บ้านห้วยบ่อทอง แยกมาจากบ้านป่าไผ่ หมู่ที่ 2 ในปี พ.ศ. 2532 มีเนื้อที่ประมาณ 1,235 ไร่ มีนายสวัสดิ์ ทองใจดี เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรก บ้านห้วยบ่อทอง เดิมสภาพป่าเป็นป่าเต็งรังที่มีสภาพสมบูรณ์ ยังไม่มีชาวบ้านเข้าไปตั้งถิ่นฐานอยู่ มีเพียงสำนักสงฆ์เล็กๆ เพียงแห่งเดียว คือวัดป่าไผ่ (ในปัจจุบัน) ต่อมาได้มีครอบครัวของ พ่อหนานตา ไทยราชา ซึ่งย้ายมาจากบ้านป่าไผ่ หมู่ที่ 2 เข้ามาตั้งรกรากในบริเวณนี้ และประกอบอาชีพตั้งเตาเผาอิฐ แต่ไม่ประสบผลสำเร็จเท่าที่ควร จึงขายกิจการพร้อมอุปกรณ์ทุกอย่างให้แก่ พ่อคำ ตาติโน ก่อนที่จะมีการตั้งบ้านเรือน ชาวบ้านใกล้เคียงได้นำสัตว์เข้ามาเลี้ยง แต่หลังจากครอบครัวของพ่อคำ ได้เข้ามาอยู่ก่อนมีการขยายตัวของประชากรเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ และได้ตั้งชื่อหมู่บ้านในขณะนั้นว่า “บ้านวัด” ซึ่งต่อมาได้มีการเปลี่ยนชื่อหมู่บ้านเป็น “บ้านห้วยบ่อทอง” เล่าว่า ในหมู่บ้านมีแหล่งน้ำซับลักษณะเป็นบ่อเล็กๆ มีน้ำไหลตลอดปี ไหลลงมาตามลำห้วยเข้าสู่หมู่บ้าน ชาวบ้านใช้อุปโภค บริโภค ลักษณะน้ำจะเป็นสีเหลือง ชาวบ้านจึงให้ชื่อว่า บ้านห้วยบ่อทอง หรือปัจจุบันเรียกว่า “น้ำบ่อหลวง”ก่อนที่จะตั้งเป็นหมู่บ้านพื้นที่บริเวณยังไม่มีผู้คนมาอาศัยอยู่มากนัก ต่อมาได้มีการย้ายวัดป่าไผ่ (โรงเรียนบ้านป่าไผ่ในปัจจุบัน) ที่ตั้งอยู่บริเวณกลางหมู่บ้านเนื่องจากมีพื้นที่ค่อยข้างคับแคบ มาตั้งในพื้นที่ใกล้ชายป่าริมทุ่งเชิงเขาดอยผาผึ้ง ชื่อ “วัดกัญจน์นิธยาราม” หรือ “วัดป่าไผ่” จึงมีราษฎรจากหมู่บ้านป่าไผ่ อพยพเคลื่อนย้ายมาตั้งบ้านเรือนอยู่รอบ ๆ บริเวณ จึงเรียกติดปากกันว่า “บ้านวัด” ต่อมาได้ขยายตัวเพิ่มขึ้นไปตามพื้นที่ป่าเลียบเขา ประกอบมีหย่อมบ้านชุมชนตั้งรกรากอยู่มาแต่เดิมเชิงเขาทิศใต้ของดอยผาเผิ้งอยู่แล้วชื่อ “บ้านห้วยเต๋ย”ขยายตัวเพิ่มขึ้นอีก สองหย่อมบ้านจึงได้รวมกันแยกเป็นอีกหมู่บ้านหนึ่ง ลักษณะเด่นที่ค้นพบคือพื้นที่หมู่บ้านจะมีลำห้วยโบราณที่ไหลมาจากบริเวณชายป่าเชิงเขา ไหลมาลงบ่อน้ำเป็นสีทอง จึงเรียกชื่อหมู่บ้านใหม่แห่งนี้ว่า “บ้านห้วยบ่อทอง” และได้ร่วมกันบริหารจัดการหมู่บ้านอย่างมีส่วนร่วม เป็นหมู่บ้านป่าชุมชนและส่งเสริมการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์มาจนถึงปัจจุบัน

