ชุมชนสามเรือน ตั้งอยู่ในอำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เป็นชุมชนที่มีประวัติความเป็นมายาวนาน ตามคำบอกเล่าของผู้อาวุโสในพื้นที่ สันนิษฐานว่าชุมชนก่อตั้งขึ้นหลังจากการเสียกรุงศรีอยุธยา โดยพื้นที่แห่งนี้เคยเป็นจุดแวะพักของกลุ่มคนหลายเชื้อชาติที่เดินทางโดยเรือมาตามแม่น้ำเจ้าพระยาและลำคลองต่าง ๆ ได้แก่ คนจีน คนฝรั่ง คนขอม คนมอญ และคนไทยที่ย้ายถิ่นฐานออกมาจากพระนคร พวกเขาเข้ามาตั้งหลักปักฐานชั่วคราวเพื่อค้าขายและอยู่อาศัยบริเวณชุมชนสามเรือนในปัจจุบัน

ในอดีต พื้นที่สามเรือนมีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การเพาะปลูก เป็นที่อยู่อาศัยของชาวบ้านที่ปลูกบ้านกระจัดกระจายตามลำคลอง เช่น คลองข้าวบูต (คลองโพธิ์ในปัจจุบัน) ซึ่งเชื่อมต่อกับแม่น้ำเจ้าพระยา ภายในชุมชนมีพันธุ์ไม้หลากชนิด เช่น สนุน จิก ทองหลาง แพงทวย มะดัน สะตือ ฯลฯ และเป็นแหล่งหลบซ่อนของพวกโจรที่หนีราชการ การตั้งถิ่นฐานกระจายกันไปตามลำคลอง มีการอาศัยกันเป็นกลุ่ม เช่น คนไทย คนจีน คนญวน และคนขอม แต่ละกลุ่มมีวิถีชีวิตและอาชีพตามความถนัด เช่น ทำเกษตร เพาะปลูก ฯลฯ

อีกตำนานหนึ่งกล่าวถึงวัดในหมู่บ้าน "บ้านหลวง" ที่เคยเป็นศูนย์กลางของชุมชน ต่อมากลายเป็นวัดร้าง ชาวบ้านจึงร่วมกันสร้างวัดใหม่ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 4 โดยยายบุญเรือนบริจาคเรือน 3 หลังสำหรับปลูกเป็นกุฏิ ศาลา และหอสวดมนต์ เมื่อปี พ.ศ. 2403 ต่อมาหลวงพ่อแก้วธุดงค์มาจำพรรษาและเป็นเจ้าอาวาสวัดสามเรือน จนกลายเป็นบุคคลสำคัญของชุมชนสามเรือนมาจนถึงปัจจุบัน

เมื่อถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 มีการจัดระเบียบการปกครองบ้านและตำบลเป็นครั้งแรกในปี พ.ศ. 2435 ณ อำเภอบางปะอิน ซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการตั้งชื่อหมู่บ้านและตำบลอย่างเป็นทางการ โดยชื่อหมู่บ้านในตำบลสามเรือน มีลักษณะอิงจากพื้นที่และตัวบุคคล เช่น บ้านหลวง บ้านขอม บ้านโรงเจ้า บ้านก้นอ่าว บ้านแพบน บ้านเสาวังคา บ้านเทโพ และบ้านคุ้งระกำ

