ชุมชนบ้านงิ้วเฒ่า หมู่ที่ 8 ตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นชุมชนชนเผ่าที่มีความหลากหลายทางวัฒนธรรม แม้จะไม่มีข้อมูลเอกสารหรือหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่ชัดเจนเกี่ยวกับช่วงเวลาในการก่อตั้งหมู่บ้านโดยตรง แต่จากข้อมูลพื้นที่ตำบลแม่สาบและคำบอกเล่าของผู้สูงอายุในชุมชน พบว่าบ้านงิ้วเฒ่าเป็นหนึ่งในชุมชนที่มีรากเหง้ามาจากกลุ่มชาติพันธุ์ไทลื้อ ซึ่งอพยพมาจากแคว้นสิบสองปันนา มณฑลยูนนาน ประเทศจีน

กลุ่มชาวไทลื้อได้นำเอาภูมิปัญญาท้องถิ่น โดยเฉพาะการทอผ้าฝ้ายพื้นเมืองที่ละเอียดอ่อนและงดงาม ติดตัวมาด้วย และได้สืบทอดกันเรื่อยมาจากรุ่นสู่รุ่น กลายเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตประจำวันและวัฒนธรรมของชุมชน อย่างไรก็ตาม ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 การทอผ้าต้องหยุดชะงัก เนื่องจากต้นฝ้ายและวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในการทอได้รับความเสียหายอย่างหนัก ชาวบ้านจึงต้องปรับเปลี่ยนอาชีพไปสู่การทำไร่ ทำนา และทำสวนเพื่อยังชีพ

บ้านงิ้วเฒ่า ตั้งอยู่ หมู่ที่ 8 ตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ สภาพพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นภูเขา ที่อยู่อาศัยเป็นที่ราบระหว่างภูเขา มีภูเขาล้อมรอบมีแม่น้ำที่สำคัญ คือ ลุ่มน้ำแม่พร้าวซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของลุ่มน้ำแม่ขาน ซึ่งเป็นลุ่มน้ำสาขาที่สำคัญของลุ่มน้ำปิง ซึ่งเป็นแหล่งต้นน้ำลำธารที่สำคัญของแม่น้ำเจ้าพระยา โดยบ้านงิ้วเฒ่า มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลป่าแป่
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลบ่อแก้ว
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลสะเมิงเหนือ และตำบลสะเมิงใต้
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ตำบลยั้งเมิน และตำบลบ่อแก้ว

บ้านงิ้วเฒ่า โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 8 บ้านงิ้วเฒ่า ตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 473 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 230 คน ประชากรหญิง 243 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 199 หลังคาเรือน หมู่บ้านถูกแบ่งออกเป็น 4 หย่อมบ้าน ได้แก่ หย่อมบ้านหลวง หย่อมบ้านใต้ หย่อมบ้านหล่ายแม่แขะ และหย่อมบ้านหล่ายแม่พร้าว (หล่ายเป็นภาษาถิ่นของภาคเหนือหมายถึง ฝั่ง) (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

• ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม โดยเป็นเจ้าของที่ดินและทำเกษตรบริเวณที่ราบริมห้วยแม่พร้าว ลุ่มน้ำแม่พร้าว

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนกายภาพ  

สภาพอากาศค่อยข้างหนาวเย็นอุณหภูมิเฉลี่ย 27.6 องศาเซลเซียส มีความชื้นสัมพัทธ์เฉลี่ยร้อยละ 75 ชาวบ้านทำการเกษตรบริเวณที่ราบสองฝั่งห้วยแม่พร้าวและใช้น้ำจากห้วยแม่พร้าวและน้ำบางส่วนจากอ่างเก็บน้ำแม่แขะซึ่งอยู่บริเวณใกล้เคียง พืชเศรษฐกิจที่สำคัญได้แก่ กระเทียม ถั่วแระญี่ปุ่น ถั่วลิสง และสตรอว์เบอร์รี่ เกษตรกรในลุ่มน้ำมีการแบ่งพื้นที่ราบริมฝั่งห้วยเป็นพื้นที่นา

ทุนวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาท้องถิ่น 

วัดงิ้วเฒ่า ตั้งอยู่ในหมู่บ้านงิ้วเฒ่า หมู่ที่ 8 ตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นวัดเก่าแก่ที่มีความสำคัญต่อชุมชนทั้งในด้านศาสนาและวัฒนธรรมท้องถิ่น เดิมวัดแห่งนี้มีชื่อว่า “วัดนันตารามต้นเมี่ยง” สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2319 โดยพระครูบารินทร์ และได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมาในปี พ.ศ. 2320 ปัจจุบัน วัดงิ้วเฒ่ามีพื้นที่ประมาณ 2 ไร่ 30 ตารางวา ภายในประกอบด้วยอุโบสถ วิหาร ศาลา กุฏิสงฆ์ และพื้นที่ใช้สอยสำหรับกิจกรรมของชุมชน วัดแห่งนี้ไม่ได้เป็นเพียงแค่สถานที่ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาเท่านั้น แต่ยังทำหน้าที่เป็นศูนย์กลางทางวัฒนธรรมของชุมชนอีกด้วย

