เกาะพยาม เดิมเรียกว่า “เกาะยาม” มาจากคำว่า “พอยาม” หมายถึง การเดินทางไปเกาะพยามนั้นนานจึงจะถึงเกาะ (ประมาณ 4 ชั่วโมง) ต่อมาจึงเพี้ยนว่า “เกาะพยาม” แต่อีกนัยหนึ่งก็ว่ามาจาก “พยายาม” เพราะในสมัยก่อนการเดินทางมาเกาะพยามเป็นไปด้วยความลำบากไม่สะดวกเท่าปัจจุบัน เรือโดยสารมีเพียงวันละเที่ยวเท่านั้น ส่วนขากลับไม่มีท่าเรือโดยสาร ถ้าอยากจะกลับขึ้นฝั่งในเมืองระนองต้องอาศัยการโดยสารมากับเรือประมงของชาวบ้าน ซึ่งคาดไม่ได้ว่าจะมาเมื่อไหร่ การเดินทางการเดินทางยากลำบากสมกับชื่อ คำว่า “เกาะพยาม”เรียกว่าต้องใช้ความ “พยายาม” อย่างมากในเรื่องของการเดินทาง จึงเป็นที่มาของ “เกาะพยาม”

ประมาณปี พ.ศ. 2548 พระยารัตนเศรษฐี เจ้าเมืองระนอง ได้ออกสำรวจพื้นที่ต่าง ๆ รวมทั้งเกาะพยามปรากฎว่าชาวอังกฤษได้เข้ามายึดครองพื้นที่เพราะคิดว่าเป็นเขตแดนพม่า เนื่องจากขณะนั้นพม่าตกเป็นเมืองขึ้นของอังกฤษ เจ้าเมืองระนองจึงขอให้อังกฤษออกจากพื้นที่เพราะเป็นการลุกล้ำเขตแดนไทย เมื่อชาวอังกฤษออกจากพื้นที่จึงให้นายสาด กล่าศึก ที่ติดตามเจ้าเมืองไปด้วยนำพรรคพวกชาวไทยมุสลิมเข้ามาอยู่อาศัยแทนพวกอังกฤษ ประกอบอาชีพทำสวนมะพร้าว สวนมะม่วงหิมพานต์ และทำการประมงชายฝั่ง เกาะพยามได้รับการตั้งชื่อจากเจ้าเมืองระนองว่า “เกาะยาม” เพราะท่านและคณะสำรวจพื้นที่รอบเกาะกินเวลาหนึ่งยาม แต่เนื่องจากเดินทางไป–มา ระหว่างเกาะยามและชายฝั่งด้วยความยากลำบาก ชาวบ้านจึงเรียนเกาะนี้ว่า “เกาะพยาม”

ที่ตั้งและอาณาเขต

เกาะพยาม ตั้งอยู่หมู่ที่ 1 ตำบลเกาะพยาม อำเภอเมืองระนอง จังหวัดระนอง เป็นเกาะที่ตั้งอยู่กลางทะเลอันดามัน ทางตะวันตกเฉียงใต้ของอำเภอเมืองระนอง โดยมีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ สาธารณรัฐสหภาพเมียนมาร์ ตำบลปากน้ำ อำเภอเมือง จังหวัดระนอง
• ทิศใต้ ติดต่อกับ กึ่งกลางคลองม่วงกลวง ตำบลราชกรูด อำเภอเมือง จังหวัดระนอง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ป่าชายเลน ตำบลหงาว อำเภอเมือง จังหวัดระนอง
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ  ทะเลอันดามัน

ลักษณะภูมิอากาศ

สถิติปริมาณฝนและอุณหภูมิ ณ สถานีอุตุนิยมวิทยาระนอง จังหวัดระนอง พ.ศ. 2545-2555 พบว่า มีปริมาณน้ำฝนเฉลี่ยรายปี 4,048 มิลลิเมตร ปริมาณสูงสุด 116.5-208.0 มิลลิเมตร อุณหภูมิต่ำสุด 12.0-20.1 องศาเซลเซียส อุณหภูมิสูงสุดเฉลี่ย 34.8-38.2 องศาเซลเซียส ลักษณะภูมิอากาศตั้งแต่เดือนพฤศจิกายน-เมษายน เป็นช่วงที่ลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต้อ่อนตัวลงและมีลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือพัดผ่าน แต่อุณหภูมิลดลงไม่มากนัก เนื่องจากได้รับอิทธิพลของลมฝนที่พัดผ่านอ่าวไทยส่งผลให้ยังคงมีฝนตกอยู่ตลอด

