ในอดีตบริเวณหมู่บ้านเป็นป่าอุดมสมบูรณ์และเป็นพื้นที่ทุ่งนา จุดเริ่มต้นมาจากการตั้งถิ่นฐานของกลุ่มเกษตรกรที่อพยพเข้ามาหาพื้นที่ทำกินในบริเวณที่เป็นที่ราบลุ่ม อุดมไปด้วยทรัพยากรธรรมชาติ เช่น คลองน้ำ ป่าไม้ และพื้นที่ทำการเกษตร

บ้านคลองไผ่ ตั้งอยู่ในพื้นที่ของ องค์การบริหารส่วนตำบลชุมแสง อยู่ในเขตภาคตะวันออกของประเทศไทย ห่างจากทีทำการอำเภอวังจันทร์ประมาณ 2 กิโลเมตร และห่างจากตัวจังหวัดระยอง ประมาณ 45 กิโลเมตร ภูมิประเทศมีสภาพภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นที่ราบลุ่มสลับเนินเขา และโดยทั่วไปเป็นดินร่วนปนทราย และดินลูกรัง พื้นที่เกษตรกรรมส่วนใหญ่เป็นสวนผลไม้และสวนยางพารา โดยมีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับหมู่ 6 ตำบลชุมแสง อำเภอวังจันทร์
• ทิศใต้ ติดต่อกับหมู่ 8 ตำบลชุมแสง อำเภอวังจันทร์
• ทิศตะวันออก ติดต่อกลับหมู่ 1 และหมู่ 8 ตำบลชุมแสง อำเภอวังจันทร์
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับเทศบาลตำบลชุมแสง อำเภอวังจันทร์

สภาพเศรษฐกิจ ประชาชนในพื้นที่ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ได้แก่ การทำสวนผลไม้ และยางพารา ด้านวัฒนธรรม วัดประจำหมู่บ้าน วัดคลองไผ่ ด้านสังคม โรงเรียนบ้านคลองไผ่ ,ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้านคลองไผ่ ทรัพยากรทางธรรมชาติ มีโครงการอ่างเก็บน้ำประแสร์ ซึ่งเป็นโครงการขนาดใหญ่ ความจุประมาณ 48.30 ล้านลูกบาศก์เมตร เป็นแหล่งน้ำสำคัญและ สามารถพัฒนาเป็นแหล่งท่องเที่ยวได้เป็นอย่างดี พื้นที่ที่มีกิจกรรมทางสังคม ประเพณี และเทศกาลต่าง ๆ ประชาชนในพื้นที่บ้านคลองไผ่ส่วนใหญ่ นับถือศาสนาพุทธ โดยมีศาสนสถานที่สำคัญคือ วัดคลองไผ่ ตำบลชุมแสง อำเภอวังจันทร์ จังหวัดระยอง

 

บ้านคลองไผ่ โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 3 บ้านคลองไผ่ ตำบลชุมแสง อำเภอวังจันทร์ จังหวัดระยอง มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 792 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 385 คน ประชากรหญิง 407 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 289 หลังคาเรือน

ประชาชนในพื้นที่ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ได้แก่ การทำสวนผลไม้เช่น ทุเรียน และยางพารา และมีการรวมกลุ่มมวลชนเพื่อสังคม

• ลูกเสือชาวบ้าน
• อาสมัครป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน
• ตำรวจชุมชน
• การรวมกลุ่มของชุมชนเพื่อการพัฒนา
• กลุ่มการปรับปรุงคุณภาพยาง
• กลุ่มแม่บ้านเกษตรกร
• กลุ่มยุวเกษตร
• กลุ่มส่งเสริมอาชีพ
• กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต
• กลุ่มผู้ใช้น้ำ
• กลุ่มเยาวชน
• กลุ่มอาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้าน
• กลุ่มอาชีพสตรี
• กลุ่มประชาคมหมู่บ้าน
• กลุ่มแก้ปัญหาความยากจน

กิจกรรมทางเศรษฐกิจ

• ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านการทำทุเรียนอินทรีย์แบบมีส่วนร่วม

 กิจกรรมทางสังคม

• กิจกรรมการส่งเสริมการรักษาศีล 5 ของหมู่บ้าน
• กิจกรรมคุ้มครองเด็กและสตรี

กิจกรรมทางวัฒนธรรม

• กิจกรรมส่งเสริมการใช้ผลิตภัณฑ์จากภูมิปัญญาของชุมชน  ผลิตภัณฑ์สินค้า OTOP เช่นทุเรียนกวน

กิจกรรมทางศาสนา

• การจัดกิจกรรมไหว้พระ สวดมนต์ ทำบุญตักบาตร
• กิจกรรมส่งเสริมการปฏิบัติธรรม บรรพชาสามเณร

