ประวัติความเป็นมาของหมู่บ้านมีเรื่องเล่าขานว่า เมื่อราว 200 ปีก่อน มีพรานป่าสามคนจากบ้านโคก ต้นตระกูลสิงห์สถิตย์ (ปัจจุบันคือหมู่บ้านหนึ่งของอำเภอนาแห้ว จังหวัดเลย มีบรรพบุรุษสืบเชื้อสายจากลาวหลวงพระบาง) ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือของหมู่บ้าน เดินทางมาหาของป่าเห็นว่าพื้นที่แห่งนี้อุดมสมบูรณ์ จึงย้ายครอบครัวมาตั้งถิ่นฐานบริเวณดังกล่าว ก่อนขยายเป็นหมู่บ้านใหญ่ดังที่เห็นในปัจจุบัน 

บ้านนาหมูม่น ตั้งอยู่ตำบลนาดี อ้าเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย ห่างจากตัวอำเภอด่านซ้ายไปทางทิศเหนือราว 10 กิโลเมตร เป็นหมู่บ้านขนาดกลาง บริเวณที่ตั้งหมู่บ้านอยู่บนพื้นที่ราบลุ่มหุบเขา ในเขตแม่น้ำหมันตอนปลาย สภาพพื้นที่เป็นที่ราบแคบ ๆ ขนาบข้างด้วยภูสูงสองด้าน ทั้งทางทิศตะวันตกและตะวันออก มีแม่น้ำหมันไหลผ่านและมีลำน้ำสาขาสายสั้น ๆ ไหลสู่แม่น้ำหมัน

ปัจจุบันบ้านนาหมูม่นมีพื้นที่ทางการเกษตรจำนวน 1,785.85 ไร่ แหล่งน้ำสำคัญคือ ห้วยภู  น้ำหมัน และหนองหอย (องค์การบริหารส่วนตำบลนาดี, 2566)

บ้านนาหมูม่น มีจำนวน 185 ครัวเรือน จำนวนประชากร 725 คน (ชาย 355 คน หญิง 370 คน) (องค์การบริหารส่วนตำบลนาดี, 2566)

- เครือข่ายด่านซ้ายกรีนเนต (Dansai Green Net) ดำเนินการด้านเกษตรอินทรีย์และตลาดสุขภาพในอำเภอด่านซ้าย รวมถึงที่บ้านนาหมูม่น

- เครือข่ายศิลป์สร้างสรรค์เมืองด่านซ้าย

เดิมคนบ้านนาหมูม่นในบริบทแม่น้้าหมันด้ารงชีพด้วยการเลี้ยงสัตว์พวกวัวและควาย และทำนาปลูกข้าวเพื่อบริโภคในครัวเรือน รวมถึงปลูกพืชผักตามหัวไร่ปลายนา ก่อนปรับเปลี่ยนหันมาทำไร่บนที่สูง (บนภู) เนื่องจากจำนวนประชากรเพิ่มขึ้นและขยายพื้นที่ทำกินเพื่อปลูกพืชเศรษฐกิจเชิงเดี่ยว ส่งผลทำให้หลายครัวเรือนเลิกเลี้ยงสัตว์ เพราะพื้นที่ทางการเกษตรจำกัด ปัจจุบันการทำนาของชาวบ้านจะเริ่มเดือนพฤษภาคม-กรกฎาคม เก็บเกี่ยวเดือนพฤศจิกายน-ธันวาคม บางครัวเรือนยังปลูกข้าวนาปรัง โดยเฉพาะหลังจากการทำคลองส่งน้้ำชลประทานเมื่อหลายสิบปีก่อน ชาวบ้านจึงทำนามากขึ้น ทำให้หลายครัวเรือนลดการทำไร่ (บนภู) นอกจากนี้ ชาวบ้านยังมีการปลูกข้าวโพด ถั่วลิสง และทำสวนผลไม้ เช่น เงาะ มะม่วง ลำไย และกล้วย เป็นต้น ส่วนครัวเรือนใดที่ลูกหลานมีโอกาสศึกษาในระดับสูง ๆ จะรับราชการ ทำงานเอกชน และรับจ้างทั่วไป (เอกรินทร์ พึ่งประชา, 2561: 208)

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

- เกษตรอินทรีย์ และตลาด

- การท่องเที่ยวเชิงนิเวศ

- ทิวทัศน์ทางธรรมชาติ

- ผักสะทอน

- ลำน้ำหมัน

ประชากรส่วนใหญ่ใช้ภาษาไทยด่าน รองลงมาใช้ภาษาไทยเลย

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

- ทิศทางการไหลของลำน้ำธรรมชาติในพื้นที่ไม่แน่นอน พื้นที่เก็บกักน้ำมีน้อย และมีการไหลของน้ำอย่างรวดเร็ว ส่งผลทำให้การกักเก็บน้ำไม่มีประสิทธิภาพ และก่อให้เกิดปัญหากัดเซาะหน้าดินได้ง่าย กายภาพดังกล่าวเป็นภาวะเปราะบางของระบบนิเวศที่มักจะได้รับผลกระทบโดยตรง คือ มักเกิดน้ำท่วมเมื่อยามน้ำหลากและเกิดภัยแล้งเมื่อเข้าสู่ฤดูแล้ง เป็นต้น แม่น้ำหมันมีน้ำไหลเกือบตลอดทั้งปี หากแต่ช่วงหน้าแล้งจะมีปริมาณน้ำน้อย บางปีแห้งขาด โดยเฉพาะในรอบทศวรรษที่ผ่านมา เกิดวิกฤตน้ำหมัน กล่าวคือ เกิดน้ำท่วมเมื่อยามน้ำหลาก และเกิดน้ำแห้งขอดเมื่อก้าวสู่ฤดูแล้ง (เอกรินทร์ พึ่งประชา, 2561: 207-208)

- วิถีทางการเกษตรของคนบ้านนาหมูม่นเริ่มประสบปัญหาในรอบทศวรรษที่ผ่านมา สาเหตุหลักเกิดจาก “วิกฤตลำน้้ำหมัน” คือ ในฤดูฝน น้ำมักท่วมนาและพืชผักที่ปลูกไว้ตามหัวไร่ปลายนาเกิดความเสียหาย ส่วนนาปรังทำไม่ได้ เพราะน้ำแล้ง ทำให้รายได้ของครัวเรือนขาดความต่อเนื่อง ส่วนอาหารจากป่าเริ่มลดลงและเสี่ยงต่อสารเคมีตกค้างจากการใช้ยาฆ่าหญ้าและยาฆ่าแมลงที่ชาวบ้านใช้ทำไร่ 

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

องค์การบริหารส่วนตำบลนาดี. (2566). "ข้อมูลทั่วไป" (ออนไลน์). เข้าถึงเมื่อ 10 มิถุนายน 2566. เข้าถึงจาก http://www.nadee-dansai.go.th/

เอกรินทร์ พึ่งประชา. (2561). "“พัดทดน้ำ” : “การต่อรอง” ในบริบทนิเวศวิทยาการเมือง" วารสารมานุษยวิทยา 1, 2 (กรกฎาคม - ธันวาคม 2561): 185-236.