จากการศึกษาประวัติของ หมู่บ้านออนหลวย หมู่ที่ 6 ตำบลออนเหนือ อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่ โดยจากการสัมภาษณ์ประธานชมรมไทลื้อ คือ นายวรพงษ์ สุภามูล และผู้อาวุโสภายในหมู่บ้านออนหลวยได้ทราบประวัติความเป็นมาดังนี้

เมื่อปี พ.ศ. 2325 สมัยพระเจ้ากาวิละ สมัยนั้นเป็น “ยุคเก็บผักใส่ซ้า เก็บข้าใส่เมือง” ได้มีการรวบรวมชาวไทลื้อจากเมืองหลวยของชายแดนรัฐฉานและสิบสองปันนาอพยพมายังบริเวณลุ่มแม่น้ำออนและสร้างบ้านเรือนอยู่อาศัยแถบลุ่มน้ำแม่ออนและมีการเรียกแทนตนเองว่าชาวไทลื้อ “เมืองหลวย”ต่อมามีประชาชนอพยพมาเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ภายหลังจึงเปลี่ยนมาเรียกว่าหมู่บ้าน “ออนหลวย” ในปัจจุบัน  ประชาชนส่วนใหญ่มีการสื่อสารกันโดยใช้ภาษา “ไทลื้อ”แต่เนื่องจากในระยะหลังวัยรุ่นส่วนใหญ่ออกปศึกษาและไปทำงานในเมืองและมีการแต่งงานกับคนในเมืองทำให้ภาษาที่ใช้สื่อสารกันมีภาษาเมืองและภาษาไทยมาปนกันไป

ผู้นำคนหมู่บ้านคนแรกคือนายหมื่น สุภามูล เป็นผู้ใหญ่บ้านคนแรกและมีจำนวนผู้ใหญ่บ้านตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบันประมาณ 7  คน และผู้ใหญ่บ้านคนปัจจุบันคือนายชัยวุฒิ ยาประสิทธิ์ ดำรงตำแหน่งตั้งแต่ปี พ.ศ. 2551จนถึงปัจจุบัน

ชาวไทยลื้อที่อพยพมาจากแคว้นสิบสองปันนาและรัฐฉานของพม่านับถือศาสนาพุทธจึงได้ร่วมกันสร้างวัดขึ้นมาทางทิศใต้ของหมู่บ้าน ชื่อ"วัดมิ่งแก้ว" แต่ไม่ทราบ ปีพ.ศ.ในการก่อสร้าง เมื่อปี พ.ศ. 2395 เนื่องด้วยวัดมิ่งแก้วทรุดโทรมลง อีกทั้งวัดตั้งอยู่ทางทิศใต้ของหมู่บ้าน มีประชาชนอพยพเข้ามามากขึ้น เมืองหลวยได้ขยายออกกว้างขวางขึ้น จึงได้ย้ายวัดไปทางทิศเหนือของหมู่บ้าน  และวัดตั้งอยู่บนฝั่งน้ำแม่ออน จึงได้เปลี่ยนชื่อเป็น"วัดออนหลวย"  มาจนถึงปัจจุบัน

เมื่อปี พ.ศ. 2473 ได้มีการสร้างโรงเรียนออนหลวย ซึ่งมีตั้งแต่ชั้นอนุบาลถึงชั้นประถมศึกษาปีที่ 4  โดยชาวบ้านช่วยกันสร้าง และต่อมาได้มีการสร้างอาคารใหม่ขึ้น เนื่องด้วยมีจำนวนนักเรียนเพิ่มมากขึ้นและทำการเปิดสอนตั้งแต่อนุบาลถึงชั้นประถมศึกษาปีที่6 จนถึงปัจจุบัน 

เมื่อ พ.ศ. 2512 เริ่มมีไฟฟ้าใช้กันภายในหมู่บ้าน ซึ่งขณะนั้นเป็นไฟฟ้าปั่น มีการเปิด-ปิดที่เป็นเวลาโดยเริ่มเปิดให้ใช้ประมาณ 18.00น.-00.00น.ซึ่งบางวันผู้ที่ดูแลเครื่องปั่นไฟฟ้าไม่ได้มาเปิด-ปิดทำเวลาที่กำหนดทำให้ไม่สะดวกสบายในการทำกิจกรรมต่างๆและเมื่อในปีพ.ศ.2530ได้เริ่มมีไฟฟ้าใช้ จึงทำให้ประชาชนมีความสะดวกสบายขึ้น บางครัวเรือนเริ่มมีการซื้อ โทรทัศน์ ตู้เย็นมาใช้แต่ก็ทำให้ประชาชนต้องทำงานหนักขึ้นเนื่องจากต้องนำมาจ่ายค่าไฟ และซื้อเครื่องใช้ไฟฟ้าภายในบ้าน และก็เริ่มมีการติดตั้งเครื่องกระจายเสียงตามจุดต่างๆของหมู่บ้านทำให้การรับรู้เกี่ยวกับการประชาสัมพันธ์ข่าวสารต่างๆภายในชุมชนรวดเร็วและทั่วถึงทุกหลังคาเรือน และชาวบ้านที่เลี้ยงโคนมก็เปลี่ยนจากการรีดนมด้วยมือมาเป็นการรีดด้วยเครื่องทำให้ประหยัดทรัพยากรทางบุคคลในการจ้างและทำให้สะดวกและรวดเร็วมากขึ้น

