป้องกันสุขภาพด้วยการเฝ้าระวังการติดเตียงของผู้สูงอายุและตรวจสุขภาพ เช่น การวัดความดันในผู้สูงอายุ หรือผู้ป่วยในโรคติดต่อไม่เรื้อรัง (NCDs) ซึ่งจะมีการรักษาในระบบการแพทย์แผนปัจจุบันในสถานบริการต่าง ๆ เช่น ศูนย์บริการสาธารณสุข 41 คลองเตย คลินิกอารีรักษ์ และมีอาสาสมัครสาธารณสุขกรุงเทพมหานคร (อสส.) ภายในศูนย์สุขภาพชุมชน จะเป็นผู้ทำหน้าที่ในการดูแลสุขภาพของคนในชุมชนเบื้องต้น รวมถึงมีการรักษาในระบบการแพทย์พื้นบ้าน เช่น การใช้ยานวด ยาหม่อง ยาหอม โดยจะมีหมอกวาดยา หมอเป้ายา และหมอชาวบ้าน ซึ่งจะมีการใช้ความรู้เรื่องสมุนไพรที่มีการอบรมในโครงการแพทย์ทางร่วมที่ทำร่วมกับชุมชนวิสาหกิจเกาะกลางและชุมชนสวนอ้อย

ด้านวัฒนธรรม:

ชุมชนบ้านกล้วย เป็นชุมชนชาวพุทธที่มีผู้ผู้สูงอายุเป็นจำนวนมากและมีวัดที่อยู่ใกล้เคียง 3 แห่ง คือ วัดคลองเตยใน วัดคลองเตยนอก และวัดสะพาน ทำให้กิจกรรมภายในชุมชน ส่วนใหญ่เป็นกิจกรรมทางศาสนา มีการสรงน้ำพระ รดน้ำดำหัว เพื่อขอพรและแสดงความกตัญญูต่อผู้ใหญ่ในวันสงกรานต์ รวมถึงมีการจัดกิจกรรมในวันสำคัญต่าง ๆ เช่นวันพ่อและวันแม่จะมีการจัดกิจกรรมทำความสะอาดภายในชุมชนด้วยการเก็บขยะและกวาดถนน เพื่อให้คนในชุมชนมีโอกาสร่วมทำความสะอาดชุมชนที่ตนเองอาศัยอยู่ รวมถึงเป็นการสร้างจิตสำนึกและปลูกฝังความรู้สึกว่าชุมชนแห่งนี้เป็นเหมือนบ้านให้กับคนในชุมชนนอกจากนี้ ชุมชนบ้านกล้วยยังให้ความสำคัญกับเด็กด้วยการจัดกิจกรรมวันเด็ก

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

ชุมชนบ้านกล้วย เป็นชุมชนทางยาว ลักษณะติดกันเป็นตึกแถว มีบ้านไม้ทั้งหลังหรือบ้านปูนทั้งหลัง ประมาณ 1-3 ชั้น ด้านหลังของชุมชนมีคลองขนาดใหญ่ 1 สาย คือคลองเตย (คลองหัวลำโพง) มีระยะทาง 3,150 เมตร ซึ่งจะมีบ้านที่มีลักษณะแออัดตั้งอยู่เป็นจำนวนมาก โดยคลองแห่งนี้เป็นคลองปลายน้ำและเป็นแหล่งรองรับขยะจากชุมชนอื่นที่เป็นต้นน้ำ เช่น ชุมชนตลาดคลองเตย ชุมชนริมคลองร่วมใจสามัคคี ชุมชนพัฒนาใหม่ ชุมชนสะพานหลังตลาดคลองเตย นอกจากนี้ คนในชุมชนที่อาศัยบริเวณริมฝั่งคลอง มักจะมีการทิ้งขยะลงในคลองอาจส่งผลกระทบทางลบต่อด้านสุขภาวะและคุณภาพชีวิตของคนในชุมชนในระยะยาวได้

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

คณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์. (2566). รายงานการฝึกภาคปฏิบัติ 2 (ชุมชน) ปีการศึกษา 2566. คณะสังคมสงเคราะห์ศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

พิพัฒน์พงษ์ ศรีวิชัย. (18 กรกฏาคม 2567). หลังคาบ้านที่แพงที่สุด สำรวจชีวิตชาวคลองเตย ใต้ทางด่วนเฉลิมมหานคร. https://themomentum.co/feature-people-under-bridge/