บ้านปางหินฝน หมู่ที่ 10 เป็นหนึ่งในจำนวน 14 หมู่บ้านของตำบลปางหินฝน อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ตั้งอยู่ห่างจากตัวอำเภอแม่แจ่มประมาณ 26 กิโลเมตร การเดินทางเข้าถึงหมู่บ้านยังค่อนข้างยากลำบาก เนื่องจากถนนเป็นทางลาดยางสลับกับอิฐซีเมนต์บล็อก และมีสภาพเป็นหลุมเป็นบ่อตลอดเส้นทาง บางช่วงพบปัญหาดินสไลด์ทับถนน ใช้เวลาเดินทางจากตัวอำเภอประมาณ 50 นาที และจากจังหวัดเชียงใหม่ประมาณ 3 ถึง 3 ชั่วโมงครึ่ง

หมู่บ้านตั้งอยู่ในพื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่แจ่ม ซึ่งได้กันออกจากพื้นที่อุทยานแห่งชาติแม่โถเมื่อปี พ.ศ. 2548 มีพื้นที่รวมประมาณ 25 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 15,625 ไร่ โดยส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ในเขตลุ่มน้ำชั้นที่ 1 และ 2 ซึ่งมีความสำคัญต่อระบบนิเวศและการอนุรักษ์แหล่งต้นน้ำลำธาร

ต่อมาได้มีการขยายชุมชนเพิ่มเติมออกไปอีก 5 หมู่บ้าน ได้แก่ บ้านพุยเหนือ หมู่ที่ 2, บ้านแม่ตูม หมู่ที่ 4, บ้านกองบอด หมู่ที่ 11, บ้านพุยใต้ หมู่ที่ 12 และบ้านดินขาว หมู่ที่ 13 อย่างไรก็ตาม ข้อมูลทางประวัติศาสตร์ของหมู่บ้านปางหินฝน หมู่ที่ 10 ยังมีไม่ชัดเจนมากนัก ทั้งในด้านลำดับเหตุการณ์การก่อตั้ง การอพยพของกลุ่มชาติพันธุ์ หรือข้อมูลเชิงลึกด้านวัฒนธรรม จึงยังเป็นประเด็นที่ควรมีการเก็บรวบรวมและศึกษาต่อยอดในอนาคต เพื่อใช้เป็นพื้นฐานในการพัฒนาและอนุรักษ์อัตลักษณ์ของชุมชนต่อไป

บ้านปางหินฝน หมู่ที่ 10 ตั้งอยู่ที่ตำบลปางหินฝน มีลำน้ำแม่ตูมและลำน้ำแม่ศึกเป็นแม่น้ำสายสำคัญที่ไหลผ่านตำบลทางทิศใต้และเหนือ ตามลำดับซึ่งตำบลปางหินฝนเป็นต้นน้ำของลำน้ำที่สำคัญทั้งสองสายมีน้ำไหลตลอดทั้งปี และมีลำห้วยที่ใช้บริโภค จำนวน 15 ลำห้วย และมักจะประสบปัญหาการขาดแคลนน้ำในฤดูแล้ง เนื่องจากน้ำมีปริมาณน้อยและไม่มีที่กักเก็บ พื้นที่โดยทั่วไปเป็นภูเขาและหุบเขา มีความลาดชัน ของภูเขาคิดได้ประมาณ 35 เปอร์เซ็นต์ สูงกว่าระดับน้ำทะเล 800 – 1,000 เมตรโดยประมาณและเป็นพื้นที่ภูเขสประมาณร้อยละ 90 ของพื้นที่ทั้งหมด และมีอาณาเขตติดต่อ

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลแม่ศึกและตำบลช่างเคิ่ง อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลย้านทับ อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลบ้านทับ อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ตำบลห้วยฮ่อมและตำบลขุนแม่ลา อำเภอแม่ลาน้อย จังหวัดแม่ฮ่องสอน

บ้านปางหินฝน โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 10 บ้านปางหินฝน ตำบลปางหินฝน อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 381 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 180 คน ประชากรหญิง 201 คน ไม่ใช่คนไทย 18 คน แยกเป็นประชากรชาย 7 คน ประชากรหญิง 11 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 157 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ปกาเกอะญอ, ม้ง

กลุ่มผู้ปลูกผักปลอดสารพิษ ได้รับการสนับสนุนจากโครงการแคร์ โดยจัดตั้งเป็นมูลนิธิรักไทย สำนักงานอำเภอแม่แจ่มแนะนำทางวิชาการ