สภาพการใช้ประโยชน์ที่ดิน

ข้อมูลสภาพการใช้ประโยชน์ที่ดินพบว่าที่ดินบนเกาะพยามมีลักษณะเป็นพื้นที่เกษตรกรรมร้อยละ 46.3 พื้นที่ป่าไม้ ร้อยละ 39.13 พื้นที่ป่าชายเลน 4.76 และพื้นที่ส่วนที่เหลือเป็นที่อยู่อาศัย ร้อยละ 2.23 โดยพื้นที่เกษตรกรรมจะอยู่บริเวณตอนกลางของพื้นที่เกาะ พืชที่ปลูก คือ มะพร้าว และยางพารา

เกาะพยามมีประชากรทั้งสิ้น 750 ครัวเรือน จำนวน 887 คน แยกเป็นประชากรชาย 437 คน และประชากรหญิง 450 คน ประชากรบนเกาะพยามแบ่งออกเป็น 2 กลุ่ม คือ ประชาชนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่เกาะพยาม และกลุ่มประชากรแฝงหรือนักท่องเที่ยวที่เข้ามาในเขตพื้นที่เกาะพยาม โดยประชากรที่มีบ้านเรือนอาศัยอยู่บนเกาะพยามนั้นนอกจากจะเป็นชาวพื้นเมืองเดิมแล้วยังมีชาวมอแกนอาศัยร่วมอยู่ด้วย ซึ่งชาวมอแกนที่อาศัยอยู่บนเกาะพยามตั้งบ้านเรือนอยู่บริเวณตอนกลางทางทิศตะวันออกของเกาะ ติดกับปลายอ่าวเขาควาย 

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: มอแกน

การเกษตร : ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำการเกษตร โดยมีพืชเศรษฐกิจที่ปลูก ได้แก่ มะม่วงหิมพานต์ (กาหยู) ยางพารา มะพร้าว เป็นหลัก

การประมง : มีกลุ่มการทำประมงพื้นบ้านเพื่อจำหน่ายให้กับร้านค้า และบริโภคในครัวเรือน สัตว์น้ำหลัก ๆ คือ กุ้งทะเล ปูม้า และปลาทะเล

การปศุสัตว์ : ได้แก่ การเลี้ยงสัตว์น้ำ เช่น ปลากะพง ปลาดุก และการเลี้ยงสัตว์เพื่อบริโภคในครัวเรือน เช่น ไก่บ้าน เป็ด

การบริการ : เนื่องจากทัศนียภาพที่งดงามของเกาะยาม ส่งผลให้เกาะพยามกลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวที่นิยมสำหรับนักท่องเที่ยว ทำให้เกิดอาชีพในภาคงานบริการขึ้นบนเกาะพยาม โดยปกติจะเป็นประเภทสถานบริการ และห้างร้าน เช่น ที่พักโฮมสเตย์ บังกะโล บริการเช่ารถมอเตอร์ไซค์ ร้านค้าชุมชน ดำน้ำดูปะการัง เรือตกปลารอบเกาะ และแลกเปลี่ยนเงินตราต่างประเทศ

การท่องเที่ยว : เกาะพยามมีแหล่งท่องเที่ยวในพื้นที่ ได้แก่ อ่าวใหญ่ อ่าวแม่หม้าย หินขาว อ่าวเขาควาย อ่าวกวางปีบ เกาะค้างคาว เกาะกำ เกาะญี่ปุ่น และวัดเกาะพยาม

ประเพณีกาหยูเกาะพยาม

ประเพณีกาหยูเกาะพยาม กำหนดจัดงานประมาณเดือนมีนาคมของทุกปี ซึ่งเป็นช่วงเก็บเกี่ยวเมล็ดกาหยู หรือมะม่วงหิมพานต์ที่กำลังสุกเต็มต้น นักท่องเที่ยวจะได้ชมนิทรรศการต่าง ๆ การประกวดพืชผลทางการเกษตร เช่น ประกวดเมล็ดกาหยู และกล้วยเล็บมือนาง มีการจำหน่ายสินค้าทางการเกษตร และอาหารทะเลแปรรูปหลากหลาย รวมทั้งมีมหรสพ และการแสดงให้ชมตลอด งานการแข่งขันกระเทาะกาหยู และการประกอบอาหารจากผลกาหยูซึ่งดำเนินการจัดงานโดยองค์การบริหารส่วนตำบลเกาะพยาม ณ บ้านเกาะพยาม หมู่ที่ 1 ตำบลเกาะพยาม อำเภอเมือง จังหวัดระนอง