บ้านสามเรือน มีความอุดมสมบูรณ์ของดิน น้ำ และทรัพยากรธรรมชาติ ส่งผลให้พื้นที่แห่งนี้เหมาะสำหรับการเพาะปลูกและการดำรงชีวิต ชาวบ้านจึงตั้งบ้านเรือนตามแนวคลองและใช้ประโยชน์จากลำคลองในการดำเนินชีวิต เช่น การเกษตร การจับปลา และการคมนาคม ในอดีต พื้นที่เต็มไปด้วยต้นไม้และพันธุ์ไม้พื้นถิ่นหลากชนิด เช่น ต้นสนุ่น จิก ทองหลาง แพงทวย มะดัน มะกอกน้ำ สะตือ ก้านเหลือง กระทุ่ม และสะแก ซึ่งสะท้อนถึงระบบนิเวศที่อุดมสมบูรณ์ และมีอาราเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลคานหาม อำเภออุทัย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลบ่อตาโล่ อำเภอวังน้อย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลบ้านสร้าง อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ตำบลคุ้งลานและตำบลตลิ่นชัน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา

บ้านสามเรือน โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 2 บ้านสามเรือน ตำบลสามเรือน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 6,411 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 2,974 คน ประชากรหญิง 3,437 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 4,942 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

ศูนย์การเรียนรู้การผลิตเห็ดตับเต่า เพื่อส่งเสริมให้ผู้ที่ยังไม่รู้จักเห็ดตับเต่าได้เรียนรู้ความเป็นมาและลองรับประทาน อีกทั้งยังส่งเสริมวิสาหกิจชุมชนให้เข็มแข็ง เนื่องจากผู้ปลูกเห็ดตับเต่ามีการรวมตัวแลกเปลี่ยนความรู้จากภูมิปัญญา สามารถเพาะขยายพื้นที่เพาะเห็ดจนมีผลผลิตออกมากที่สุดในประเทศไทย สร้างรายได้ให้กับประชาชนในชุมชม 

วันเข้าพรรษา มีการตักบาตรทางน้ำ การกวนกระยาสารทในช่วงสารทเดือนสิบ ออกพรรษามีการห่อข้าวต้มลูกโยน ข้าวต้มมัด และแข่งเรือพื้นบ้าน วันลอยกระทงมีการจัดงานไหว้พระ ประเพณีอาบน้ำคืนเพ็ญ การทำกระทงจากต้นตาลปัตรและต้นโสน รวมถึงการประกวดกระทงจากวัสดุธรรมชาติ

1. นายธรรมรัตน์ รื่นบุตร ปราชญ์ชุมชนตำบลสามเรือย
2. นายสง่า รื่นบุตร ช่างปั้นลายกนก ลายไทย ช่อฟ้า
3. คุณสำราญ ช้างศิริ เจ้าของศูนย์เรียนรู้การผลิตเห็ดตับเต่า

ทุนมนุษย์

1. นายธรรมรัตน์ รื่นบุตร ปราชญ์ชุมชนตำบลสามเรือย
2. นายสง่า รื่นบุตร ช่างปั้นลายกนก ลายไทย ช่อฟ้า

ทุนวัฒนธรรม

ชุมชนสามเรือนมีประเพณีสำคัญในแต่ละเดือน เช่น การทำบุญตักบาตร ฟังเทศน์ ติดกัณฑ์เทศน์ด้วยดอกบัวเผื่อนที่วัดสามเรือน วันสงกรานต์มีขบวนแห่หลวงพ่อแก้ว สรงน้ำพระ รดน้ำผู้สูงอายุ วันพืชมงคลมีพิธีหว่านข้าวแบบโบราณ วันเห็ดตับเต่างามในเดือนมิถุนายนหรือกรกฎาคม มีการสาธิตทำอาหารจากเห็ดตับเต่า การประกวดอาหาร การจำหน่ายสินค้า OTOP และกิจกรรมส่งเสริมการเพาะปลูก

วันเข้าพรรษามีการตักบาตรทางน้ำ การกวนกระยาสารทในช่วงสารทเดือนสิบ ออกพรรษามีการห่อข้าวต้มลูกโยน ข้าวต้มมัด และแข่งเรือพื้นบ้าน วันลอยกระทงมีการจัดงานไหว้พระ ประเพณีอาบน้ำคืนเพ็ญ การทำกระทงจากต้นตาลปัตรและต้นโสน รวมถึงการประกวดกระทงจากวัสดุธรรมชาติ