กลุ่มปลูกกาแฟอราบิก้า ผลิตและจัดแสดงสินค้าเช่นกาแฟจากชมรมผู้สูงอายุ

กลุ่มแม่บ้าน ส่งเสริมโดยหน่วยจีดการต้นน้ำปางหินฝน เพื่อให้แม่บ้านรวมตัวกันทอผ้าพื้นเมือง

กลุ่มเครือข่ายอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ได้รับการสนับสนุนจากโครงการแคร์ และ อบต.ปางหินฝน

โครงการหลวงบ้านปางหินฝน หรือ โครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงปางหินฝน เป็นการทำงานร่วมกับภาครัฐและเอกชน โดยใช้แนวทางวิจัย งานพัฒนาสนับสนุนเกษตรกร ทั้งในการผลิตพืชปลอดภัย ปลูกผักในโรงเรือน พัฒนาคุณภาพหลังเก็บเกี่ยว ปลูกพืชเศรษฐกิจใหม่ ไปจนถึงจัดที่ดินเชิงระบบ ทั้งหมดถือเป็นต้นแบบการพัฒนาที่สอดคล้องกับปรัชญาเศรษฐกิจ

ประชาชนหมู่บ้านปางหินฝน มีอาชีพหลัก คือ เกษตรกรรม โดยทำไร่และทำนาเพียง เป็นหลักการประกอบอาชีพในฤดูแล้งมีน้อยมาก เช่น การปลูกผัก และการปลูกไม้ผล อาชีพรองลงไปคือการทอผ้า และรับจ้าง การเลี้ยงสัตว์ก็เลี้ยงไว้บริโภคและมีการขายภายในหมู่บ้านเท่านั้น ผลผลิตทางการเกษตรของหมู่บ้านปางหินฝน ได้แก่ ข้าวไร่ กะหล่ำปลี มะเขือเทศ ถั่วลันเตาและมันฝรั่ง ส้มเขียวหวาน เสาวรส และการเลี้ยงสัตว์ เช่น โค สุกร ไก่ และหมูหลุม

กิจกรรมภายในหมู่บ้าน

1. ธันวาคม- มกราคม ประเพณีปีใหม่ (กินวอ) ชาวเขาเผ่าม้ง
2. ธันวาคม ประเพณีปีใหม่ (คริสต์มาส) ชาวเขาเป่ากะเหรี่ยง
3. เมษายน ประเพณีปีใหม่ชาวเขาเผ่าลั๊ว (สงกรานต์เหนือ)

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนกายภาพ

ลักษณะภูมิประเทศ เป็นภูเขาและที่ราบเชิงเขา มีความสูงระหว่าง 900 – 1,500 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลางทำการเกษตรบริเวณเชิงเขาและที่ราบเชิงเขา

ลักษณะดิน มีความอุดมสมบูรณ์ค่อนข้างสูง มีลักษณะเป็นดินร่วนซุย มีพืชพรรณขึ้นปกคลุมทั่วไป

ลักษณะภูมิอากาศ มีอุณหภูมิสูงสุด 39 องศา ต่ำสุด 12 องศาเซลเซียส และอุณหภูมิเฉลี่ย 25 องศาเซลเซียส มีปริมาณน้ำฝน 1,500 มิลลิเมตรต่อปี

แหล่งน้ำธรรมชาติ พื้นที่หมู่บ้านปางหินฝน เป็นแหล่งต้นน้ำ ถึง 18 แห่งที่สำคัญ ซึ่งไหลลงไปตามลำห้วยต่าง ๆ ลงสู่แม่น้ำแม่แจ่ม ซึ่งหมู่บ้านได้ต่อน้ำเป็นประปาภูเขา 13 แห่ง และมีบ่อน้ำสาธารณะจำนวน 3 แห่ง ซึ่งใช้ในหมู่บ้าน เพื่ออุปโภคบริโภค และการเกษตรตลอดปี

ป่าไม้ พื้นที่หมู่บ้านปางหินฝนอยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่แจ่ม และอยู่ในเขตป่าอนุรักษ์ (โซน C) พื้นที่ป่าบางส่วนยังค่อนข้างอุดมสมบูรณ์ พบสัตว์ป่า เช่น เก้ง เสือดาว ชะนี และไก่ฟ้า และทางชุมชนแบ่งพื้นที่ชุมชนไว้ จำนวน 23 แห่ง มีพื้นที่ป่าประมาณ 25,000 ไร่

ทุนเศรษฐกิจ

แหล่งเงินทุน ได้แก่ สหกรณ์การเกษตรแม่แจ่ม ซึ่งเกษตรกรเป็นสมาชิก และกองทุนหมู่บ้าน

