หมู่บ้านถ้ำ เป็นหมู่บ้านที่มีคนอพยพมาจากถ้ำปูถ้ำปลา จังหวัดเชียงราย และมาตั้งถิ่นฐานอยู่ จึงเรียกชื่อหมู่บ้านว่า “บ้านถ้ำ” มีตำนานเจ้าหลวงคำแดงแห่ง เชียงดาว และแม่นางดอยหล้าแห่งดอยนา

บ้านถ้ำเป็นชุมชนเกษตรกรรม ชุมชนความทรงจำ และชุมชนชาติพันธุ์ของชาวพื้นเมือง กะเหรี่ยง ลีซู และไทใหญ่ เป็นหมู่บ้านท่ามกลางภูเขา เป็นแหล่งต้นน้ำบนดอยหลวง พื้นที่ที่ใช้ปลูกที่อยู่อาศัยเป็นบริเวณเนินของภูเขาหินปูน โดดเด่นในด้านภูมิปัญญาท้องถิ่น การใช้สมุนไพร ใช้ภาษาพื้นเมืองล้านนา ภาษาไทยกลาง มีการตั้งบ้านเรือนอยู่ 2 ข้างถนนหลักของหมู่บ้าน บ้านเรือนส่วนใหญ่เป็นบ้านไม้ 2 ชั้นยกพื้นสูง มีศูนย์เรียนรู้ภูมิปัญญาสมุนไพรพื้นบ้านและเป็นสถานที่ปฏิบัติธรรม มีถ้ำเชียงดาวเป็นแหล่งท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์และวัฒนธรรม ผู้คนในชุมชนมีอาชีพทำนา ทำสวน ปลูกสมุนไพร จักสาน และค้าขาย (OTOP สมุนไพร)

อาณาเขตติดต่อ

• ทิศเหนือ จรด  บ้านป่าแงะ หมู่ที่ 5 ตำบลตลาดขวัญ
• ทิศใต้         จรด  บ้านสันปูเลย หมู่ที่ 1 ตำบลสันปูเลย
• ทิศตะวันออก จรด  ตำบลป่าลาน
• ทิศตะวันตก จรด  ตำบลสันปูเลย ระยะทางห่างจากอำเภอ 6.5 กิโลเมตร

จากการสำรวจปี พ.ศ. 2565 พบว่า มีจำนวนครัวเรือน 167 ครัวเรือนประชากร 465 คน แบ่งเป็น ชาย 216 คน หญิง 249 คน

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

นางสิริกัลยพัชร์ จอมสว่าง 

พัฒนาการอำเภอเชียงดาว พร้อมด้วยกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ผู้นำชุมชน และคณะกรรมการฯ เป็นผู้แก้ไขปัญหากลุ่มท่องเที่ยวบ้านถ้ำ กรณีนักท่องเที่ยวได้โพสต์ลงสื่อโซเชียลเกี่ยวกับการให้บริการของไกด์นำเที่ยวที่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อการท่องเที่ยวถ้ำเชียงดาว พร้อมให้ข้อแนะนำการบริหารจัดการการท่องเที่ยวของชุมชนให้มีประสิทธิภาพและเป็นที่ประทับใจของนักท่องเที่ยวต่อไป

ทุนทางธรรมชาติ

• ไม้สัก

มีไม้สักขึ้นอยู่เป็นจำนวนมาก แต่ในปัจจุบันมีไม้อื่นผสมไผ่รวกขึ้นแทนที่ ต้นไม้ขึ้นอยู่ห่างและมีเรือนยอดโปร่งทำให้มีแสงส่องถึงไม้พื้นล่างได้มาก พันธุ์ไม้ส่วนใหญ่ในแปลงสำรวจเป็นพันธุ์ไม้ที่ผลัดใบ มีจำนวนทั้งสิ้น 47 ต้น และสามารถจำแนกได้เป็น 23 ชนิด โดยชนิดพันธุ์ที่เป็นไม้เด่นในสังคม 5 อันดับแรก คือ มะแฟน (Protium serratum) ซ้อ (Gmelina arborea) เพกา (Oroxylum indicum) ตีนนก (Vitex pinnata) และดู่ด้อง (Dalbergia ovata) นอกจากนั้นจะเป็นพื้นที่เกษตรกรรมชาวบ้าน เช่น ไร่สับปะรด สวนลำใย และสวนลิ้นจี่