หออนุรักษ์มรดกล้านนา โรงเรียนวัดงิ้วเฒ่า สร้างขึ้นเมื่อปี 2531 ก่อนหน้านี้ทางโรงเรียนเคยสร้างบ้านจำลองของเผ่ากะเหรี่ยงและลีซอ เพื่อเป็นบ้านพักให้นักเรียนชาวเผ่ากะเหรี่ยงและลีซอพักอาศัยได้จริงด้วย เนื่องจากหอพักไม่พอเพียง อย่างไรก็ดีเมื่อบ้านจำลองที่สร้างไว้ผุพังเกือบหมดเนื่องจากปลวกกิน โรงเรียนจึงได้รวบรวมข้าวของเครื่องใช้ที่จัดแสดงในบ้านเหล่านั้นมาเก็บไว้ที่หออนุรักษ์มรดกล้านนาที่สร้างขึ้นใหม่ โดยซื้อยุ้งข้าวหรือหลองข้าวมาปรับปรุงดัดแปลงเป็นที่จัดแสดง โดยทำเป็นศาลาโปร่งใต้ถุนสูง เนื่องจากที่ตั้งอยู่บนเนินเขา จึงได้กรุตาข่ายพรางแสงโดยรอบเพื่อรักษาไม่ให้วัตถุจัดแสดงเสียหายเนื่องจากลมที่พัดแรงและแสงแดด ส่วนใต้ถุนเรือนใช้เป็นที่นั่งพักผ่อนของนักเรียน มีการฝึกจัดประดับตกแต่งต้นไม้ ดอกไม้และใช้ทำกิจกรรมอื่นๆ ด้วย ถ้ามีผู้ขอชมจะต้องใช้บันไดปีนขึ้นไปดูบนยุ้ง ปกติจะชักบันไดเก็บไว้

ทุนสังคม/การเมือง

หน่วยแพทย์เคลื่อนที่ "สิงห์อาสา" ร่วมกับทีมแพทย์และนักศึกษาแพทย์จากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้ลงพื้นที่ในชุมชนห่างไกล เช่น บ้านงิ้วเฒ่า เพื่อนำการรักษาพยาบาลขั้นพื้นฐาน การตรวจสุขภาพ และให้ความรู้ด้านสุขภาวะมาสู่ชาวบ้านในพื้นที่ที่เข้าถึงบริการสาธารณสุขได้ยาก ความร่วมมือนี้เกิดจากอุดมการณ์ของแพทย์รุ่นใหม่ที่มุ่งมั่นอยากเห็นคนไทยมีสุขภาพดีอย่างทั่วถึง โดยไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง ทั้งยังสร้างแรงบันดาลใจให้ชาวบ้านเห็นความสำคัญของการดูแลสุขภาพตนเอง

โครงการอ่างเก็บน้ำแม่แขะ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ ตั้งอยู่ในพื้นที่บ้านงิ้วเฒ่า ตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นโครงการที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 มีพระราชดำริให้กรมชลประทานดำเนินการก่อสร้างขึ้น เพื่อช่วยแก้ไขปัญหาการขาดแคลนน้ำสำหรับทำการเกษตรและอุปโภคบริโภคของราษฎรในพื้นที่ ตัวอ่างเป็นอ่างเก็บน้ำขนาดเล็ก ความจุประมาณ 170,000 ลูกบาศก์เมตร สามารถส่งน้ำไปยังพื้นที่เกษตรกว่า 200 ไร่ และช่วยให้ชาวบ้านในชุมชนมีน้ำใช้ตลอดทั้งปี ลดความเสี่ยงจากภัยแล้ง เพิ่มโอกาสในการเพาะปลูก และยกระดับคุณภาพชีวิตโดยรวม

ชาวบ้านงิ้วเฒ่า หมู่ที่ 8 ตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง กลุ่มผู้สูงอายุและในงานวัฒนธรรม ส่วนภาษาไทยถิ่นเหนือ (คำเมือง) ใช้กันอย่างแพร่หลายในชีวิตประจำวัน ขณะที่ภาษาไทยกลางใช้ในการศึกษาและติดต่อราชการ

ด้านการเมืองการปกครอง:

หมู่บ้านขนาดเล็กอย่างงิ้วเฒ่าจะไม่ใช่ชุมชนเมืองใหญ่ แต่ตำบลแม่สาบดำเนินงานภายใต้การนำของ องค์การบริหารส่วนตำบล (อบต.แม่สาบ) ซึ่งมีเป้าหมายส่งเสริมให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการแก้ไขปัญหาความยากจน พัฒนาการศึกษา สุขภาพ และสังคม โดยมีนโยบายด้านการรวมกลุ่มชุมชน และจัดระเบียบสังคมเพื่อป้องกันอบายมุขและภัยพิบัติอย่างมีประสิทธิภาพ

ด้านเศรษฐกิจ:

ชุมชนยังพึ่งพิงภาคเกษตรเป็นหลัก เช่น ข้าว ผลไม้เมืองหนาว และผ้าทอไทลื้อ ซึ่งถือเป็นทุนทางวัฒนธรรมและรายได้ การมีอ่างเก็บน้ำแม่แขะภายใต้โครงการพระราชดำริ ช่วยให้มีน้ำใช้เพียงพอตลอดปี และปรับเปลี่ยนผลิตผลให้หลากหลาย มีผลผลิตเกินที่ใช้สามารถขายสร้างรายได้เพิ่มได้

ด้านระบบสาธารณูปโภค:

โครงสร้างพื้นฐานในหมู่บ้านยังคงถูกจำกัด เช่น ขาดแคลนน้ำใช้ บ่อบาดาลจำกัด โดยเฉพาะในฤดูแล้ง โครงการอ่างเก็บน้ำแม่แขะช่วยแก้ปัญหานี้ และยังมีระบบถนนพื้นฐาน ไฟฟ้า โทรศัพท์ แม้จะไม่สมบูรณ์ แต่รับการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง

ด้านสาธารณสุข/ระบบสุขภาวะ:

โครงการค่ายแพทย์เคลื่อนที่ที่ลงพื้นที่โรงเรียนวัดงิ้วเฒ่า พบว่า ชุมชนยังขาดความรู้เรื่องสุขภาพเบื้องต้น เช่น การดูแลฟัน การป้องกันโรค การทำงานร่วมกับหน่วยแพทย์เคลื่อนที่ทั้งจาก มช. และภาคีอื่น ได้ช่วยสร้างการรับรู้

ด้านการศึกษา:

มีโรงเรียนวัดงิ้วเฒ่าในพื้นที่ แต่การสนับสนุนด้านการศึกษาและทรัพย์สินทางการศึกษาน่าจะยังจำกัด; อบต.แม่สาบมีเป้าหมายให้ประชากรด้อยโอกาสได้รับบริการและส่งเสริมการเรียนรู้แบบตลอดชีวิต

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

สภาพอากาศค่อยข้างหนาวเย็นอุณหภูมิเฉลี่ย 27.6 องศาเซลเซียส มีความชื้นสัมพัทธ์เฉลี่ยร้อยละ 75 ชาวบ้านทำการเกษตรบริเวณที่ราบสองฝั่งห้วยแม่พร้าวและใช้น้ำจากห้วยแม่พร้าวและน้ำบางส่วนจากอ่างเก็บน้ำแม่แขะซึ่งอยู่บริเวณใกล้เคียง พืชเศรษฐกิจที่สำคัญได้แก่ กระเทียม ถั่วแระญี่ปุ่น ถั่วลิสง และสตรอว์เบอร์รี่ เกษตรกรในลุ่มน้ำมีการแบ่งพื้นที่ราบริมฝั่งห้วยเป็นพื้นที่นา

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กรมการปกครอง. (2567). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 10 กรกฎาคม 2568. https://stat.bora.dopa.go.th

ลัคนาวิเชียร ส. (2022). นิเวศวิทยาป่าต้นน้ำและการจัดการลุ่มน้ำโดยชุมชนในลุ่มน้ำแม่พร้าว บ้านงิ้วเฒ่า ตำบลแม่สาบ อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่. วารสารเกษตรนเรศวร, 19(2), e0190201. สืบค้นเมื่อ 10 กรกฏาคม 2568. https://li01.tci-thaijo.org/

องค์การบริหารส่วนตำบลแม่สาบ. (ม.ป.ป.). สภาพทั่วไปและข้อมูลพื้นฐาน. สืบค้นเมื่อ 10 กรกฎาคม 2568. https://www.maesab.go.th

ไตรรัตน์ ทรงเผ่า. บ้านและสวน Explorers Club. Z (ม.ป.ป.). ภารกิจดูแลสุขภาพชาวดอย บ้านงิ้วเฒ่า. สืบค้นเมื่อ 10 กรกฎาคม 2568. https://explorersclub.baanlaesuan.com

90 route. (ม.ป.ป.). โครงการอ่างเก็บน้ำแม่แขะ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ. สืบค้นเมื่อ 10 กรกฎาคม 2568. https://90route.com

ศูนย์มานุษยวิทยาสิริธร (องค์การมหาชน). (2555). หออนุรักษ์มรดกล้านนา โรงเรียนวัดงิ้วเฒ่า. สืบค้นเมื่อ 10 กรกฎาคม 2568. https://db.sac.or.th

อนุรักษ์ ขัติติมะ. (2555). ผ้าทอไทลื้อ บ้านแม่สาบ. สืบค้นเมื่อ 10 กรกฎาคม 2568. https://maesab.blogspot.com 

ปิยะวัฒนา จำกัด. (ม.ป.ป). ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เล่ม 09 เชียงใหม่ ลำพูน แม่ฮ่องสอน. วัดงิ้วเฒ่า. สืบค้นเมื่อ 10 กรกฎาคม 2568. https://books.classstart.org