ทุนสังคม/การเมือง

• กลุ่มผู้ปลูกผักปลอดสารพิษ ได้รับการสนับสนุนจากโครงการแคร์ โดยจัดตั้งเป็นมูลนิธิรักไทย สำนักงานอำเภอแม่แจ่มแนะนำทางวิชาการ
• กลุ่มปลูกกาแฟอราบิก้า ผลิตและจัดแสดงสินค้าเช่นกาแฟจากชมรมผู้สูงอายุ
• กลุ่มแม่บ้าน ส่งเสริมโดยหน่วยจีดการต้นน้ำปางหินฝน เพื่อให้แม่บ้านรวมตัวกันทอผ้าพื้นเมือง
• กลุ่มเครือข่ายอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ได้รับการสนับสนุนจากโครงการแคร์ และ อบต.ปางหินฝน

โครงการหลวงบ้านปางหินฝน หรือ โครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงปางหินฝน เป็นการทำงานร่วมกับภาครัฐและเอกชน โดยใช้แนวทางวิจัย งานพัฒนาสนับสนุนเกษตรกร ทั้งในการผลิตพืชปลอดภัย ปลูกผักในโรงเรือน พัฒนาคุณภาพหลังเก็บเกี่ยว ปลูกพืชเศรษฐกิจใหม่ ไปจนถึงจัดที่ดินเชิงระบบ ทั้งหมดถือเป็นต้นแบบการพัฒนาที่สอดคล้องกับปรัชญาเศรษฐกิจ

หมู่ที่ 10 บ้านปางหินฝน ตำบลปางหินฝน อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ เป็นชุมชนที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ์ โดยประกอบด้วยชาวปกาเกอะญอ (กะเหรี่ยง), ลัวะ, ม้ง และไทล้านนา ทำให้ภาษาที่ใช้ในชุมชนมีความหลากหลายเช่นกัน โดยแต่ละกลุ่มใช้ภาษาพื้นถิ่นของตน ได้แก่ ภาษาปกาเกอะญอ ภาษาลัวะ และภาษาม้ง นอกจากนี้ยังมีการใช้ภาษาไทยถิ่นเหนือ (ไทล้านนา) และภาษาไทยกลาง เพื่อการสื่อสารร่วมกันระหว่างกลุ่มชาติพันธุ์และในการติดต่อกับหน่วยงานภายนอก

ด้านเศรษฐกิจ:

แหล่งเงินทุน ได้แก่ สหกรณ์การเกษตรแม่แจ่ม ซึ่งเกษตรกรเป็นสมาชิก และกองทุนหมู่บ้าน ซึ่งพบว่าเกษตรกรไม่ยอมส่งเงินคืน

ด้านสังคมและประชากร:

• • • • • • กลุ่มผู้ปลูกผักปลอดสารพิษ ได้รับการสนับสนุนจากโครงการแคร์ โดยจัดตั้งเป็นมูลนิธิรักไทย สำนักงานอำเภอแม่แจ่มแนะนำทางวิชาการ
          • กลุ่มปลูกกาแฟอราบิก้า ผลิตและจัดแสดงสินค้าเช่นกาแฟจากชมรมผู้สูงอายุ
          • กลุ่มแม่บ้าน ส่งเสริมโดยหน่วยจีดการต้นน้ำปางหินฝน เพื่อให้แม่บ้านรวมตัวกันทอผ้าพื้นเมือง
          • กลุ่มเครือข่ายอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ได้รับการสนับสนุนจากโครงการแคร์ และ อบต.ปางหินฝน

โครงการหลวงบ้านปางหินฝน หรือ โครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงปางหินฝน เป็นการทำงานร่วมกับภาครัฐและเอกชน โดยใช้แนวทางวิจัย งานพัฒนาสนับสนุนเกษตรกร ทั้งในการผลิตพืชปลอดภัย ปลูกผักในโรงเรือน พัฒนาคุณภาพหลังเก็บเกี่ยว ปลูกพืชเศรษฐกิจใหม่ ไปจนถึงจัดที่ดินเชิงระบบ ทั้งหมดถือเป็นต้นแบบการพัฒนาที่สอดคล้องกับปรัชญาเศรษฐกิจ

ด้านสาธารณสุข/ระบบสุขภาวะ:

มีสถานีอนามัยประจำตำบล 2 แห่ง พบว่าเกษตรกรชอบดื่มสุรามาก (ส่วนใหญ่เป็นกลุ่มที่รับจ้างหน่วยจัดการต้นน้ำปางหินฝน