จากลักษณะภาพรวมของชุมชนบ้านออนหลวย หมู่ที่ 6 ตำบลออนเหนือ อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งห่างจากตัวเมืองเชียงใหม่ประมาณ 30 กิโลเมตร ชุมชนมีลักษณะเป็นชุมชนชนบท

เขตติดต่อ

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านหัวฝาย หมู่ 5 ตำบลออนเหนือ อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศใต้ ติดต่อกับ หมู่ที่ 9 และ 11 ตำบลออนกลาง อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ บ้านดอนทราย หมู่ที่ 8 ตำบลออนเหนือ จังหวัดเชียงใหม่
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ บ้านสหกรณ์ 2 ตำบลบ้านสหกรณ์ อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่

ภายในหมู่บ้านมีจำนวนครัวเรือนทั้งหมด 197 ครัวเรือน จำนวนประชากร 420 คน ชาวบ้านส่วนมากเป็นไทยลื้อเกือบทั้งหมดซึ่งจะมีการจัดงานไทยลื้อช่วงเดือนพฤษภาคมของทุกปี เพื่ออนุรักษ์วัฒนธรรมไทยลื้อ เช่น ฟ้อนไทยลื้อ จ้อย ซอ อาหารพื้นบ้านไทยลื้อ จากการศึกษาผังเครือญาติของหมู่บ้านออนหลวย หมู่ 6 ตำบลออนเหนือ อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งในหมู่บ้านออนหลวย มีตระกูลเก่าแก่หลายนามสกุล และมีนามสกุลที่มีจำนวนผู้ใช้มากที่สุด คือ นามสกุล สุวรรณนำ จากการสอบถามจากผู้เฒ่าผู้แก่ พบว่า นามสกุลนี้เป็นนามสกุลของชาวไทลื้อ ซึ่งย้ายมาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทย ต้องทำงานหนักเพื่อหาเลี้ยงครอบครัว โดยแรกเริ่มเข้ามาทำอาชีพเกษตรกร และเก็บผลผลิตที่ได้มาไว้กินและขาย และต้องการขยายครอบครัวให้แพร่หลาย จึงมีผู้ใช้นามสกุล สุวรรณนำ เป็นจำนวนมากในปัจจุบัน

จากข้อมูลพบว่าครอบครัว สุวรรณนำ เป็นครอบครัวขยายขนาดใหญ่ และบางคนได้แยกครอบครัวไปใช้นามสกุลอื่น โดยจากการเก็บข้อมูลได้เริ่มหาคนที่ใช้นามสกุลสุวรรณนำ และมีอายุมากที่สุด ได้แก่ นางคำปิน สุวรรณนำ แต่เมื่อลงพื้นที่พบว่า นางคำปิน สุวรรณนำ ไม่สามารถสื่อสารพูดคุยได้ เนื่องจาก มีความบกพร่องทางการได้ยิน จึงได้สอบถามบุตรนางคำปิน คือ นางศิริพันธ์ หน่อพุด แทน จากนั้นจึงหาผู้ที่มีอายุมากรองลงมา คือ นายถนอม สุวรรณนำ และสอบถามและไล่เรียงลำดับเครือญาติไปเรื่อย ๆ จนครบ จากการสอบถามและซักประวัติบุคคลในครอบครัว สุวรรณนำ นั้นพบว่าคนรุ่นก่อนสามารถบอกความสัมพันธ์เชิงเครือญาติได้มากกว่าคนรุ่นหลัง เนื่องจากคนรุ่นหลังได้แยกย้ายกันไปทำงานต่างอำเภอ ต่างจังหวัด หรือไปแต่งงานอยู่หมู่บ้านอื่น จากการศึกษาประวัติครอบครัว สุวรรณนำ พบว่า มีโรคทางพันธุกรรมมากที่สุด คือ โรคความดันโลหิตสูง จากการสอบถามไม่พบ ความขัดแย้งของสมาชิกในครอบครัวและเครือญาติ สมาชิกทุกคนมีปฏิสัมพันธ์ที่ดีต่อกัน ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน และจากการศึกษาพบว่าตระกูล สุวรรณนำ มีบุคคลที่มีบทบาทหน้าที่สำคัญในหมู่บ้าน ได้แก่ นางจิตรดา สุวรรณนำ เป็น อาสาสมัครสาธารณสุขของหมู่บ้าน 

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ไทลื้อ

ความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจ

ประชาชนบ้านออนหลวย ตำบลออนเหนือ จังหวัดเชียงใหม่ ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพรับจ้างทั่วไป และมีบางส่วนที่ทำอาชีพเกษตรกร ธุรกิจส่วนตัว เช่น เย็บผ้า ค้าขาย รวมทั้งภายในหมู่บ้านมีกองทุนหมู่บ้านเพื่อเป็นเงินทุนให้ประชาชนในชุมชนได้กู้ยืม