อาชีพหลักของชุมชนคือเกษตรกรรม รายได้หลักมาจากการทำนาและอาชีพเสริมเช่นการรับจ้าง แรงงาน เย็บเสื้อผ้า ชุมชนมีลักษณะครอบครัวแบบโบราณและครอบครัวเดี่ยว มีการปลูกบ้านอยู่ใกล้กัน ใช้ต้นไม้เป็นรั้วบ้าน แสดงถึงวิถีชีวิตที่เรียบง่ายและพึ่งพาอาศัยกัน ชุมชนมีการรักษาขนบธรรมเนียมประเพณีดั้งเดิมไว้ โดยแต่ละหมู่บ้านมีผู้นำดูแลรับผิดชอบชัดเจน

ภาษาไทยกลาง เป็นภาษาหลักที่ใช้ในการสื่อสารของคนในชุมชน โดยเฉพาะในบริบทของครอบครัว ชุมชน โรงเรียน และหน่วยงานราชการ

ด้านสังคมและประชากร:

ชาวบ้านสามเรือนมีความผูกพันกับชุมชนสูง มีความร่วมมือกันจัดกิจกรรมต่าง ๆ โดยมีผู้อาวุโสและปราชญ์ท้องถิ่นเป็นผู้นำ ชาวบ้านให้ความสำคัญกับพระพุทธศาสนา ความเชื่อเก่าแก่ เช่น การอาบน้ำคืนเพ็ญ การทำบุญสลากภัต การสักการะหลวงพ่อแก้ว การลอยกระทงตาลปัตร

ชุมชนมีความสัมพันธ์กับภูมิวัฒนธรรมริมคลอง และมีเรื่องเล่าตั้งแต่อดีต เช่น ตำนานที่เกี่ยวกับการตั้งชื่อหมู่บ้าน การตั้งนามสกุล ภูมิปัญญาที่เกี่ยวข้องกับประมงพื้นบ้าน โดยผู้สูงอายุมีบทบาทในการถ่ายทอดความรู้และส่งเสริมกิจกรรมประเพณีให้คนรุ่นหลังได้ศึกษา

ด้านวัฒนธรรม:

ชุมชนสามเรือนมีประเพณีสำคัญในแต่ละเดือน เช่น การทำบุญตักบาตร ฟังเทศน์ ติดกัณฑ์เทศน์ด้วยดอกบัวเผื่อนที่วัดสามเรือน วันสงกรานต์มีขบวนแห่หลวงพ่อแก้ว สรงน้ำพระ รดน้ำผู้สูงอายุ วันพืชมงคลมีพิธีหว่านข้าวแบบโบราณ วันเห็ดตับเต่างามในเดือนมิถุนายนหรือกรกฎาคม มีการสาธิตทำอาหารจากเห็ดตับเต่า การประกวดอาหาร การจำหน่ายสินค้า OTOP และกิจกรรมส่งเสริมการเพาะปลูก

วันเข้าพรรษามีการตักบาตรทางน้ำ การกวนกระยาสารทในช่วงสารทเดือนสิบ ออกพรรษามีการห่อข้าวต้มลูกโยน ข้าวต้มมัด และแข่งเรือพื้นบ้าน วันลอยกระทงมีการจัดงานไหว้พระ ประเพณีอาบน้ำคืนเพ็ญ การทำกระทงจากต้นตาลปัตรและต้นโสน รวมถึงการประกวดกระทงจากวัสดุธรรมชาติ