• ถ้ำเชียงดาว

เป็นถ้ำที่น่าสนใจถ้ำหนึ่งของจังหวัดเชียงใหม่ อยู่ในเขต อำเภอเชียงดาว ตั้งอยู่เชิงเขาของดอยหลวงเชียงดาว ภายใน แต่ละถ้ำ มีความงามจากการเสกสรรปั้นแต่งของธรรมชาติ ชวนให้ตื่นตาตื่นใจกับปรากฏการณ์ของหินงอกหินย้อย ที่ก่อให้ เกิด รูปร่างต่างๆเป็นถ้ำขนาดใหญ่ ภายในมีหินงอกหินย้อยที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติที่สวยงาม บางแห่งเป็นซอกหลืบ เมื่อฉายไฟ จะมีประกายระยิบระยับ สามารถจินตนาการเป็นรูปต่างๆได้มากมาย เสน่ห์อย่างหนึ่งของที่นี่อยู่ตรงที่มีน้ำใส่ไหลเย็นจากในถ้ำไหล ออกมาที่บริเวณหน้าถ้ำ เป็นอย่างนี้ชั่วนาตาปีไม่มีเหือดหายและไหลมารวมกันเป็นสระน้ำมีปลาน้อยใหญ่ว่ายวนไปมา ทำให้ บรรยากาศสดชื่นและยังร่มรื่น ด้วยพันธุ์ไม้ดึงดูดให้นักท่องเที่ยวทั้งชาวไทยและชาวต่างประเทศมาเที่ยวกันเป็นจำนวนมากและ ตรงหน้าถ้ำนี้เองเป็นที่ตั้งของ วัดถ้ำเชียงดาว

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

• สมุนไพร

ในร้านค้าหน้าถ้ำเชียงดาวมีการวางขายสมุนไพรอยู่มาก เป็นผลมาจากการที่มีชาวบ้านถ้ำผู้ปลูกสมุนไพรเพื่อการจำหน่าย สมุนไพรที่มีการใช้ประโยชน์ 3 ชนิด คือ ไพลเหลือง หนุมานนั่งแท่น และว่านทิพย์เนตร พบว่าทั้งสามชนิด สำรวจพบในเส้นทางหาป่าของชุมชน อีกทั้งมีการปลูกเพื่อจำหน่าย รวมไปถึงมีการจำหน่ายบริเวณร้านค้าหน้าถ้ำเชียงดาว สมุนไพรที่เสี่ยงต่อการลดปริมาณในพื้นที่ป่า เนื่องจากการถูกนำมาใช้ประโยชน์จากร้านค้าเพื่อการพาณิชย์ แต่ไม่มีการปลูกทดแทน หรือขยายพันธุ์เพื่อจำหน่าย คือ กวาวเครือขาว รางจืด ค้างคาวดำ บอระเพ็ด และหญ้ารีแพร์

กนกวรรณ การแข็ง. (2563). สถานภาพ และการใช้ประโยชน์พืชสมุนไพรแบบมีส่วนร่วมของชุมชนบ้านถ้ำ ตำบลเชียงดาว อำเภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่. วิทยานิพนธ์วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการพัฒนาภูมิสังคมอย่างยั่งยืน มหาวิทยาลัยแม่โจ้.

บ้านถ้ำ. (2565). (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อวันที่ 28 มีนาคม 2566. เข้าถึงได้จาก: https://culturalenvi.onep.go.th/site/detail/366

บ้านถ้ำหมู่3. (ม.ป.ป.). (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อวันที่ 28 มีนาคม 2565. เข้าถึงได้จาก: https://www.taladkhwan.go.th/content.php?cid=20130322100859ukQkSFz

ถ้ำเชียงดาว. (2566). (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อวันที่ 28 มีนาคม 2566. เข้าถึงได้จาก: https://naturalsite.onep.go.th/site/detail/295

มะแฟน. (2558). (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อวันที่ 28 มีนาคม 2566. เข้าถึงได้จาก: http://www.qsbg.org/database/botanic_book%20full.%20option/search_detail.asp?botanic_id=838 

Chiangdao. (2562). พัฒนาการอำเภอเชียงดาวประชุมหารือร่วมกับกลุ่มท่องเที่ยวบ้านถ้ำ. (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อวันที่ 28 มีนาคม 2566. เข้าถึงได้จาก: https://district.cdd.go.th/chiangdao/2019/07/31/พัฒนาการอำเภอเชียงดาวป-2/