ประวัติศาสตร์ของชุมชนบ้านห้วยสิบบาท พบว่า ชุมชนบ้านห้วยสิบบาท ปรากฏหลักฐานเรื่องชาติพันธุ์ในจังหวัดสระบุรี ในปี พ.ศ. 2310 เจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก (รัชกาลที่ 1) ได้ไปล้อมเมืองเวียงจันทน์ ประเทศลาวและได้ชนะลาวล้านช้างในเวลาต่อมา หลังจากล้อมไว้เป็นเวลา 4 เดือนและได้อัญเชิญพระแก้วมรกต พร้อมทั้งพระบางมายังสยามหรือธนบุรีในเวลานั้นและได้เทครัวชาวลาว ทั้งลาวเวียงจันทน์และหลวงพระบางมายังกรุงธนบุรี เพื่อให้ช่วยในราชการก่อสร้างเมือง และการเคลื่อนย้ายผู้คนมาสู่สยามนั้นได้ผ่านทางจังหวัดสระบุรีมาพักรอกันอยู่ที่ “แก่ง” จนพากันเรียกบริเวณนั้นว่า แก่งคอย และพัฒนาเป็นอำเภอแก่งคอยจนถึงปัจจุบัน ในเวลาต่อมาหลังจากที่เจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกได้ปราบดาภิเษกขึ้นเป็นสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้สร้างกรุงรัตนโกสินทร์ได้ใช้เชลยเทครัวลาวเหล่านี้เองได้ก่อสร้างกำแพงเมืองขุดคูคลองต่างๆ ในพระนคร หลังจากนั้นก็ได้ให้ครอบครัวของชาวลาวที่ถูกกวาดต้อนมานั้นมาตั้งถิ่นฐานอยู่ที่จังหวัดสระบุรี สมัยรัชกาลที่ 3 ได้มีการปราบกบฏเจ้าอนุวงศ์ก็มีชาวลาวได้มาอาศัยที่จังหวัดสระบุรีอีกมีหลักฐานเกี่ยวกับการตั้งบ้านสร้างเรือนในจังหวัดสระบุรีของชาวลาว เช่น วัดจันทบุรี อำเภอเสาไห้ จังหวัดสระบุรี และชาวลาวเหล่านั้นก็ยังตั้งบ้านเรือนอยู่ในแถบ อำเภอหนองแค อำเภอวิหารแดง อำเภอแก่งคอย จังหวัดสระบุรี ดังนั้นกลุ่มชาติพันธุ์ชาวลาวซึ่งเป็นชาวเวียงจันทน์และหลวงพระบางเดิมที่มาอาศัยอยู่ในจังหวัดสระบุรี จึงได้สืบทอดประเพณีและวัฒนธรรมที่ปฏิบัติต่อ ๆ กันมา แต่ในเวลาต่อมาก็มีการสูญหายไปบ้าง เพราะฉะนั้นแล้ววัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิตของชาวอำเภอวิหารแดงหรือชาวบ้านห้วยสิบบาท ตำบลเจริญธรรมนี้ มีวัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิตที่ได้รับอิทธิพลมาจากความเชื่อของชาวลาว

หมู่บ้านห้วยสิบบาท เป็นชุมชนชาติพันธุ์ไทย-ลาว ภูมิประเทศซึ่งส่วนใหญ่เป็นที่ราบและมีเขตภูเขาและป่าดงดิบทางทิศเหนือและตะวันออก ประชากรส่วนใหญ่จึงประกอบอาชีพกสิกรรม เลี้ยงสัตว์ โดยเฉพาะในเขตชลประทานที่มีพื้นที่เหมาะสมแก่การเพาะปลูก หมู่บ้านห้วยสิบบาท มีความหลากหลายของประเพณี จึงมีความเชื่อที่ผสมผสานกันระหว่างความเชื่อแบบพุทธและความเชื่อในผีบรรพบุรุษ จึงเกิดประเพณีประเพณีสิบสองเดือนขึ้นในชุมชนบ้านห้วยสิบบาท โดยมีวัดเขาน้อยจอมสวรรค์ ซึ่งเป็นศูนย์กลางของชุมชนในการจัดกิจกรรมที่สำคัญชุมชนบ้านห้วยสิบบาท และมีศูนย์การเรียนรู้บ้านห้วยสิบบาทในชุมชน และบ้านห้วยสิบบาท มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ อำเภอแก่งคอย
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลหนองสรวง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลคลองเรือ
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ตำบลบ้านลำ

