วิถีชีวิตความเป็นอยู่ของผู้คนในลักษณะชุมชนริมแม่น้ำบริเวณริมคลองบางจาก ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำแม่กลอง ซึ่งมีบ้านเรือนไม้ลักษณะเรือนไทยแบบยกพื้นตั้งอยู่บริเวณสองฝั่งคลอง มีทุนทางวัฒนธรรมที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ เช่น วัดช้างเผือก วัดปากคลองมะขามเฒ่า และการจักสานก้านมะพร้าว เป็นต้น
วิถีชีวิตความเป็นอยู่ของผู้คนในลักษณะชุมชนริมแม่น้ำบริเวณริมคลองบางจาก ทางฝั่งตะวันตกของแม่น้ำแม่กลอง ซึ่งมีบ้านเรือนไม้ลักษณะเรือนไทยแบบยกพื้นตั้งอยู่บริเวณสองฝั่งคลอง มีทุนทางวัฒนธรรมที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์ เช่น วัดช้างเผือก วัดปากคลองมะขามเฒ่า และการจักสานก้านมะพร้าว เป็นต้น
ชุมชนริมคลองบางจากเป็นชุมชนเกษตรกรรมบริเวณริมคลองบางจาก ทางฝั่งตะวันออกของแม่น้ำแม่กลองในบรรยากาศวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของผู้คนในลักษณะชุมชนริมแม่น้ำ ซึ่งมีบ้านเรือนไม้ลักษณะเรือนไทยแบบยกพื้นตั้งอยู่บริเวณสองฝั่งคลอง สภาพพื้นที่ส่วนใหญ่เป็นที่ราบลุ่มแม่น้ำจึงมีการปลูกพืชเป็นส่วนใหญ่ ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพหลัก ทำสวน ค้าขาย และรับจ้าง ปัจจุบันชุมชนมีผลิตภัณฑ์งานจักสานจากก้านมะพร้าว เครื่องเบญจรงค์ บ้านเล็ก - เรือจิ๋ว และขนมไทยโบราณเป็นสินค้าที่สำคัญของชุมชน
สภาพพื้นที่ส่วนใหญ่ของชุมชนริมคลองบางจากเป็นที่ราบลุ่มแม่น้ำ มีความสัมพันธ์กับธรรมชาติและริมแม่น้ำ คลองบางจากเป็นคลองที่แยกออกจากคลองอัมพวาออกสู่แม่น้ำแม่กลอง การตั้งถิ่นฐานของชุมชนบริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ําแม่กลองตอนล่างเกิดขึ้นก่อนในพื้นที่ปากแม่น้ําแม่กลองเป็นลําดับต้น ตามบันทึกทางประวัติศาสตร์ในสมัยอยุธยาตอนกลางที่จังหวัดสมุทรสงครามเป็นเมืองหน้าด่าน และคงบทบาทดังกล่าวอย่างต่อเนื่อง หลังจากการตั้งถิ่นฐานของชุมชนดั้งเดิมเริ่มมีการทํามาหากินด้วยการใช้พื้นที่เพื่อเกษตรกรรมสวนยกร่อง นาข้าว นาเกลือ การถางป่าชายเลนเพื่อนําไม้เผาถ่าน และการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ําเพื่อการดํารงชีวิต เมื่อมีผู้คนอพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานมากขึ้น จากการติดต่อค้าขาย นําไปสู่การก่อตัวของเมืองแม่กลอง หรือจังหวัดสมุทรสงครามในช่วงสมัยต้นอยุธยา (ราว พ.ศ. 1900) โดยจังหวัดสมุทรสงครามมีลักษณะทางภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นที่ราบลุ่มชายฝั่งที่มีความลาดเอียงไปทางชายฝั่งทะเล และที่ราบลุ่มแม่น้ําแม่กลองตอนใต้ที่มีแม่น้ําแม่กลองไหลผ่านทางตอนกลางของพื้นที่ตามแนวทางทิศเหนือสู่ใต้ ตั้งแต่อําเภอบางคนที อําเภออัมพวา ไหลลงสู่ทะเลอ่าวไทยที่บริเวณปากแม่น้ําในเขตอําเภอเมืองสมุทรสงคราม