ความสัมพันธ์ทางสังคม

ประชาชนบ้านออนหลวย ตำบลออนเหนือ จังหวัดเชียงใหม่ มีกิจกรรมที่คนในชุมชนทำร่วมกัน สามัคคีกัน ช่วยเหลือซึ่งกันละกัน โดยมีนายบุญยืน ปัญญาละ ที่มีบทบาทเป็นผู้นำชุมชนในการทำกิจกรรมต่าง ๆ ซึ่งบุคคลดังกล่าวเป็นที่ยอมรับของคนในชุมชน

ความสัมพันธ์ทางด้านการเมือง

ประชาชนบ้านออนหลวย ตำบลออนเหนือ จังหวัดเชียงใหม่ มีนายชัยวุฒิ ยาประสิทธิ์ เป็นผู้ใหญ่บ้าน ทำหน้าที่ในการจัดประชุม ประชาสัมพันธ์เรื่องต่างๆทั้งเรื่องที่เป็นประโยชน์หรือเรื่องที่เป็นปัญหาให้แก่คนในชุมชนทราบ โดยมีผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้าน คือ นายเธียรวิช  อโนมา และนายสุวรรณ ทาเกิด ทำหน้าที่ในการดูแลความเรียบร้อยของคนในชุมชนในด้านต่าง ๆ 

จากการสำรวจและรวบรวมข้อมูล เกี่ยวกับโครงสร้างองค์กรชุมชน พบว่าโครงสร้างองค์กรชุมชนบ้านออนหลวย หมู่ที่ 6 ตำบลออนเหนือ อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่ บทบาทหน้าที่ของแต่ละองค์กรในชุมชนเป็นกลุ่มที่จัดตั้งขึ้นเองและมาจากการเลือกตั้งของคนในชุมชน 

โครงสร้างองค์กรชุมชน

องค์กรที่เป็นทางการ

• กลุ่มคณะกรรมการหมู่บ้าน
• กลุ่มอาสาสมัครสาธารณสุขหมู่บ้าน (อสม.)
• กลุ่มฌาปนกิจสงเคราะห์
• กลุ่มกองทุนหมู่บ้าน
• กลุ่มแม่บ้าน
• กลุ่มรำวงประยุกต์
• กลุ่มผู้สูงอายุ
• กลุ่มขายปุ๋ย
• กลุ่มขายข้าว
• กลุ่มชาติพันธุ์ไทยลื้อ

ด้านการประกอบอาชีพ

เนื่องจากหมู่บ้านแห่งนี้ตั้งอยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำออนและมีพื้นที่อุดมสมบูรณ์ทำให้ประชาชนกรประกอบอาชีพเกษตรกร ทำไร่ทำนา ปลูกข้าว ปลูกถั่ว ปลูกอ้อย ปลูกยาสูบ เลี้ยงวัว ซึ่งในการทำเกษตรนั้น ชาวบ้านจะมีการสร้างเหมือง-ฝายขึ้นมาเพื่อกักเก็บน้ำเอาไว้ใช้ทำให้น้ำมีใช้ตลอดปี และทุกปีก่อนจะเริ่มทำนาจะมีพิธี “เลี้ยงผีขุนน้ำ” และจะมีการขุดลอกซ่อมแซมระบบเหมืองฝายตลอดลำน้ำแม่ออนมาโดยตลอด ต่อมาปี พ.ศ. 2516 มีกลุ่มชาวบ้านได้ไปเห็นตัวอย่างการเลี้ยงโคนมที่บ้านห้วยแก้ว ซึ่งตอนนั้นราคานมอยู่ที่ประมาณ 3 บาทต่อกิโลกรัม จึงซื้อโคนมมาเลี้ยงและนำน้ำนมไปขายที่บ้านห้วยแก้ว และมีการผสมพันธุ์โคนมให้ให้ติดลูก จากนั้นก็มีกลุ่มชาวบ้านที่เห็นว่าอาชีพนี้มีรายได้ดี จึงมีการเปลี่ยนอาชีพจากเกษตรกร มาเลี้ยงโคนมเพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ ซึ่งผลผลิตหรือนมนมที่ได้จะนำไปขายที่บ้านห้วยแก้ว เมื่อประชาชนส่วนใหญ่มีการเลี้ยงโคนมทำให้พื้นที่ในชุมชนแออัด และมีผลกระทบเรื่องกลิ่นมูลโคนมต่อคนในชุมชน จึงมีการตกลงร่วมกันภายในชุมชนและกลุ่มชาวบ้านที่เลี้ยงโคนมว่าควรมีการย้ายสถานที่ในการเลี้ยงโคนมไปยังหมู่บ้านโคนมทางทิศตะวันตกของหมู่บ้าน เพื่อแก้ปัญหาดังกล่าว