ด้านการศึกษา:

มีศูนย์พัฒนาเด็ก 2 แห่ง โรงเรียนประถมศึกษา 7 แห่งโรงเรียนขยายโอกาส 2 แห่ง

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

ลักษณะภูมิประเทศ เป็นภูเขาและที่ราบเชิงเขา มีความสูงระหว่าง 900 – 1,500 เมตร จากระดับน้ำทะเลปานกลางทำการเกษตรบริเวณเชิงเขาและที่ราบเชิงเขา

ลักษณะดิน มีความอุดมสมบูรณ์ค่อนข้างสูง มีลักษณะเป็นดินร่วนซุย มีพืชพรรณขึ้นปกคลุมทั่วไป

ลักษณะภูมิอากาศ มีอุณหภูมิสูงสุด 39 องศา ต่ำสุด 12 องศาเซลเซียส และอุณหภูมิเฉลี่ย 25 องศาเซลเซียส มีปริมาณน้ำฝน 1,500 มิลลิเมตรต่อปี

แหล่งน้ำธรรมชาติ พื้นที่หมู่บ้านปางหินฝน เป็นแหล่งต้นน้ำ ถึง 18 แห่งที่สำคัญ ซึ่งไหลลงไปตามลำห้วยต่าง ๆ ลงสู่แม่น้ำแม่แจ่ม ซึ่งหมู่บ้านได้ต่อน้ำเป็นประปาภูเขา 13 แห่ง และมีบ่อน้ำสาธารณะจำนวน 3 แห่ง ซึ่งใช้ในหมู่บ้าน เพื่ออุปโภคบริโภค และการเกษตรตลอดปี

ป่าไม้ พื้นที่หมู่บ้านปางหินฝนอยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติป่าแม่แจ่ม และอยู่ในเขตป่าอนุรักษ์ (โซน C) พื้นที่ป่าบางส่วนยังค่อนข้างอุดมสมบูรณ์ พบสัตว์ป่า เช่น เก้ง เสือดาว ชะนี และไก่ฟ้า และทางชุมชนแบ่งพื้นที่ชุมชนไว้ จำนวน 23 แห่ง มีพื้นที่ป่าประมาณ 25,000 ไร่

พื้นที่ซ้อนทับ:
ป่าสงวนแห่งชาติ: ป่าแม่แจ่ม

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

จารุณี ภิลุมวงค์, กมลทิพย์ เรารัตน์, ศิริรัตนาพร หล้าบัววงค์, รัตญา ยานะพันธุ์, อานนท์ เทิดไพรพนาวัลย์, นิจปวริชศา ภพัตร์จันทร์ และพัชรินทร์ พงษ์ชัยภูมิ. (2565). โครงการวิจัยเพื่อพัฒนากระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชน ในการอนุรักษ์ ฟื้นฟู และใช้ประโยชน์พืชและเห็ดท้องถิ่น สวพส. https://research.hrdi.or.th

องค์ความรู้เพื่อการพัฒนาพื้นที่สูงอย่สงยั่งยืน. (2564). สุรโชค กูลสวัสดิ์มงคล เกษตรกรผู้นำ: ด้านเศรษฐกิจ โครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวง: ปางหินฝน หมู่บ้าน: แม่แจ่ม. สืบค้นเมื่อ 5 กรกฎาคม 2568. https://hkm.hrdi.or.th

TOP CHIANGMA. (2557). ตำบลปางหินฝน. สืบค้นเมื่อ 5 กรกฎาคม 2568. https://www.topchiangmai.com

สถาบันวิจัยและพัฒนาพื้นที่สูง (องค์การมหาชน). (ม.ป.ป). ข้อมูลพื้นฐานโครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงปางหินฝน ตำบลปางหินฝน อำเภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่. สืบค้นเมื่อ 5 กรกฏาคม 2568. https://www.hrdi.or.th

โครงการพัฒนาพื้นที่สูงแบบโครงการหลวงปางหินฝน (2562). ข้อมูลประชากร เศรษฐกิจ และสังคม. สืบค้นเมื่อ 5 กรกฏาคม 2568. https://web2012.hrdi.or.th

องค์การบริหารส่วนตำบลปางหินฝน. (ม.ป.ป.). ช่องทางการติดต่อ. สืบค้นเมื่อ 8 กรกฎาคม 2568. https://www.panghinfon.go.th

กรมการปกครอง. (2567). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 8 กรกรฏาคม 2568. https://stat.bora.dopa.go.th