การก่อตัวทางประวัติศาสตร์ของกลุ่มผู้ร่วมพัฒนาชาติไทยบ้านโคกเขา ชุมชนบ้านโคกเขาเดิมเป็นชุมชนที่ตั้งอยู่ในหมู่บ้านหินโคนดงริมคลองลำน้ำมาศ มีอาชีพหลักคือการเกษตรและหาของป่า ต่อมาเกิดน้ำท่วมซ้ำซาก ทำให้ชาวบ้านอพยพขึ้นสู่พื้นที่ราบเชิงเขาในปี พ.ศ. 2509 โดยมีหลวงปู่เกาะ ยโสธโร เป็นผู้นำการอพยพ ในช่วงแรกมีเพียง 10 หลังคาเรือน และเพิ่มขึ้นจนย้ายมาทั้งหมู่บ้านในปี พ.ศ. 2512 โดยได้ถางป่าบนเขาเป็นที่ทำกิน และตั้งชื่อหมู่บ้านว่า “โคกเขาพัฒนา” จำนวนประชากรเพิ่มขึ้นกว่า 400 หลังคาเรือน และได้แบ่งเขตปกครองเป็น 3 คุ้ม ได้แก่ โคกเขาหญ้าคา โคกเขาพัฒนา และเขาย้อยพัฒนา มีนายสนิท สุขนางรอง เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรก

ในปี พ.ศ. 2518 เริ่มมีการเคลื่อนไหวของนักศึกษาคอมมิวนิสต์ที่เข้ามาหลบซ่อนตัวในพื้นที่ป่า ส่งผลให้เกิดการปะทะกับฝ่ายอาสาปราบปรามคอมมิวนิสต์ มีผู้เสียชีวิตจำนวนมาก เหตุการณ์นี้ได้กลายเป็นเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญของท้องถิ่น จนมีการสร้างอนุสรณ์สถานเพื่อรำลึกถึงวีรชนในชุมชน

พรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยเริ่มก่อตั้งในปี พ.ศ. 2473 เดิมชื่อพรรคคอมมิวนิสต์สยาม มุ่งเน้นสร้างความเสมอภาคและล้มล้างระบบทุนนิยม ในปี พ.ศ. 2508 ได้ประกาศวันเสียงปืนแตก และเริ่มต่อสู้กับรัฐบาลโดยจับอาวุธ ต่อมาในปี พ.ศ. 2512 เปลี่ยนชื่อกองกำลังเป็น “กองทัพปลดแอกประชาชนแห่งประเทศไทย” หรือ ทปท. และเริ่มขยายแนวคิดและพื้นที่ปฏิบัติการไปยังภาคตะวันออกเฉียงเหนือ รวมถึงจังหวัดบุรีรัมย์ที่ประชาชนส่วนใหญ่มีฐานะยากจน กลุ่มคอมมิวนิสต์มีเป้าหมายหลัก 10 ข้อ เช่น การยกเลิกกฎหมายที่ไม่เป็นธรรม ริบทรัพย์สินจากกลุ่มนายทุน การปฏิรูปที่ดิน การส่งเสริมความเท่าเทียมทางเพศ และการล้มระบบศักดินา ซึ่งแนวคิดเหล่านี้ได้รับการสนับสนุนจากประชาชนบางส่วนที่ได้รับความเดือดร้อนจากความไม่เป็นธรรมในสังคม บริเวณบ้านโคกเขาพัฒนาเป็นพื้นที่ปฏิบัติการในเขตงาน 203 ของ ทปท. ภาคอีสานใต้ โดยมีการแบ่งสายงานและหน่วยย่อย มีแกนนำและหน่วยปฏิบัติการชัดเจน เช่น ทับมอ หน่วยสื่อสาร และทับเศรษฐกิจ โดยมีการดำเนินกิจกรรมต่าง ๆ อย่างเป็นระบบ 

นายถวิล ทองโพธิ์ หรือ สหายชั้น ให้ข้อมูลว่าการปลุกระดมชาวบ้านในพื้นที่เริ่มตั้งแต่ปี พ.ศ. 2507 โดยมีสหายหวาดเป็นหัวหน้า ใช้การประชุมและพูดคุยเป็นกลุ่มใหญ่เพื่อสร้างการรับรู้ในเรื่องความเสมอภาคและความเป็นธรรม ทำให้ชาวบ้านเห็นปัญหาเชิงโครงสร้างของประเทศ ไม่ใช่เพียงแค่ระดับหมู่บ้าน