เมื่อปี พ.ศ. 2519 ได้เริ่มมีก่อตั้งสหกรณ์โคนมแม่ออน ในพระราชดำริของในหลวงรัชกาลที่ 9 ที่หมู่บ้านโคนม และมีการจัดอบรมให้แก่กลุ่มประชาชนที่เลี้ยงโคนมและได้พระราชทานโคนมให้แก่ชาวบ้านที่อยากเลี้ยงโคนมครอบครัวละ1 ตัวสำหรับผู้ที่สมาชิกใหม่ที่สนใจอยากเลี้ยงโคนมเพิ่มและชาวบ้านก็ได้นำโคนมที่ได้มาขายให้กับทางสหกรณ์โคนมแม่ออนทำให้ไม่ต้องเดินทางไกลในการไปขายที่อื่นต่อมาในภายหลังมีบางครอบครัวที่ขายโคและการทำเกษตรก็ลดลง เนื่องจากวัยรุ่นในชุมชนส่วนใหญ่เริ่มมีการออกไปศึกษาหรือไปทำงานในตัวเมืองมากขึ้นทำให้ไม่มีผู้สืบทอดหรือเลี้ยงโคต่อ

เมื่อประมาณปี 2542 ได้มีบริษัทเอกชนมาตั้งโรงงานเฟรชมิลค์ เชียงใหม่ และมีการเชิญชวนให้ชาวบ้านเข้าร่วมเป็นสมาชิกเพื่อที่จะซื้อน้ำนมโค ซึ่งชาวบ้านที่เป็นสมาชิกของทางบริษัทจะขายนมโคให้กับทางโรงงานเฟรชมิลค์(ส่วนใหญ่จะเป็นชาวบ้านที่เลี้ยงโคนมในหมู่บ้าน ซึ่งมีการนำมาเลี้ยงทีหลัง) ชาวบ้านจะน้ำมูลของโคนมมาทำเป็นปุ๋ยโดยนำไปใส่ในสวนผัก บ้างก็นำไปขายทำให้เกิดรายได้เพิ่มขึ้น เรื่องกลิ่นของมูลสัตว์(โค)ถือว่าไม่ส่งผลกระทบต่อข้างบ้านที่อยู่มานานอยู่แล้ว เป็นต้น

ด้านเศรษฐกิจ

การสำรวจประชาชนในหมู่บ้านส่วนมากมีอาชีพเกษตรกร เลี้ยงสัตว์เศรษฐกิจ ได้แก่ เลี้ยงโคนม เลี้ยงแพะ เป็นต้น และจากการสำรวจก็พบว่า มีชาวบ้านบางกลุ่มมีอาชีพรับจ้างทั่วไป ได้แก่ การเย็บผ้าและปักผ้า มีทั้งเย็บเสื้อผ้าพื้นเมืองส่งที่ตลาดวโรรส และยังมีอาชีพปักผ้าพื้นเมือง เพื่อนำไปเย็บเป็นเสื้อต่อไป ชาวบ้านบางส่วนที่อยู่ในช่วงวัยกลางคน จะทำงานรับจ้างในสนามกอล์ฟเป็นชาวสวนและแคดดี้ แต่ในฤดูฝนหรือในช่วงเดือนมิถุนายน-กันยายนก็จะไปรับจ้างปลูกข้าวเป็นส่วนมาก ซึ่งเรียกการทำนาในชาช่วงนี้ว่า นาปี ส่วนเดือนธันวาคม-มีนาคมของปีถัดไป ถ้าน้ำมากก็จะมีการปลูกข้าวอีกครั้ง เรียกว่า นาปรัง คือการปลูกข้าวในฤดูแล้ง ซึ่งจะทำหรือไม่ทำขึ้นอยู่กับน้ำในปีนั้น ๆ และในช่วง 2-3 ปี ที่ผ่านในหมู่บ้านนี้ได้มีการงดทำนาปรัง เนื่องจากมีน้ำไม่มากนัก นอกจากอาชีพรับจ้างทั่วไปแล้ว ชาวบ้านที่จบการศึกษาในระดับที่สูงขึ้นไป ส่วนมากจะเป็นช่วงวัยผู้ใหญ่ ก็จะประกอบอาชีพรับราชการ เช่น ครู ตำรวจ พยาบาล เป็นต้น และในหมู่บ้านนี้ส่วนมากอยู่ในช่วงวัยสูงอายุ ทำงานหนักไม่ได้แล้วก็จะอยู่บ้านเลี้ยงหลาน ไม่ได้ออกไปทำงานอะไร