1.นายสมชาย ดังก้อง ปราชญ์ชุมชน ด้านการถนอมอาหาร (ผักดอง)

2.นายสุนิตย์ ดังก้อง ปราชญ์ชุมชน ด้านเกษตรผสมผสาน

3.นายสำเนา ฉานสูงเนิน ปราชญ์ชุมชน วิถีพราน

ทุนกายภาพ

สภาพภูมิประเทศอุดมสมบูรณ์ไปด้วยป่าไม้และแหล่งน้ำและภูมิอากาศเหมาะแก่การเพาะปลูก เช่น ทุเรียน เงาะมังคุด และทำสวนยางพารา โดยเฉพาะทุเรียน ซึ่งถือว่ามีคุณภาพดีอีกแห่งหนึ่งของจังหวัดระยอง ซึ่งเป็นที่มาของรายได้หลักของประชาชนในตำบลและพื้นที่เหมาะเป็นอย่างยิ่งที่จะส่งเสริมให้มีการจัดท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์

ทุนมนุษย์

1.นายสมชาย ดังก้อง ปราชญ์ชุมชน ด้านการถนอมอาหาร (ผักดอง)

2.นายสุนิตย์ ดังก้อง ปราชญ์ชุมชน ด้านเกษตรผสมผสาน

3.นายสำเนา ฉานสูงเนิน ปราชญ์ชุมชน วิถีพราน

ทุนสังคม

ประชาชนในพื้นที่ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ได้แก่ การทำสวนผลไม้เช่น ทุเรียน และยางพารา และมีการรวมกลุ่มมวลชนเพื่อสังคม

• ลูกเสือชาวบ้าน
• อาสมัครป้องกันภัยฝ่ายพลเรือน
• ตำรวจชุมชน
• การรวมกลุ่มของชุมชนเพื่อการพัฒนา
• กลุ่มการปรับปรุงคุณภาพยาง
• กลุ่มแม่บ้านเกษตรกร
• กลุ่มยุวเกษตร
• กลุ่มส่งเสริมอาชีพ
• กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต
• กลุ่มผู้ใช้น้ำ
• กลุ่มเยาวชน
• กลุ่มอาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้าน
• กลุ่มอาชีพสตรี
• กลุ่มประชาคมหมู่บ้าน
• กลุ่มแก้ปัญหาความยากจน

ทุนภูมิปัญญา

องค์ความรู้ภูมิปัญญาด้านการทำทุเรียนอินทรีย์แบบมีส่วนร่วมสามารถสรุปเป็นขั้นตอนการผลิต 7 ขั้นตอนหลักได้ดังนี้

1. การเตรียมพื้นที่ปลูกทุเรียน มีการนำหน้าดินจากแหล่งอื่นมาเสริม และใส่ปุ๋ยคอกร่วมด้วยเพื่อเพิ่มความอุดมสมบูรณ์ของดิน กรณีปลูกในพื้นที่ลุ่มและต้นทุเรียนให้ผลผลิตมานานแล้ว สามารถนำดินลูกรังมาเสริมเพื่อเพิ่มแร่ธาตุ โดยเฉพาะธาตุเหล็กซึ่งมีผลต่อคุณภาพเนื้อทุเรียนให้แห้งและเนื้อดี

2. การเตรียมต้นตอกิ่งพันธุ์ มีสองแนวทางสำคัญ ได้แก่ 1) การเตรียมต้นตอโดยการเพาะเมล็ดทุเรียนบ้านหรือทุเรียนนกด้วยตนเอง เพื่อให้ได้ต้นตอที่แข็งแรงและทนโรครากเน่า และ 2) การทาบกิ่งพันธุ์ดีลงบนต้นตอเพื่อปลูกในแปลง เพื่อให้ได้ต้นกล้าที่ระบบรากแข็งแรงและทนทานต่อโรค

3. วิธีการปลูก ใช้วิธีปลูกแบบนั่งแท่นหรือยกโคก ซึ่งเหมาะสมกับพื้นที่ลุ่ม เนื่องจากช่วยระบายน้ำได้ดี ป้องกันปัญหาน้ำท่วมขังบริเวณโคนต้นซึ่งอาจทำให้เกิดโรครากเน่า