นายสง่า รอดนางรอง หรือ สหายรอง ให้ข้อมูลว่า แกนนำกลุ่มได้เดินทางไปเรียนรู้การปกครอง การทหาร และการแพทย์ที่ประเทศจีน ซึ่งจีนให้การสนับสนุนทุกด้าน โดยนายสง่าได้เรียนการฝังเข็มและการรักษาแบบแพทย์แผนจีน ทำให้สามารถดูแลรักษาชาวบ้านในพื้นที่โดยไม่ต้องเดินทางไปโรงพยาบาลที่อยู่ห่างไกล

การประกาศอิสรภาพภายใต้ระบอบประชาธิปไตยของกลุ่มผู้ร่วมพัฒนาชาติไทยชุมชนบ้านโคกเขาสงครามระหว่างพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทยกับรัฐบาลไทยเป็นสงครามแย่งชิงอำนาจทางการเมือง มีต้นตอมาจากความไม่ลงรอยด้านอุดมการณ์และผลประโยชน์ การสู้รบก่อให้เกิดความสูญเสียทั้งฝ่ายรัฐและฝ่ายคอมมิวนิสต์ รวมถึงประชาชนทั่วไป

ต่อมาในปี พ.ศ. 2523 รัฐบาลพลเอกเปรม ติณสูลานนท์ ได้ประกาศนโยบาย 66/2523 ซึ่งเน้นการเมืองนำการทหาร เปิดโอกาสให้สมาชิกพรรคคอมมิวนิสต์วางอาวุธและกลับเข้าร่วมพัฒนาชาติภายใต้ระบอบประชาธิปไตย ส่งผลให้กลุ่มผู้ร่วมพัฒนาชาติไทย เช่น ที่บ้านโคกเขา เริ่มเข้าสู่กระบวนการคืนสู่สังคมและมีบทบาทในการพัฒนาท้องถิ่นในเวลาต่อมา

บ้านโคกเขาพัฒนาตั้งอยู่ในพื้นที่ ราบเชิงเขา ทางตอนใต้ของจังหวัดบุรีรัมย์ มีลักษณะเด่นคือบริเวณโดยรอบมีป่าไม้ เต็งรัง ป่าดิบแล้ง และภูเขาเตี้ย ๆ สลับกับที่ราบ จึงเป็นสภาพพื้นที่ที่เหมาะสมต่อการทำเกษตรกรรมในบางช่วงฤดู โดยเฉพาะการปลูกพืชไร่ เช่น มันสำปะหลัง ข้าวโพด และข้าวนาปี ทำเลที่ตั้งตำบล  ตำบลโคกมะม่วงตั้งอยู่ทิศตะวันตกของ อำเภอปะคำ จังหวัดบุรีรัมย์ มีอาณาเขตพื้นที่อยู่ติดกันท้องถิ่นใกล้เคียง 4 ด้าน ดังนี้

• ทิศเหนือ จรด อำเภอโนนสุวรรณ จังหวัดบุรีรัมย์
• ทิศตะวันออก จรด ตำบลหนองบัว อำเภอปะคำ จังหวัดบุรีรัมย์
• ทิศตะวันตก จรด ตำบลกุดโบสถ์ อำเภอเสิงสาง จังหวัดนครราชสีมา
• ทิศใต้ จรด อำเภอโดนดินแดง จังหวัดบุรีรัมย์

บ้านโคกเขาพัฒนา โดยสถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากร หมู่ที่ 10 บ้านโคกเขาพัฒนา ตำบลโคกมะม่วง อำเภอปะคำ จังหวัดบุรีรัมย์ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 1,014 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 512 คน ประชากรหญิง 502 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 309 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนมกราคม 2568)

• ป่าชุมชนบ้านโคกเขาพัฒนา อยู่ในพื้นที่ ป่าสงวนแห่งชาติ “ป่าเมืองไผ่” มีเนื้อที่ประมาณ 94 ไร่ 1 งาน 54 ตารางวา ถูกจัดตั้งตั้งแต่ปี พ.ศ. 2549 จนลงทะเบียนใช้สิทธิ์ในปี พ.ศ. 2556 ถึง พ.ศ. 2561

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ทุนสาธารณสุข/ระบบสุขภาวะ

ชุมชน เข้าร่วมโครงการจากกองทุนสุขภาพตำบล ซึ่งจัดสรรเพื่อสนับสนุนกิจกรรมตามความต้องการของชุมชน เช่น การป้องกันโรค การส่งเสริมกิจกรรมทางกาย หรือการพัฒนาศักยภาพประชากรในชุมชน