ด้านวัฒนธรรม 

• เดือนมกราคม : มีการทำบุญขึ้นปีใหม่ จัดงานสังสรรค์แลกของขวัญกัน และมีประเพณีตานข้าวใหม่ ทุกปี คือเอาข้าวที่พึ่งเก็บเกี่ยวที่เป็น ข้าวสารนำไปทำบุญถวายวัด
• เดือนมีนาคม : มีการสืบชะตาบ้าน โดยจะนำสายสิญจน์ขึงทั่วหมู่บ้านเป็นสายสิญจน์หลักและให้ชาวบ้านนำสายสิญจน์ของตัวเองมาผูกกับเส้นหลักและนำไปล้อมรอบบ้านของตัวเอง ซึ่งปลายสายของ สายสิญจน์หลักจะอยู่ที่วัด ชาวบ้านจะไปรวมกันที่วัดเพื่อทำพิธีสืบชะตาร่วมกัน ซึ่งพิธีสืบชะตาบ้านนี้จะมีปีละ 1-2 ครั้ง ถ้าปีไหนจัด 2 ครั้งจะจัดอีกที่เมื่อเดือนพฤษภาคม
• เดือนเมษายน : ประเพณีปีใหม่เมือง จะมีการไปทำบุญที่วัด รดน้ำดำหัวผู้เฒ่าผู้แก่ ผู้ใหญ่บ้าน ลูกหลานที่ไปทำงานต่างจังหวัดก็จะกลับมาเยี่ยมครอบครัว ถือว่าเป็นวันรวมญาติ พบปะสังสรรค์ และในวันที่ 14 เมษายน จะมีการแห่ไม้ค้ำ โดยการนำง่ามไม้ที่ตัดมาค้ำต้นโพธิ์ที่อยู่ในวัด
• เดือนมิถุนายน : มีพิธีเลี้ยงผีขุนน้ำ เผื่อเป็นการขอให้ฝนตกตามฤดูกาล มีน้ำมากพอที่จะทำนา ในพิธีจะใช้เนื้อวัวดำในการกราบไหว้บูชา และในเดือนกรกฎาคมมีวันเข้าพรรษา เข้าพรรษาจะมีการทำบุญถวายเทียนพรรษาหรืออาจจะถวายหลอดไฟแทนก็ได้ 
• เดือนตุลาคม : ออกพรรษา ชาวบ้านจะไปทำบุญที่วัด หลังจากนั้น 6 วันก็จะมีประเพณีตานก๋วยสลาก หรือตานต้นเงิน ซึ่งอาจจะมีทุก 4 ปี ซึ่งชาวบ้านตกลงร่วมกันในวัดที่ใกล้กันเวียนกันจัดตามวัดของหมู่บ้าน
• เดือนพฤศจิกายน : กฐินสามัคคีและประเพณียี่เป็ง

นายอินสอน สุริยงค์ (ครูอินสอน) ปัจจุบันทำการจัดตั้ง “ศูนย์เรียนรู้สวนเกษตรธรรมชาติแม่ออน” เพื่อเป็นแหล่งถ่ายทอดความรู้และฝึกอบรม ครูอินสอน เดิมอาศัยอยู่บ้านเลขที่ 31 หมู่ที่ 2 ตำบลบ้านปง อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ ก่อนย้ายมาอาศัยอยู่บ้านเลขที่ 135 หมู่ที่ 6 ตำบลออนเหนือ อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่ภายหลังการสมรส ครูอินสอนเป็นบุตรของนายคำสุริยงค์ และนางเปา สุริยงค์ มีพี่น้องจำนวน 2 คน โดยครูอินสอนเป็นพี่

ประวัติการศึกษา

• ปี 2500 : เริ่มเข้าเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 1 ที่โรงเรียนบ้านปง อำเภอหางดง จนถึงชั้นประถมศึกษาปีที่ 4
• ปี 2505 : เข้าศึกษาต่อที่โรงเรียนบูรณศักดิ์วิทยา อำเภอหางดง จนถึงชั้น ม.ศ. 3
• ปี 2509 : เข้าศึกษาต่อที่โรงเรียนเทคนิคการช่างชาย ในระดับ ปวช. เป็นระยะเวลา 2 ปี
• ปี 2511 : เข้ารับการศึกษาต่อที่วิทยาลัยครู เป็นระยะเวลา 2 ปี จนจบและได้รับการบรรจุราชการ ในปี พ.ศ. 2513(ประกาศนียบัตรวิชาการศึกษา, ป.กศ.)
• ปี 2520 : ทำการสอบชุดครูพิเศษมัธยม (พ.ม.) หลักสูตร 2 ปี
• ปี 2523 : เข้ารับการศึกษาต่อที่มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช คณะศึกษาศาสตร์ เป็นระยะเวลา 2 ปี จนจบมาเป็นศึกษาศาสตร์บัณฑิต (ศษ.บ.)
• ปี 2542 : เข้ารับการศึกษาต่อในเรื่องเกษตรธรรมชาติ การนำจุลินทรีย์มาใช้ในสิ่งแวดล้อมและปศุสัตว์ ที่ประเทศญี่ปุ่น