บ้านห้วยบ่อทอง มีลักษณะภูมิประเทศเป็นพื้นที่ราบ หมู่บ้านตั้งอยู่บริเวณชายขอบป่า พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ราบดินเหนียว สภาพป่าเต็งรัง มีความอุดมสมบูรณ์ปานกลาง มีความสูงจากระดับน้ำทะเลปานกลาง 350 เมตร ทิศเหนือของหมู่บ้านเป็นภูเขา คือ ดอยผาผึ้ง น้ำที่ใช้ในการเกษตรได้มาจากคลองชลประทานของเขื่อนแม่กวงอุดมธารา น้ำบ่อหลวงและประปาหมู่บ้าน มีใช้อุปโภคบริโภคตลอดปี และมีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านหมู่ที่ 1 ต.ป่าป้อง อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่
• ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านป่าไผ่ หมู่ที่ 2 ต.แม่โป่ง อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านตลาดขี้เหล็ก หมู่ที่ 1 ต.แม่โป่ง อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่ และศูนย์ศึกษา และพัฒนาวนศาสตร์ชุมชนที่ 13
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านห้วยบอน หมู่ที่ 3 ต.แม่โป่ง อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่

บ้านห้วยบ่อทอง โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 10 บ้านห้วยบ่อทอง ตำบลแม่โป่ง อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 575 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 293 คน ประชากรหญิง 283 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 228 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

• ป่าชุมชนบ้านห้วยบ่อทอง ต.แม่โป่ง อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่
• ของที่ระลึกจากเศษไม้ยางพารา บ้านห้วยบ่อทอง หมู่ที่ 10 ต.แม่โป่ง อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่
• ผลิตภัณฑ์จากหวาย ไม้ไผ่ ไม้สัก ของกลุ่มผู้สุงอายุ

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

นายสรชัย ธาตุอินจันทร์ ประธานกลุ่มทำของที่ระลึกจากเศษไม้ยางพารา

ทุนทางกายภาพ (การตัดการป่าชุมชน)

การจัดการป่าชุมชนบ้านห้วยบ่อทองเป็นหมู่บ้านที่อยู่ในกลุ่มริเริ่มการจัดการทรัพยากรป่าไม้อย่างมีส่วนร่วมของตำบลแม่โป่ง โดยได้ผ่านการฝึกอบรมราษฎร หลักสูตร “ป่าชุมชน” โดยกรมป่าไม้ในงบประมาณ 2543 มีพื้นที่ป่าชุมชน 385 ไร่ สภาพป่าเป็นป่าเต็งรัง มีพันธ์ไม้เด่น ได้แก่ เต็งรัง สัก ยาง เหียง ชาวบ้านได้มีการเข้าไปใช้ประโยชน์จากป่า ในการเก็บหาของป่าชนิดต่าง ๆ

การจัดการไฟป่าของประชาชน

1. การเตรียมความพร้อมในการดับไฟป่า

ในช่วงเดือนธันวาคมถึงเดือนพฤษภาคมของทุกปี เป็นช่วงที่มีความเสี่ยงต่อการเกิดไฟป่าในพื้นที่ตำบลแม่โป่ง อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ ประชาชนจึงมีการเตรียมความพร้อมเพื่อป้องกันและลดความเสียหายที่อาจเกิดขึ้น โดยการเตรียมการดังกล่าวต้องดำเนินการให้แล้วเสร็จก่อนเข้าสู่ฤดูไฟ ซึ่งรวมถึงการจัดทำแนวป้องกันไฟ การวางแผนตรวจลาดตระเวนเพื่อป้องกันการเกิดไฟป่าและการบุกรุกพื้นที่ป่า การลดปริมาณเชื้อเพลิงด้วยวิธีชิงเผาหรือชิงเก็บลดการเผา การสร้างฝายชะลอน้ำ และการปลูกเสริมด้วยแนวคิด “ไม้ 3 อย่าง ประโยชน์ 4 อย่าง” รวมถึงการหลีกเลี่ยงกิจกรรมที่เสี่ยงต่อการเกิดไฟ เช่น การเผาขยะ และการเผาตอซังข้าว เพื่อไม่ให้ไฟลุกลามเข้าสู่พื้นที่ป่า