ทุนทางกายภาพ

ป่าชุมชนบ้านโคกเขาพัฒนา ตั้งอยู่ในหมู่ที่ 10 ตำบลโคกมะม่วง อำเภอปะคำ จังหวัดบุรีรัมย์ จัดตั้งโครงการตั้งแต่ปี พ.ศ. 2549 บนเนื้อที่ประมาณ 94 ไร่ 1 งาน 54 ตารางวา ซึ่งเป็นพื้นที่ ป่าสงวนแห่งชาติชื่อ “ป่าเมืองไผ่” พื้นที่ดังกล่าวอยู่ในเขตพื้นที่ลุ่ม เชิงเขา ดินเป็นดินลูกรัง และสภาพป่าเป็น ป่าเต็งรังที่อุดมสมบูรณ์ โดยได้ขึ้นทะเบียนเป็นป่าชุมชนในปี พ.ศ. 2556 และสิ้นสุดการขึ้นทะเบียนในปี พ.ศ. 2561 ชุมชนมีบทบาทจัดการดูแลผืนป่าในลักษณะชุมชนมีส่วนร่วม ตั้งแต่การวางแนวเขต ตรวจสอบสภาพป่า และร่วมจัดทำแผนพัฒนาร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อประโยชน์ร่วมกันในเชิงทรัพยากรธรรมชาติ รวมถึงการใช้สอยอย่างยั่งยืนในพื้นที่

ใช้เป็น ภาษาราชการ และใช้ในการเรียนการสอนในโรงเรียนใช้ในการติดต่อสื่อสารกับหน่วยงานราชการ และการสื่อสารกับบุคคลภายนอก คนในชุมชนสามารถพูดและเข้าใจภาษาไทยกลางได้เป็นอย่างดี โดยเฉพาะกลุ่มเยาวชนและวัยทำงาน ภาษาลาว/อีสาน มีการพูดภาษาไทยอีสาน หรือคำศัพท์ภาษาลาว แทรกในบางคำ

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

ป่าชุมชนบ้านโคกเขาพัฒนา ตั้งอยู่ในหมู่ที่ 10 ตำบลโคกมะม่วง อำเภอปะคำ จังหวัดบุรีรัมย์ จัดตั้งโครงการตั้งแต่ปี พ.ศ. 2549 บนเนื้อที่ประมาณ 94 ไร่ 1 งาน 54 ตารางวา ซึ่งเป็นพื้นที่ ป่าสงวนแห่งชาติชื่อ “ป่าเมืองไผ่” พื้นที่ดังกล่าวอยู่ในเขตพื้นที่ลุ่ม เชิงเขา ดินเป็นดินลูกรัง และสภาพป่าเป็น ป่าเต็งรังที่อุดมสมบูรณ์ โดยได้ขึ้นทะเบียนเป็นป่าชุมชนในปี พ.ศ. 2556 และสิ้นสุดการขึ้นทะเบียนในปี พ.ศ. 2561 ชุมชนมีบทบาทจัดการดูแลผืนป่าในลักษณะชุมชนมีส่วนร่วม ตั้งแต่การวางแนวเขต ตรวจสอบสภาพป่า และร่วมจัดทำแผนพัฒนาร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อประโยชน์ร่วมกันในเชิงทรัพยากรธรรมชาติ รวมถึงการใช้สอยอย่างยั่งยืนในพื้นที่

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ปารสาร ว., & ทาหอม อ. (2020). การศึกษาประวัติศาสตร์ท้องถิ่นของกลุ่มผู้ร่วมพัฒนาชาติไทย เพื่อพัฒนาเป็นแหล่งเรียนรู้ของชุมชนบ้านโคกเขา ตำบลโคกมะม่วง อำเภอปะคำ จังหวัดบุรีรัมย์. วารสารวิจัยและนวัตกรรมท้องถิ่น, 15(1), 18–36. สืบค้น จาก https://so03.tci-thaijo.org

องค์การบริหารส่วนตำบลโคกมะม่วง. (ม.ป.ป.). สภาพทั่วไปและข้อมูลพื้นฐาน. สืบค้นเมื่อ 30 สิงหาคม 2568. https://khokmamuanglocal.go.th

กรมการปกครอง. (2568). รายงานทะเบียนราษฎรและประชากร. กระทรวงมหาดไทย. สืบค้นเมือ 30 กรกฎาคม 2568. https://stat.bora.dopa.go.th

ศูนย์เทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร กรมป่าไม้. (ม.ป.ป.). ป่าชุมชนบ้านโคกเขาพัฒนา. สืบค้นเมือ 30 กรกฎาคม 2568. https://forestinfo.forest.go.th