รางวัลที่ได้รับ

• ปี 2541 : ได้รับรางวัลชนะเลิศ ครูผู้สอนกลุ่มการงานและพื้นฐานอาชีพดีเด่น สำนักงานการประถมศึกษา กิ่งอำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่
• ปี 2549 : ได้รับรางวัลบ้านพัฒนาตัวอย่างของสาธารณสุข ตำบลออนเหนือ
• ปี 2550 : ได้รับรางวัลครอบครัวตัวอย่างที่ปฏิบัติตนตามแนวทางปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง จากอำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่
• ปี 2552 : รางวัลเครือข่ายปศุสัตว์อินทรีย์ จากสำนักงานปศุสัตว์ จังหวัดเชียงใหม่, ได้รับรางวัลครูภูมิปัญญาไทย รุ่นที่ 6 ด้านเกษตรกรรม เกษตรอินทรีย์ผสมผสาน จากสำนักงานเลขาธิการการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ, ได้รับรางวัลเป็นผู้ดำรงอยู่ในคุณธรรมและบำเพ็ญประโยชน์ต่อสังคม เป็นตัวอย่างที่ดีภายใต้โครงการเมืองคนดี ของกรมศาสนา จังหวัดเชียงใหม่
• ปี 2554 : ได้รับรางวัลเป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นดีเด่นระดับจังหวัด สาขาเกษตรกรรม โดยหม่อมหลวงปนัดดา ดิสกุล ผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ขณะนั้น, ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ สำหรับครูภูมิปัญญาไทยที่ใช้ภูมิธรรม ภูมิปัญญาพัฒนาสังคม ของสำนักงานเลขาธิการ สภาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ
• ปี 2556 : ได้รับรางวัลวิทยากรดีเด่นของ กศน. อำเภอแม่ออนและอำเภอสันกำแพง จังหวัดเชียงใหม่
• ปี 2561 : ได้รับเลือกคัดสรรเป็นปราชญ์ของแผ่นดินด้านปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของจังหวัดเชียงใหม่
• ปี 2563 : ได้รับรางวัลคนดีศรีแผ่นดิน จังหวัดเชียงใหม่

ประวัติโดยละเอียด

เมื่อปี 2500 อายุได้ 8 ปี ได้เริ่มเข้าเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 1 ที่โรงเรียนบ้านปง อำเภอหางดง จนถึงชั้นประถมศึกษาปีที่ 4 ในปี 2505 ครูอินสอนรักในการเรียนรู้เป็นอย่างมากและพ่อแม่ให้การสนับสนุนเป็นอย่างดี จึงเข้าศึกษาต่อที่โรงเรียนบูรณศักดิ์วิทยา อำเภอหางดง จนถึงชั้น ม.ศ. 3 ในปี 2509 เข้าศึกษาต่อที่โรงเรียนเทคนิคการช่างชาย ในระดับ ปวช. เป็นระยะเวลา 2 ปี จนถึงปี 2511 ครูอินสอนรู้สึกชอบในการเรียนการสอน ใฝ่ฝันอยากเป็นครูมาตั้งแต่เยาว์วัย จึงสานฝันต่อโดยการเข้ารับการศึกษาต่อที่วิทยาลัยครู เป็นระยะเวลา 2 ปี จนจบและได้รับการบรรจุราชการ ในปี พ.ศ. 2513 (ประกาศนียบัตรวิชาการศึกษา, ป.กศ.) หลังจากเข้ารับราชการครู ได้เข้าสอนในรายวิชาการงานอาชีพและเทคโนโลยีตามความถนัดและความชอบของตน ที่โรงเรียนบ้านแม่ตุงติง อำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ สอนได้ประมาณ 6 เดือน ตำแหน่งครูใหญ่ว่าง จึงได้รับตำแหน่งครูใหญ่โรงเรียนบ้านแม่ตุงติง ครูอินสอนเป็นคนที่รักลูกศิษย์มาก พร้อมช่วยเหลือทุกอย่าง สอนได้แม้ในเวลาเรียนและนอกเวลาเรียน

จนเมื่อปี 2518 ได้ทำการย้ายมาอาศัยอยู่บ้านเลขที่ 135 หมู่ที่ 6 ตำบลออนเหนือ อำเภอแม่ออน จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งเป็นบ้านของภรรยา และได้ทำการย้ายมาสอนที่โรงเรียนบ้านออนหลวย หมู่ที่ 6 ในตำแหน่งครูผู้สอนรายวิชาการงานอาชีพและเทคโนโลยีควบคู่กับวิชาเกษตร ตามความถนัดและความชอบของตน ในปี 2519 ได้ทำการย้ายมาสอนที่โรงเรียนหมู่บ้านสหกรณ์ 3 ตามคำเชิญชวนของครู ณ ที่นั้น ในตำแหน่งครูผู้สอนรายวิชาการงานอาชีพและเทคโนโลยี และวิชาการเกษตร จนกระทั่งปี 2520 ได้ทำการสอบชุดครูพิเศษมัธยม (พ.ม.) หลักสูตร 2 ปี เพื่อเพิ่มศักยภาพในการสอนให้กับตนเองมากขึ้น และเลือกสอนในระดับมัธยมศึกษา เนื่องจากชื่นชอบในหลักสูตรเนื้อหาที่เข้มข้น ในปี 2523 เข้ารับการศึกษาต่อที่มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช คณะศึกษาศาสตร์ เป็นระยะเวลา 2 ปี จนจบมาเป็นศึกษาศาสตร์บัณฑิต (ศษ.บ.) ครูอินสอนตัดสินใจเรียนต่อเพื่อเพิ่มประสบการณ์และความรู้ให้กับตนเอง ขณะรับราชการครูนั้น ครูอินสอน เป็นคนที่ทุ่มเทให้กับงานทั้งแรงใจและแรงกาย มอบเวลาสอนให้แก่นักเรียนอย่างเต็มที่ สามารถมาศึกษาภายนอกเวลาได้ รวมถึงสอนทั้งทฤษฎีและภาคปฏิบัติให้แก่นักเรียน สอนเกี่ยวกับการนำไปใช้ในชีวิตจริง มีการตั้งปณิธานในใจอยู่เสมอว่าต้องคอยสอนและดูแลนักเรียนให้ดีที่สุดเท่าที่ตนจะทำได้ คอยช่วยเหลือเด็กนักเรียนที่ยากไร้บางส่วนมาตลอดการรับราชการครู จนเป็นทีรักและชื่นชอบของนักเรียน จนเมื่อ ปี 2540 ได้รับโอกาสมอบหมายให้เป็นอาจารย์สอนพิเศษในเรื่องเกษตรกรรมและการนำจุลินทรีย์มาใช้ในสิ่งแวดล้อม ที่มหาวิทยาลัยแม่โจ้ จังหวัดเชียงใหม่ เนื่องจากครูอินสอนมีความรู้ในด้านเกษตรเป็นอย่างมาก อีกทั้งยังได้รับรางวัลมากมาย จากผลงานที่เคยทำไว้ในการสอนเกี่ยวกับวิชาเกษตรมาตลอด มีการจัดทำศูนย์เกษตรการเรียนรู้ขนาดย่อมในโรงเรียนมาตลอด จนถึงปี พ.ศ. 2545 และในปี 2542 ครูอินสอนได้เข้ารับการศึกษาต่อในเรื่องเกษตรธรรมชาติ การนำจุลินทรีย์มาใช้ในสิ่งแวดล้อมและปศุสัตว์ ที่ประเทศญี่ปุ่น เนื่องจากทางมหาวิทยาลัยแม่โจ้ได้ให้โอกาสในการศึกษาต่อ ครูอินสอนจึงตัดสินใจไปศึกษาต่อที่ประเทศญี่ปุ่น เพื่อเพิ่มประสบการณ์และความรู้ให้แก่ตนเอง