2. การป้องกันไฟป่า

ในช่วงเดือนธันวาคมถึงพฤษภาคมของทุกปี เป็นช่วงที่เกิดไฟป่าบ่อยครั้งเนื่องจากสภาพอากาศแห้งแล้ง และมีกิจกรรมที่เสี่ยงทำให้เกิดไฟ เช่น การเตรียมพื้นที่การเกษตร ประชาชนในตำบลแม่โป่งจึงมีแนวทางป้องกันไฟป่า เช่น การสร้างแนวกันไฟล้อมรอบพื้นที่เกษตรกรรม เพื่อป้องกันไม่ให้ไฟลุกลามไปยังพื้นที่อื่น และสามารถใช้แนวดังกล่าวเป็นเส้นทางลาดตระเวน รวมถึงเป็นแนวตั้งรับเมื่อเกิดไฟ การดำเนินการดังกล่าวพบข้อจำกัดเรื่องงบประมาณ ทำให้ระยะเวลาดำเนินการล่าช้า นอกจากนี้ ประชาชนยังมีการทำกิจกรรมชิงเก็บลดการเผา เช่น การเก็บใบไม้ออกจากพื้นที่เพื่อใช้ประโยชน์และสร้างมูลค่า โดยนำใบไม้มาตากแห้งแล้วอัดขึ้นรูปเป็นภาชนะ เช่น จาน ถ้วย และกระถางต้นไม้ อย่างไรก็ตาม การสร้างมูลค่าจากใบไม้ยังประสบปัญหาราคาซื้อขายต่ำ ทำให้แรงจูงใจของประชาชนลดลง

3. การตรวจหาไฟ

เมื่อเข้าสู่ฤดูไฟป่า จะต้องมีการจัดระบบตรวจหาไฟ เพื่อให้สามารถทราบจุดที่เกิดไฟป่าได้อย่างรวดเร็ว ประชาชนในตำบลแม่โป่งมีการจัดชุดลาดตระเวนเพื่อเฝ้าระวัง โดยได้รับข้อมูลจุดความร้อนจากกรมป่าไม้ ซึ่งมีการประสานงานกับหน่วยงานต่าง ๆ ได้แก่ ศูนย์ส่งเสริมการควบคุมไฟป่าเชียงใหม่ ศูนย์ฝึกอบรมการควบคุมไฟป่า สถานีควบคุมไฟป่าห้วยฮ่องไคร้ องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และศูนย์ส่งเสริมวนศาสตร์ชุมชนที่ 1 เชียงใหม่ อย่างไรก็ตาม การแจ้งเตือนจุดความร้อนบางครั้งยังล่าช้า ไม่ทันท่วงที ทำให้ไฟลุกลามเป็นบริเวณกว้างและควบคุมได้ยาก

4. การดับไฟป่า

การดับไฟป่าเป็นขั้นตอนที่เสี่ยงและไม่สามารถควบคุมได้แน่นอน ขึ้นอยู่กับสถานการณ์และพฤติกรรมของไฟ ประชาชนในตำบลแม่โป่งมีการเตรียมเครื่องมือไว้ล่วงหน้า เช่น ครอบไฟป่า จอบ พร้า เครื่องเป่าลม ถังฉีดน้ำ ซึ่งถูกวางไว้ตามจุดสกัดตรวจคนเข้า-ออกของชุมชน เพื่อให้สามารถนำมาใช้งานได้ทันทีเมื่อเกิดไฟป่า อย่างไรก็ตาม ประชาชนบางส่วนยังขาดความรู้ ความเข้าใจ และความชำนาญในการดับไฟ ทำให้การปฏิบัติงานไม่เต็มประสิทธิภาพ และเสี่ยงต่ออันตรายจากไฟป่า