ทุนวัฒนธรรม
- วัดช้างเผือก
เป็นวัดโบราณไม่ทราบแน่ชัดว่าผู้ใดเป็นผู้สร้าง มีอายุไม่ต่ำกว่า 300 ปี มีเรื่องเล่าสืบทอดต่อกันมาว่าที่ตั้งของวัดช้างเผือกเป็นที่หลบซ่อนอาศัยของช้างเผือกและช้างธรรมดาในสมัยโบราณที่ทำสงครามต้องใช้ช้างในการสู้รบ มีหลักฐานปรากฏอยู่คือ บริเวณที่ตั้งอุโบสถเดิม (ทรงไทยไม้สัก) มีเสาตะลุงช้างสำหรับผูกช้าง ปัจจุบันได้ทับถมจมอยู่แถวหน้าอุโบสถ
- วัดพระยาญาติ
วัดพระยาญาติเป็นวัดโบราณสร้างมากว่า 200 ปี เดิมชื่อว่า วัดปากง่าม เล่ากันว่าเจ้าคุณบางช้าง (แก้ว) และสามี คือพระแม่กลองบุรี ได้มาปฏิสังขรณ์ไว้ ต่อมาก็ได้ทรุดโทรมลงในสมัยกรุงธนบุรี กรมขุนกษัตรานุชิต หรือเจ้าฟ้าสุพันธุวงศ์ ในสมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี ร่วมกับพระญาติพระวงศ์ของท่านได้มาสร้างให้ใหม่เพื่อถวายแด่สมเด็จพระเจ้าตากสิน วัดนี้ได้รับการปฏิสังขรณ์ตลอดมาจากเจ้าอาวาส และประชาชนในท้องถิ่นรวมทั้งพุทธศาสนิกชนโดยทั่วไปทำให้มีทั้งศาสนสถาน และศาสนสมบัติที่มั่นคงสวยงามวัดหนึ่ง เมื่อ พ.ศ. 2343 ได้รับวิสุงคามสีมา เมื่อวันที่ 12 มกราคม พ.ศ. 2522
- งานจักสานก้านมะพร้าว
เป็นภูมิปัญญาที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษสู่รุ่นลูกรุ่นหลาน จากอาชีพเสริมสู่อาชีพหลักในปัจจุบัน เป็นกลุ่มของบรรดาแม่บ้านที่อาศัยช่วงเวลาว่างจากการทำสวนมานั่งเหลาก้านมะพร้าว ซึ่งเป็นวัสดุที่อยู่ใกล้ตัวนำมาจักสานเป็นรูปแบบของใช้ภายในบ้าน
- เครื่องเบญจรงค์
ในปัจจุบันมีการทำเครื่องเบญจรงค์ในชุมชนริมคลองบางจากอย่างแพร่หลาย มีการผลิตเครื่องเบญจรงค์มานานกว่าหลายสิบปี สร้างรายได้และอาชีพให้แก่คนในชุมชนริมคลองบางจากให้มีรายได้ มีความรู้ความสามารถ อีกทั้งเครื่องเบญจรงค์ของชุมชนริมคลองบางจากจะมีวิธีการออกแบบที่ละเอียดอีกด้วย
- บ้านเล็กเรือจิ๋ว
การต่อเรือจิ๋วจะถอดแบบมาจากเรือจริง และย่อสัดส่วนตามอัตราส่วนของเรือจริงจึงผลิตชิ้นส่วนต่าง ๆ ในการต่อเรือจะทำเหมือนการสร้างเรือจริง คือเริ่มจากกระดูกงูและขึ้นข้างเรือก่อน โดยวัสดุที่ใช้ทำจะเป็นไม้สัก