จนกระทั่งในปี 2547 ครูอินสอนตัดสินใจเกษียณอายุราชการก่อนกำหนด รวมอายุราชการทั้งหมด 43 ปี เพื่อทุ่มเทเวลาให้กับสิ่งที่ตนรัก โดยการจัดตั้ง “ศูนย์เรียนรู้สวนเกษตรธรรมชาติแม่ออน” ขึ้น เพื่อเป็นสถานที่สำหรับถ่ายทอดความรู้ ฝึกอบรมแก่ผู้เรียน เกษตร หน่วยงาน องค์กรภาครัฐและเอกชน ประชาชนผู้สนใจทั่วไปอย่างต่อเนื่อง โดยไม่คิดเงินค่าถ่ายทอดความรู้ โดยสืบเนื่องจากความคิดมาจากการสอนวิชาการงานอาชีพและเทคโนโลยี และวิชาการเกษตร มาตลอด ครูอินสอนเป็นผู้ที่ใฝ่เรียนรู้ตลอดเวลา มีการเพิ่มพูนทักษะความรู้อย่างต่อเนื่อง ได้บูรณาการองค์ความรู้โดยใช้หลักวิชาที่ได้รับจากการศึกษาดูงานจากการอบรมในหน่วยงานต่างๆ/มหาวิทยาลัยต่าง ๆ เกี่ยวกับงานเกษตรธรรมชาติ แล้วนำความรู้มาประยุกต์ใช้ในการดำรงชีวิตของตนเองและครอบครัว รวมถึงนำมาเผยแพร่ความรู้แก่ชาวบ้านเป็นกลุ่มแรก นำปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงตามศาสตร์พระราชา มาเผยแพร่ให้ชาวบ้านออนหลวย และเพื่อลดการใช้ยากำจัดศัตรูพืชและยาฆ่าแมลง หันมาทำเกษตรอินทรีย์แทน รวมถึงการเลี้ยงสัตว์ต่าง ๆ ซึ่งในช่วงแรก ๆ ที่เผยแพร่ ชุมชนให้การตอบรับเป็นอย่างดี เนื่องจากเป็นคนในพื้นที่ที่คุ้นเคยกันมานาน ถือเป็นการชี้ให้เห็นทางเลือกที่ดี ประหยัดต้นทุนในการทำงานให้แก่คนในชุมชน ครูอินสอนเป็นคนที่มีใจรักในการเรียนรู้และการสอนเป็นอย่างมาก ชอบช่วยเหลือผู้อื่นเป็นอย่างมาก เข้าร่วมงานชุมชนเพื่อช่วยเหลือทุกงาน และยังช่วยสร้างรายได้ให้แก่คนในชุมชน โดยการรับซื้อใบไม้ที่หล่นตามพื้น เพื่อลดการเผาในพื้นที่ และเพิ่มรายได้ให้แก่คนในชุมชน อีกทั้งยังให้โอกาสแก่คนที่เคยติดคุก คนพิการที่พอทำงานได้และอยากมีอาชีพ ที่ไม่มีโอกาสในการทำงาน เนื่องจากสังคมให้โอกาสในการทำงานน้อย โดยการจ้างมาเป็นลูกจ้างในการทำงาน ให้เงินเป็นรายชั่วโมงในการทำงาน เพื่อเพิ่มโอกาสในการทำงาน และเพิ่มความมั่นใจให้แก่คนกลุ่มนั้นมาตลอด 