บ้านห้วยสิบบาท โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 7 บ้านห้วยสิบบาท ตำบลเจริญธรรม อำเภอวิหารแดง จังหวัดสระบุรี มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 1,116 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 536 คน ประชากรหญิง 580 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 358 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพ กสิกรรม เลี้ยงสัตว์ โดยเฉพาะในเขตชลประทานที่มีพื้นที่เหมาะสมแก่การเพาะปลูก

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนสังคมและทุนภูมิปัญญา

คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย นำโดย พระครูปลัดอุดร ปริปุณฺโณ, ดร. , พระคมสัน ฐิตเมธโส, ผศ. , ผศ.ชวัชชัย ไชยสา, อาจารย์ ดร. เอนก ใยอินทร์, อาจารย์ ดร.นพดล ดีไทยสงค์ พร้อมด้วย เจ้าหน้าที่และนิสิต คณะสังคมศาสตร์ จัดโครงการสังคมศาสตร์บริการวิชาการสู่ชุมชน ”เรื่อง การอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นชุมชนบ้านห้วยสิบบาท” ณ ศูนย์การเรียนรู้ชุมชนบ้านห้วยสิบบาท ต.เจริญธรรม อ.วิหารแดง จ.สระบุรี ให้เยาวชนเข้าศึกษาตามฐานการเรียนรู้ภูมิปัญญาชุมชน โดยแบ่งเป็น13 ฐาน ดังนี้ฐานเรียนรู้ที่ 1 การเลี้ยงไส้เดือนพันธุ์ AF ปุ๋ยมูลไส้เดือน และเพาะถั่วงอกฐานเรียนรู้ที่ 2 การใช้สมุนไพรไทยทำเครื่องประเทืองผิวและนวดเพื่อผ่อนคลายฐานเรียนรู้ที่ 3 ส่งเสริมเรียนรู้ด้านการศึกษาและการเพาะถั่วงอกแบบครัวเรือนฐานเรียนรู้ที่ 4 การทำขนมไทยและน้ำสมุนไพรฐานเรียนรู้ที่ 5 การเย็บผ้าโหล พรมเช็ดเท้าฐานเรียนรู้ที่ 6 โรงสีข้าวชุมชน การปลูกผักปลอดภัยจากสารพิษฐานเรียนรู้ที่ 7 การทำแหฐานเรียนรู้ที่ 8 การนวดแผนไทยฐานเรียนรู้ที่ 9 วิถีชีวิตพอเพียงฐานเรียนรู้ที่ 10 การทำเมี่ยงคำฐานเรียนรู้ที่ 11 ไพหญ้าคาฐานเรียนรู้ที่ 12 เผาถ่านไม้ไร้ควันฐานเรียนรู้ที่ 13 ทำที่นอน

ทุนทางกายภาพ

ส่วนใหญ่เป็นที่ราบและมีเขตภูเขาและป่าดงดิบทางทิศเหนือและตะวันออก ประชากรส่วนใหญ่จึงประกอบอาชีพกสิกรรม เลี้ยงสัตว์ โดยเฉพาะในเขตชลประทานที่มีพื้นที่เหมาะสมแก่การเพาะปลูก

ชาวบ้านห้วยสิบบาทใช้ภาษาพูดหลักคือ ภาษาถิ่นไทย-ลาว ซึ่งเป็นภาษาที่ใช้กันในชีวิตประจำวัน ทั้งในครอบครัวและในพิธีกรรม โดยเฉพาะกลุ่มผู้สูงอายุยังใช้ภาษาได้อย่างคล่องแคล่ว ส่วนคนรุ่นใหม่บางส่วนเริ่มใช้ภาษาไทยกลางควบคู่ โดยเฉพาะในโรงเรียนหรือการติดต่อกับหน่วยงานภายนอก