ทุนภูมิปัญญา

ของที่ระลึกจากเศษไม้ยางพารา หมู่บ้านห้วยบ่อทอง หมู่ที่ 10 ต.แม่โป่ง อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่ มีอาชีพหลัก คือ รับจ้างและ ทำการเกษตรเป็นหลัก ประกอบด้วยพื้นที่บางส่วนของหมู่บ้านเป็นที่ลาดเชิงเขา นายทวี และนายสวัสดิ์ จึงได้ริเริ่มทดลองทำการแปรรูปผลิตภัณฑ์จากไม้ยางพาราเพื่อเพิ่มมูลค่า ทำเป็นไม้เกาหลัง ที่วางโทรศัพท์ กรอบรูป ที่แขวนกุญแจ ที่เสียบปากกา กล่องนามบัตร ที่นวดเท้า โทรศัพท์โบราณและอื่นๆ ส่งไปจำหน่าย ให้กับร้านค้าของที่ระลึกในหมู่บ้านบ่อสร้าง อ.สันกำแพง จ.เชียงใหม่ ซึ่งเป็นหมู่บ้านหัตถกรรม ซึ่งได้รับ ความนิยมเป็นอันมาก

ทุนมนุษย์

นายสรชัย ธาตุอินจันทร์ ประธานกลุ่มทำของที่ระลึกจากเศษไม้ยางพารา

ภาษาที่ใช้ใน บ้านห้วยบ่อทอง หมู่ที่ 10 ตำบลแม่โป่ง อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ 

• ภาษาไทยกลาง – ใช้ในการติดต่อราชการ การศึกษา และการสื่อสารทั่วไป

• ภาษาถิ่น (คำเมือง) – เป็นภาษาพูดหลักในชีวิตประจำวันของคนในชุมชน โดยเฉพาะผู้สูงอายุหรือผู้ที่อยู่ในพื้นที่มาแต่เดิม

ด้านสังคมและประชากร:

การมีส่วนร่วมของภาคประชาชนในการพัฒนาท้องถิ่น จากงานวิจัย“การมีส่วนร่วมของประชาชนในการพัฒนาท้องถิ่นระดับชุมชน: กรณีศึกษาตำบลแม่โป่ง อำเภอดอยสะเก็ด” พบว่า ภาพรวมการมีส่วนร่วมอยู่ในระดับ มาก โดยคนในชุมชนมีจิตสำนึกรักท้องถิ่น และได้รับผลประโยชน์จากการร่วมงาน ทำให้ยินดีเข้ามามีบทบาทอย่างต่อเนื่อง

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ภูมาศรี ว., พระครูสังฆรักษ์วีรวัฒน์ วีรวฑฺฒโน, สถาปนศุภกุล ว., สมศรี ม., & พรมลี ส. (2021). การมีส่วนร่วมของภาคประชาชนในการพัฒนาท้องถิ่นของเทศบาลตำบลแม่โป่ง อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่. วารสารสังคมศาสตร์และศาสตร์รวมสมัย, 2(1), 1–11. สืบค้น จาก https://so09.tci-thaijo.org

เทศบาลตำบลแม่โป่ง. (ม.ป.ป.). ข้อมูลพื้นฐานและสภาพทั่วไป. สืบค้นเมื่อ 30 กรกรฏาคม 2568. http://www.maepong.go.th

กรมการปกครอง. (2567). ระบบสถิติทางการทะเบียน กรมการปกครอง. สืบค้นเมื่อ 30 กรกรฏาคม 2568. https://stat.bora.dopa.go.th

ขุนทอง ศ., เมี้ยนมิตร น., & วันธงไชย ก. (2024). แนวทางการจัดการไฟป่าในป่าชุมชน ตำบลแม่โป่ง อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่. วารสารวนศาสตร์ไทย, 43(1), 87–97. สืบค้น จาก https://li01.tci-thaijo.org

กลมชลประทาน กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. (ม.ป.ป.). หมู่บ้านตัวอย่าง ของที่ระลึกจากเศษไม้ยางพาราบ้านห้วยบ่อทอง หมู่ที่ 10 ต.แม่โป่ง อ.ดอยสะเก็ด จ.เชียงใหม่. สืบค้นเมื่อ 30 กรกรฏาคม 2568. http://irrigation.rid.go.th