- ขนมไทย
ในเขตพื้นที่อำเภออัมพวามีการทำขนมไทยหลากหลายชนิด และมีร้านขนมไทยที่มีชื่อเสียง เช่น ขนมไทยบ้านดารา และข้าวเกรียบปากหม้อ เป็นต้น
สถานการณ์การท่องเที่ยวต่อชุมชน ชุมชนริมคลองบางจากเป็นชุมชนรอบนอกคลองอัมพวา ผลกระทบจากการท่องเที่ยวด้านเศรษฐกิจ พบว่าการท่องเที่ยวทำให้เกิดธุรกิจในชุมชนมากขึ้น ผลทางด้านลบ คือทำให้ค่าครองชีพสูงขึ้น ซึ่งกิจกรรมท่องเที่ยวคลองอัมพวาได้ส่งผลให้ชุมชนพัฒนามากขึ้น อีกทั้งยังเกิดปัญหาการจราจร ปัญหาด้านสิ่งแวดล้อม คือปริมาณขยะที่เพิ่มมากขึ้น
ปัญหาขยะในชุมชนริมคลองบางจาก สภาพปัญหาของแหล่งน้ำคลองอัมพวา - บางจาก ซึ่งพบปัญหาตื้นเขินเมื่อน้ำลงจนไม่สามารถสัญจรได้ นอกจากกิจกรรมจิตอาสาลงแขกลงคลองที่องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นในพื้นที่ร่วมกันจัดกิจกรรมเป็นประจำทุกเดือนแล้ว ยังได้ร่วมกันจัดกิจกรรมเพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยว อาทิ กิจกรรมพายเรือ Subboard เก็บขยะ, กิจกรรมตักบาตรทางน้ำทุกวันสำคัญของชาติ, กิจกรรม Amphawa Paddle Tour และกิจกรรมพายไปกิน เป็นต้น ซึ่งเป็นการกระตุ้นการท่องเที่ยวตลาดน้ำอัมพวา รวมถึงการสร้างงานสร้างรายได้ให้แก่ชุมชน ซึ่งที่ประชุมได้มีมติมอบหมายสำนักงานโยธาธิการและผังเมืองสมุทรสงครามและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องร่วมกันลงพื้นที่เพื่อสำรวจคลองอัมพวา - บางจาก พร้อมจัดทำรูปแบบรายการประมาณการราคา เพื่อจัดทำโครงการปรับปรุงภูมิทัศน์ และขุดลอกคลองเพื่อต่อยอดการท่องเที่ยวได้อย่างเต็มศักยภาพ
ชนิธิกาญจน์ จีนใจตรง และกฤตพร ห้าวเจริญ. (2563). ภูมิทัศน์วัฒนธรรมของชุมชนดั้งเดิมจังหวัดสมุทรสงคราม. สิ่งแวดล้อมสรรค์สร้างวินิจฉัย. 19(3). 1–22.
วรรณวิไล สนิทผล. (2566). จังหวัดสมุทรสงคราม ประชุมคณะกรรมการพัฒนา ฟื้นฟู และแก้ไขปัญหาแหล่งน้ำคลองอัมพวา - บางจาก รับฟัง หารือ แนวทางการดำเนินงานพัฒนาฟื้นฟู ต่อยอดเพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยว. (ออนไลน์). สืบค้นเมื่อ 15 เมษายน 2566. เข้าถึงได้จาก: https://thainews.prd.go.th/th/news/print_news/TCATG230317171150251
อรรถพล จันทร์เพ็ญ. (2554). ผลกระทบจากการท่องเที่ยวต่อชุมชน บริเวณคลองอัมพวา จังหวัดสมุทรสงคราม. วิทยานิพนธ์วิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาการจัดการทรัพยากร คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์.