อาชีพหลักของชุมชนคือเกษตรกรรม รายได้หลักมาจากการทำนาและอาชีพเสริมเช่นการรับจ้าง แรงงาน เย็บเสื้อผ้า ชุมชนมีลักษณะครอบครัวแบบโบราณและครอบครัวเดี่ยว มีการปลูกบ้านอยู่ใกล้กัน ใช้ต้นไม้เป็นรั้วบ้าน แสดงถึงวิถีชีวิตที่เรียบง่ายและพึ่งพาอาศัยกัน ชุมชนมีการรักษาขนบธรรมเนียมประเพณีดั้งเดิมไว้ โดยแต่ละหมู่บ้านมีผู้นำดูแลรับผิดชอบชัดเจน

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

เห็ดตับเต่า เป็นเห็ดขนาดใหญ่ที่พบได้ทุกภาค นิยมนำมารับประทาน เนื้อเห็ดจะมีความนุ่มและลื่น สามารถนำมาทำเมนูได้ทั้งดอกเห็ดอ่อนและแก่ เห็ดตับเต่าต้องเพาะปลูกพื้นที่ใกล้กับแหล่งน้ำ เช่น ลำคลองหรือบ่อ ที่สำคัญที่สุดคือต้องมีพืชอาศัยที่จำเป็นต่อการเจริญเติบโตของเห็ด เช่น โสน จิกน้ำ ทองหลาง มะกอกน้ำ แค มะม่วง เป็นต้น หากพื้นที่ที่ไม่เคยมีการเกิดเห็ดตับเต่าจำเป็นต้องใช้เชื้อชนิดน้ำราดบริเวณและต้องรอ 3 ปีจึงสามารถเก็บผลผลิตได้ แต่ต้องราดเชื้อทุกปี

นอกจากนี้ เห็ดตับเต่ายังเป็นพื้นที่เข้าร่วมโครงการอนุรักษ์พันธุกรรมพืชอันเนื่องมาจากพระราชดำริสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี (อพ.สธ.) เพื่อสร้างความเข้าใจทำให้ตระหนักถึงความสำคัญของทรัพยากรต่างๆ ที่มีอยู่ในประเทศไทย ก่อให้เกิดกิจกรรมเพื่อให้มีการร่วมคิด ร่วมปฏิบัติที่นำประโยชน์มาถึงประชาชน ตลอดจนให้มีการจัดทำข้อมูลทรัพยากรให้แพร่หลายสามารถสื่อถึงกันได้ทั่วประเทศ

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

วิงวอน เ. ., & น้อยคล้าย ว. (2022). ประวัติศาสตร์ชุมชนกับการท่องเที่ยว: กรณีศึกษา ชุมชนสามเรือน ตำบลสามเรือน อำเภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา: Community History and Tourism: Case Study in Samruern Community, Samruern Sub–District, Bang Pa–In District, Ayutthaya Province. วารสารวิชาการมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏพระนครศรีอยุธยา, 10(2), 69–92. สืบค้น จาก https://so03.tci-thaijo.org

องค์การบริหารส่วนตำบลสามเรือน. (ม.ป.ป.). ข้อมูลพื้นฐาน. สืบค้นเมือ 30 กรกฎาคม 2568. https://samrean.go.th

กรมการปกครอง. (2568). รายงานทะเบียนราษฎรและประชากร. กระทรวงมหาดไทย. สืบค้นเมือ 30 กรกฎาคม 2568. https://stat.bora.dopa.go.th

GO AYUTTHAYA. (2062). เห็ดตับเต่างามที่สามเรือน. สืบค้นเมือ 30 กรกฎาคม 2568. https://go.ayutthaya.go.th

Thai PBS. (2568). วิถีคนสามเรือน ต.สามเรือน อ.บางปะอิน จ.พระนครศรีอยุธยา | ซีรีส์วิถีคน. สืบค้นเมือ 30 กรกฎาคม 2568. https://www.youtube.com

ธาวิดา ศิริสัมพันธ์ เทคโนโลยีชาวบ้าน. (2566). “เห็ดตับเต่างามที่สามเรือน” พระนครศรีอยุธยา. สืบค้นเมือ 30 กรกฎาคม 2568. https://www.khaosod.co.th