ด้านเศรษฐกิจ:

การพึ่งพาอาชีพเกษตรกรรมยังเป็นรายได้หลัก แต่ราคาผลผลิตไม่แน่นอน ทำให้ครัวเรือนบางส่วนขาดความมั่นคง ชาวบ้านจึงรวมกลุ่มอาชีพเพื่อเสริมรายได้ และได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐในการเข้าถึงแหล่งทุน

ด้านสังคมและประชากร:

มีการจัดกิจกรรมฐานการเรียนรู้ ภูมิปัญญาชุมชน จำนวน 13 ฐาน เช่น การทอผ้า ทำขนมไทย นวดแผนไทย การทำปุ๋ยมูลไส้เดือน การเพาะผัก การทำที่นอน ฯลฯ เพื่อส่งเสริมความรู้และการสืบทอดภูมิปัญญาให้เยาวชนและบุคคลทั่วไป งานเวทีเสวนาโดยมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยร่วมกับอำเภอวิหารแดง ทำให้มีการแลกเปลี่ยนระหว่างปราชญ์ชาวบ้านและภายนอก เพิ่มการรับรู้ถึงศักยภาพชุมชน

ด้านการศึกษา:

โครงการ “สังคมศาสตร์บริการวิชาการสู่ชุมชนบ้านห้วยสิบบาท” จัดโดยคณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย มีเป้าหมายเพื่ออนุรักษ์และส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชนในรูปแบบที่สนับสนุนการศึกษาและพัฒนาคุณภาพชีวิตของเยาวชนและประชาชนทั่วไป ภายใต้กิจกรรมหลักอย่างการจัดนิทรรศการ “แห่งชีวิตชุมชนบ้านห้วยสิบบาท” และเวทีเสวนากับผู้นำชุมชน ปราชญ์ท้องถิ่น ตลอดจนการจัดฐานการเรียนรู้จำนวน 13 ฐาน เช่น การทำขนมไทย การเพาะถั่วงอก การใช้สมุนไพรไทย การนวดแผนไทย การทำพรมเช็ดเท้าจากเศษผ้า และการเผาถ่านไร้ควัน กิจกรรมทั้งหมดนี้มุ่งเน้นให้เยาวชนได้เรียนรู้ผ่านการลงมือทำจริง เป็นการถ่ายทอดความรู้จากคนรุ่นเก่าสู่คนรุ่นใหม่อย่างเป็นรูปธรรม อีกทั้งยังเปิดโอกาสให้นิสิตจากมหาวิทยาลัยได้เรียนรู้การประยุกต์ใช้ความรู้ด้านสังคมศาสตร์ในการทำงานร่วมกับชุมชน โดยรวมแล้วโครงการนี้ถือเป็นแบบอย่างสำคัญของการเชื่อมโยงระหว่างสถาบันการศึกษากับชุมชน เพื่อพัฒนาการเรียนรู้ตลอดชีวิต ส่งเสริมทักษะชีวิต และปลูกฝังคุณค่าของภูมิปัญญาท้องถิ่นให้คงอยู่

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

สุขเหลือง เ., ใยอินทร์ เ., แก่นท้าว ห., & มทฺทโว พ. . (2022). การอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นชุมชนบ้านห้วยสิบบาท อำเภอวิหารแดง จังหวัดสระบุรี. มจร การพัฒนาสังคม, 7(1), 1–10. สืบค้นจาก https://so06.tci-thaijo.org

องค์การบริหารส่วนตำบลเจริญธรรม. (ม.ป.ป.). ข้อมูลสภาพทั่วไป. สืบค้นเมื่อ 30 กรกรฏาคม 2568. https://charoentham.go.th

กรมการปกครอง. (2567). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 30 กรกรฏาคม 2568. https://stat.bora.dopa.go.th

เรวดี จรรยา. (2562). สังคมศาสตร์บริการวิชาการสู่ชุมชน คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. สืบค้นเมื่อ 30 กรกรฏาคม 2568. https://soc.mcu.ac.th