4. การดูแลรักษาในระยะก่อนให้ผลผลิต มีองค์ความรู้เรื่องการใส่ปุ๋ยและการจัดการบริเวณโคนต้น โดยบางแนวทางจะถากดินรอบนอกทรงพุ่มมาพูนกลบใต้ทรงพุ่มให้เป็นลาดเอียงเพื่อให้ปุ๋ยไหลเข้าสู่โคนต้น ขณะที่บางแนวทางหลีกเลี่ยงการถากดินและกำจัดวัชพืชบริเวณโคนต้นเพื่อป้องกันไม่ให้ระบบรากซึ่งอยู่ตื้นใกล้ผิวดินเสียหาย ซึ่งอาจส่งผลให้ทุเรียนชะงักการเจริญเติบโตและเสี่ยงต่อโรครากเน่าโคนเน่า

5. การดูแลในระยะให้ผลผลิต ประกอบด้วย 1) การกระตุ้นให้ออกดอกในปริมาณมากและพร้อมกัน โดยการตัดแต่งกิ่งแขนงภายในทรงพุ่มและหยุดให้น้ำเป็นเวลา 10–14 วัน ก่อนจะให้น้ำอีกครั้งเพื่อกระตุ้นให้ต้นออกดอก และ 2) การช่วยผสมเกสรเพื่อส่งเสริมการติดผล โดยใช้วิธีปัดดอกในช่วงหัวค่ำระหว่างเวลา 19.00–21.00 น. ซึ่งเป็นช่วงที่ดอกทุเรียนบานเต็มที่ การช่วยผสมเกสรจะช่วยให้ผลทุเรียนเจริญเติบโตเร็ว รูปทรงดี พูเต็ม และมีคุณภาพเนื้อดี

6. วิธีการป้องกันกำจัดโรคและศัตรูทุเรียน โดยเฉพาะโรครากเน่าและโคนเน่า ใช้วิธีใส่จุลินทรีย์ปฏิปักษ์ เช่น เชื้อราไตรโคเดอมา (Trichoderma sp.) ลงในดินร่วมกับการใส่ปุ๋ยคอก ปุ๋ยหมัก หรือเศษซากพืชคลุมดิน เพื่อลดปริมาณเชื้อราในดิน

7. การเก็บเกี่ยวและการปฏิบัติหลังการเก็บเกี่ยว ใช้การสังเกตความแก่ของผลจากลักษณะภายนอก เช่น ก้านผลมีสีเข้ม ปากปลิงบวมโต ร่องหนามห่าง เมื่อบีบหนามจะรู้สึกมีสปริง และบางผลอาจมีรอยแยกที่พู เมื่อเคาะผลแก่จะได้ยินเสียงโปร่งเนื่องจากมีช่องว่างระหว่างเปลือกกับเนื้อทุเรียน

ภาษาหลักที่ใช้ในชุมชนบ้านคลองไผ่ ได้แก่ ภาษาไทยกลาง โดยมีสำเนียงพิเศษระยองที่สะท้อนอัตลักษณ์ชุมชน ซึ่งบางพื้นที่ยังคงอนุรักษ์คำพูดท้องถิ่นไว้ใน การสื่อสารระหว่างวัย

ด้านสังคมและประชากร:

ชุมชนบ้านคลองไผ่ได้ปรับตัวจากพื้นที่เกษตรกรรมดั้งเดิมสู่การเป็นชุมชนท่องเที่ยวเชิงวิถีชีวิต เกษตรอินทรีย์ และ OTOP โดยชาวบ้านร่วมกันเปิดสวนผลไม้ สวนผัก และกิจกรรมท่องเที่ยว เช่น ห้องเรียนธรรมชาติ การสาธิตวิถีชาวนา ปลูกผักปลอดสาร และภูมิปัญญาด้านการทำทุเรียนอินทรีย์แบบมีส่วนร่วม จากการถ่ายทอดจากปากเล่าสู่การนำไปจัดทำเป็นบทการเรียนการสอนตั้งแต่การเตรียมพื้นที่ปลูกทุเรียน ไปจนถึงการเก็บเกี่ยวผลผลิต การสร้างคลังความรู้สืบทอดรุ่นหลังต่อไป

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

สายภิญย์ สิชฌนุกฤษฏ์. (2564). โครงการสร้างความปรองดองสมานฉันท์ โดยใช้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา. เข้าถึงได้จาก https://anyflip.com/xnyss/ougc/basic/

พัชรวดี พูลสำราญ, อรสุรางค์ โสภิพันธ์, จารุณีตสิวัสด์ิ,  ไพทูล แก้วหอม.  (2566). ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านการทำสวนทเุรียนอินทรีย์ แบบมีส่วนร่วมในพื้นที่ชุมชน บ้านคลองไผ่ อำเภอวังจันทร์ จังหวัดระยอง วารสารวิชาการ มหาวิทยาลัยบูรพา. เข้าถึงได้จากhttps://so05.tci-thaijo.org/index.php/rmutsb-hs/article/download/262427/180582/1071857