หมู่บ้านป่าห้ามเป็นชุมชนหนึ่งที่อยู่ในตําบลเขาเจียกและนับได้ว่าเป็นชุมชนเก่าแก่ที่มีวิถีชีวิตรวมถึงพิธีกรรมและความเชื่อของตัวเอง เดิมทีบริเวณตําบลเขาเจียกนี้ ทั้งหมดคนจะเรียกว่าป่าห้าม เนื่องจากมีป่าดงดิบที่หนาทึบ สัตว์ป่าดุร้ายหลายชนิด โดยเฉพาะเสือ อีกทั้งยังมีไข้ป่า โจรผู้ร้ายชุกชุม ทั้งยังมีเรื่องเล่าขานเกี่ยวกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่สถิตรักษาอยู่ ณ ป่าดงดิบแห่งนี้ คือ ทวดป่าห้าม (ตายายป่าห้าม) ทําให้เวลาคนต่างถิ่นเข้ามาและต้องการเดินทางผ่านบริเวณตําบลเขาเจียก ชาวบ้านที่ทราบก็จะห้ามไม่ให้เดินทางผ่านให้เลี่ยงไปใช้เส้นทางอื่นในการเดินทาง ด้วยเหตุนี้ทําให้มีการเรียกขานตําบลเขาเจียกว่าป่าห้าม (ห้ามเข้า ห้ามผ่าน) ต่อมาได้มีการขยายตัวของชุมชนมากขึ้น พื้นที่ป่าลดน้อยลง แทนด้วยชุมชนหมู่บ้าน แต่กระนั้นคําเรียกขานก็ ยังคงเรียกพื้นที่บางส่วนว่า บ้านป่าห้าม

อาณาเขต

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลปรางหมู่ อำเภอพัทลุง จังหวัดพัทลุง
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลท่ามิหรำ และตำบลนาท่อม อำเอภเมืองพัทลุง จังหวัดพัทลุง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลคูหาสวรรค์ อำเภอเมืองพัทลุง จังหวัดพัทลุง
• ทิศตะวันตก ติดตอกับ ตำบลโคกชะงาย อำเภอเมืองพัทลุง จังหวัดพัทลุง

ลักษณะภูมิประเทศ

ลักษณะภูมิประเทศของบ้านป่าห้าม มีลักษณะเป็นที่ราบเชิงเขา มีสายน้ำไหลผ่าน ซึ่งมักก่อให้เกิดปัญหาน้ำท่วมพื้นที่เป็นประจำ ขณะเดียวกันการที่พื้นที่อยู่ใกล้แหล่งน้ำนั้นช่วยทำให้พื้นที่หมู่บ้านมีความอุดมสมบูรณ์ เหมาะสมแก่การทํานา ทําสวนยางพารา สวนผลไม้ และเลี้ยงสัตว์ ซึ่งเป็นอาชีพหลักของหมู่บ้านป่าห้าม 

ประชากร

สถิติจากทะเบียนบ้านแยกรายพื้นที่ของเทศบาลตำบลเขาเจียก อำเภอเมืองพัทลุง จังหวัดพัทลุง พ.ศ. 2565 รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 1 บ้านป่าห้าม มีจำนวนทั้งสิ้น 609 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 286 คน ประชากรหญิง 323 คน และจำนวนครัวเรือนทั้งหมด 371 ครัวเรือน

ความสัมพันธ์ภายในชุมชน

สภาพทางสังคมของชาวป่าห้าม ตำบลเขาเจียก อําเภอเมืองพัทลุง จังหวัดพัทลุง ในอดีตที่ผ่านมาแม้ จนถึงปัจจุบันส่วนหนึ่งเป็นสังคมเกษตรกรรมที่มีความผูกพันในลักษณะเครือญาติ รู้จักกันแม้ว่าไม่ได้อยู่หมู่บ้านเดียวกัน ก็ยังนับญาติกันถูก มีการช่วยเหลือพึ่งพาอาศัยกัน เอื้อเฟื้อเผื่อแผ่เกื้อกูลกันและกัน มีความกตัญญูรู้คุณ และเคารพในธรรมชาติ พอใจในการดํารงชีวิตแบบเรียบง่าย ยึดมั่นในขนบธรรมเนียมวัฒนธรรมของท้องถิ่น มีคําสอนในศาสนาเป็นแนวในการดําเนินชีวิต เห็นได้จากการเข้าร่วมในประเพณีและพิธีกรรมต่าง ๆ เช่น การทําบุญ การไปวัดในวันสําคัญทางพุทธศาสนา และร่วมในพิธีกรรมไหว้ตายายบรรพบุรุษ สิ่งเหล่านี้ล้วนแล้วแต่เป็นสิ่งสำคัญที่ทำให้ขาวบ้านในชุมชนรุ่นแล้วรุ่นเล่าสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างปกติสุขเสมอมา 

ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทางด้านการเกษตรกรรม ผลผลิตที่สําคัญ ได้แก่ ข้าว สัตว์เลี้ยง ไม้ผล และพืชไร่ชนิดต่าง ๆ และอาชีพเสริมประกอบอาชีพนอกเหนือภาคเกษตรกรรม ได้แก่ การรับจ้าง และค้าขายซึ่งเป็นอาชีพที่ทํารายได้ให้แก่ชาวบ้านในช่วงเวลาว่างจากการทำนาและทำสวน  

ชาวบ้านในหมู่บ้านป่าห้ามส่วนใหญ่มีอาชีพเกษตรกรรมทํานา ทําสวน และมีอาชีพเสริม คือ เลี้ยงสัตว์และค้าขาย มีวิถีชีวิตเรียบง่ายผูกพันกับท้องถิ่นและชุมชนของตน มีการไปมาหาสู่และรู้จักกันเป็นอย่างดี หลายครอบครัวเป็นเครือญาติกัน มีความเชื่อเรื่องศาสนาและเชื่อในพิธีกรรมเก่าแก่ของชุมชน โดยเฉพาะความเชื่อเรื่องตายายซึ่งในความหมายที่หมายถึงบรรพบุรุษที่ล่วงลับไปแล้วก็มีเช่นเดียวกับคนในชุมชนอื่นในภาคใต้ แต่ที่มีลักษณะเฉพาะคือความเชื่อในเรื่องตายายป่าห้าม ซึ่งเรียกตามชื่อของหมู่บ้าน

ตายายป่าห้าม

ตายายป่าห้ามถือเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่เคารพนับถือของคนเกือบทั้งตำบลเขาเจียก จัดเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์กลางที่ใครก็มีสิทธิ์ที่จะนับถือและเรียกร้องร้องของความช่วยเหลือก็ได้ ชาวบ้านเชื่อว่าสามารถให้คุณให้โทษแก่ผู้คนโดยทั่วไป ตายายป่าห้ามนี้ชาวบ้านตําบลเขาเจียกให้ความเคารพนับถือมาก และความเชื่อเรื่องตายายป่าห้ามนี้มีมานานมากแล้วจนไม่สามารถบอกได้ว่ามีมาตั้งแต่เมื่อไร

ทุกปีชาวบ้านจะมีการจัดพิธีกรรมไหว้ตายายป่าห้าม เพื่อเป็นการแสดงความเคารพต่อตายายป่าห้าม คนที่ถือว่าตนเป็นลูกหลานจะมารวมตัวกันทําพิธีไหว้ตายายป่าห้ามที่บ้านของชาวบ้านผู้ทำหน้าที่เป็นสื่อกลางระหว่างชาวบ้านในชุมชนกับตายายป่าห้าม ชาวบ้านเชื่อกันว่าหากนับถือตายายป่าห้ามด้วยความบริสุทธิ์ใจ ให้บนในสิ่งที่ต้องการซึ่งมักสมปรารถนา ช่วงระยะเวลาการไหว้ตายายป่าห้ามจะใช้เวลาประมาณ 1-2 วัน ตามแต่จำนวนคนมากน้อย ซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นคนที่เคยมาบนบานกับตายายป่าห้าม เมื่อสมปรารถนาแล้วก็จะกลับมมาแก้บนในวันไหว้ตายายป่าห้าม โดยนำอาหารหวานคาวมาแก้ หรือใครที่บนด้วยวิธีการรับโนราลงครูมาแสดง ก็จะต้องติดต่อคณะโนรามาแสดง 

1. นายเต็ม ทองขาว  ร่างทรงตายายป่าห้าม

2. นางหนู ศรีสุวรรณ  ผู้นำการประกอบพิธีกรรมไหว้ตายายป่าห้าม 

ชาวบ้านป่าห้ามมีภูมิปัญญาในการจัดการดูแลทรพยากรธรรมชาติ อันเนื่องมาจากความเชื่อเรื่องตายายป่าห้ามผู้สิงสถิตอยู่ในผืนป่า ซึ่งเป็นแนวคิดสำคัญที่ก่อให้เกิดการสร้างความตระหนักของคนในชุมชนว่าผืนป่าแห่งนี้ต้องอนุรักษ์และเห็นคุณค่าสูงสุดสุด เพื่อเป็นการแสดงความเคารพต่อสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่นับถือ 

ภาษาพูด : ภาษาไทยถิ่นใต้

ภาษาเขียน : ภาษาไทย 

สุภลัคน์ ทุ่งสะโร. (2556). พิธีไหว้ตายายป่าห้ามของชุมชนเขาเจียก ตำบลเขาเจียก อำเอภเมืองพัทลุง จังหวัดพัทลุง. วิทยานิพนธ์ปริญญาศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัยทักษิณ.

พาเที่ยวไทย. (2565). สวนดอกไม้ เขาเจียก จังหวัดพัทลุง. [ออนไลน์]. ได้จาก: พาเที่ยวไทย [สืบค้นเมื่อวันที่ 29 เมายน 2566].