ครูอินสอนมีความเชี่ยวชาญทางด้านเกษตรอินทรีย์ผสมผสานแนวคิดหลักวิถีธรรมชาติ ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงตามศาสตร์พระราชา ได้แก่ การผลิตปุ๋ยหมักอินทรีย์ธรรมชาติ, การผลิตน้ำหมักชีวภาพจากพืชสมุนไพร, ผลิตน้ำยาหมักเอนกประสงค์ โดยผลิตจากพืชผลไม้ในท้องถิ่น, การทำปศุสัตว์อินทรีย์ผสมผสาน, ผลิตอาหารสัตว์เลี้ยงในท้องถิ่น, ผลิตจุลินทรีย์จากวัสดุธรรมชาติ, ทำแชมพู สบู่สมุนไพร, การแปรรูปทางการเกษตร และการปลูกพืช ผัก ผลไม้ที่ปลอดสารพิษ เป็นต้น ซึ่งจากการที่ครูอินสอน เป็นผู้ทรงภูมิปัญญาด้านเกษตร(เกษตรอินทรีย์ผสมผสาน) เป็นผู้สร้างสรรค์และสืบสานภูมิปัญญาดังกล่าวมาอย่างต่อเนื่องจนเป็นที่ยอมรับของสังคมและชุมชน จึงได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติจากสำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ ให้เป็นครูภูมิปัญญาไทย เพื่อทำหน้าที่ถ่ายทอดภูมิปัญญาในการจัดการศึกษา และได้รับคัดเลือกให้เป็นปราชญ์ของแผ่นดินด้านปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของจังหวัดเชียงใหม่ และได้รับรางวัลเกียรติคุณอื่น ๆ อีกมากมาย

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ด้านสาธารณสุข/ระบบสุขภาวะ:

ระบบการแพทย์พื้นบ้าน (Folk sector)

ชุมชนบ้านออนหลวยในปัจจุบันยังคงมีการใช้ระบบการแพทย์พื้นบ้านอยู่แต่มีเป็นส่วนน้อย เนื่องจากภายในหมู่บ้านไม่ได้มีหมอพื้นบ้าน แต่จะใช้บริการของหมอพื้นบ้านของหมู่บ้านใกล้เคียง ซึ่งจะรักษาผู้ป่วยโดยการท่องคาถาเป่าบริเวณที่เจ็บ และการทำพิธีเรียกขวัญซึ่งมักใช้หลังประสบอุบัติเหตุที่รุนแรง หรือมีการเจ็บป่วยโดยไม่ทราบสาเหตุ รักษาโดยมีการท่องคาถาและผูกข้อมือ เชื่อว่าจะทำให้อาการทุเลาลงได้ และยังถือว่าเป็นการปลอบประโลมจิตใจอีกอย่างหนึ่งด้วย แต่การใช้บริการในระบบนี้ในปัจจุบันมีน้อย เนื่องจากปัจจุบันมีระบบสุขภาพการแพทย์แผนปัจจุบันที่สามารถเข้าถึงได้ง่ายขึ้น น่าเชื่อถือ และมีระบบสาธารณสุขเชิงรุก ทำให้ประชาชนได้รับการรักษาอย่างทั่วถึง จึงทำให้ประชาชนเลือกที่จะเข้ารับการรักษาด้วยระบบการแพทย์สมัยใหม่มากกว่าการแพทย์พื้นบ้าน

ระบบการแพทย์สมัยใหม่ (Professional sector)

ประชาชนในหมู่บ้านออนหลวย ส่วนใหญ่จะใช้บริการของโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านหัวฝาย หากมีอาการไม่ดีขึ้น หรือมีอาการที่รุนแรง ก็จะเลือกเข้ารับการรักษาที่โรงพยาบาลของรัฐ คือ โรงพยาบาลแม่ออน โรงพยาบาลสันกำแพง โรงพยาบาลนครพิงค์ และโรงพยาบาลมหาราชนครเชียงใหม่ เนื่องจากมีสิทธิประกันสุขภาพถ้วนหน้า (สิทธิบัตรทอง) และสิทธิเบิกจ่ายตรงที่โรงพยาบาลดังกล่าว ส่วนผู้ที่มีสิทธิประกันสังคมหรือมีรายได้สูง ส่วนมากจะเข้ารับการรักษาที่โรงบาลเอกชน คือ โรงพยาบาลลานนา และโรงพยาบาลเทพปัญญา และยังมีประชาชนบางส่วนที่เลือกใช้บริการที่คลินิก และซื้อยาจากร้านขายยามารับประทานเอง เนื่องจากมีความสะดวกและรวดเร็วกว่า

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

นักศึกษาพยาบาลศาสตร์ชั้นปีที่ 4 วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนีเชียงใหม่. (2564). ข้อมูลการสำรวจชุมชน. เชียงใหม่: สาขาวิชาการพยาบาลอนามัยชุมชน วิทยาลัยพยาบาลบรมราชชนนี เชียงใหม่.