ลักษณะที่อยู่อาศัย                 

ลักษณะการตั้งถิ่นฐานของชุมชนเกาะพยาม แบ่งออกเป็น 2 ลักษณะ ได้แก่ ชุมชนดั้งเดิมจะตั้งบ้านเรือนอยู่กลางเกาะแบบกระจัดกระจายประกอบอาชีพการเกษตรเป็นส่วนใหญ่ และอาชีพประมงชายฝั่งเป็นอาชีพรอง ปัจจุบันส่วนใหญ่จะเป็นเขต ส.ป.ก. 4-01 และอีกลักษณะหนึ่งคือชุมชนผู้ประกอบธุรกิจการท่องเที่ยวบริการที่พักลักษณะบังกะโลหรือรีสอร์ต ผู้ประกอบการธุรกิจบังกะโลรีสอร์ต ซึ่งผู้ประกอบการเหล่านี้จะอาศัยอยู่บริเวณพื้นที่ที่เป็นชายหาด แหล่งท่องเที่ยวต่าง ๆ 

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ชาวเกาะพยามมีภูมิปัญญาที่สำคัญ คือ การคั่วเม็ดมะม่วงหิมพานต์ด้วยวิธีการแบบโบราณ การทำประมงชายฝั่ง และยังมีสินค้าพื้นเมืองของที่ระลึก เช่น ผลิตภัณฑ์จากเม็ดมะม่วงหิมพานต์ น้ำมันมะพร้าวสกัดร้อนและเย็น ซึ่งนอกจากจะเป็นของฝากจากเกาะพยามแล้ว ยังเป็นผลิตภัณฑ์ที่มีชื่อเสียงประจำตำบลเกาะพยามด้วย

ภาษาพูด : ภาษาไทยถิ่นใต้

ภาษาเขียน : ภาษาไทย 

ด้านเศรษฐกิจ:

เนื่องจากสภาพพื้นดินบนเกาะพยามไม่เหมาะแก่การประกอบการเกษตรมากนัก  เพราะเป็นดินทรายที่มีคุณภาพต่ำ ทั้งยังไม่มีแหล่งน้ำเพียงพอที่จะประกอบการเกษตร ซึ่งผลที่ได้จากการเกษตรนั้นย่อมไม่คุ้มค่าเมื่อนำไปขายบนฝั่ง เพราะต้นทุนในการผลิตสูงทำให้ขาดผลกำไร จึงส่งผลให้เกิดการย้ายถิ่น และขายที่ดินให้นายทุน หรือทำธุรกิจในพื้นที่เกาะพยามเป็นสถานที่ท่องเที่ยว การเพิ่มขึ้นของธุรกิจท่องเที่ยวส่งผลให้ชาวบ้านเริ่มมีธุรกิจที่พักร้านอาหาร มีรายได้เพียงพอต่อค่าครองชีพ แต่อย่างไรก็ตาม การแปรสภาพที่ดินในลักษณะดังกล่าวเป็นสิ่งที่ผิดต่อระเบียบข้อกฎหมายของสำนักงานการปฏิรูปที่ดินเพื่อเกษตรกรรมและประชาชน เพราะพื้นที่เกาะพยามนั้นมีสถานะเป็นเขตปฏิรูปที่ดินเกาะพยาม ซึ่งการจะใช้ประโยชน์จากที่ดินนั้นมีข้อจำกัด แต่ถึงแม้ว่าการใช้ประโยชน์ที่ดินในเชิงพาณิชย์จะขัดต่อระเบียบ ทั้งนี้ หน่วยงานภาครัฐที่มีส่วนเกี่ยวข้องกับเรื่องนโยบาย ระเบียบ ข้อกฎหมายในการเข้าทำประโยชน์ในเขตปฏิรูปที่ดินว่าเห็นควรอนุญาตให้ประชาชนสามารถปลูกสิ่งก่อสร้างใด ๆ ที่สร้างขึ้นเพื่อประโยชน์ในการประกอบกิจการที่จะสร้างรายได้เสริมจากการประกอบอาชีพเกษตรกรรมได้ โดยเป็นพื้นที่ที่สามารถใช้ประโยชน์เพื่อการประกอบกิจการนั้น ๆ เพื่อให้ประชาชนเกษตรกรได้มีรายได้ที่เพียงพอต่อการดำรงชีพต่อไป

เกาะพยาม ได้รับขนานนามว่าเป็นมัลดีฟส์เมืองไทย เนื่องจากเป็นเกาะที่มีความสวยงาม บรรยากาศล้อมรอบด้วยต้นไม้เขียวขจี มีสีน้ำทะเลเป็นสีเขียวมรกต และสถานที่ที่สำคัญที่นักท่องเที่ยวมักจะไปถ่ายรูป คือ หินทะลุ ซึ่งเป็นหินที่ถูกกัดเซาะโดยคลื่นลมตามธรรมชาติจนกลายเป็นรูปร่างที่สวยงามแปลกตา

นฤมล อรุโณทัย และคณะ. (2557). “ร้อยเรื่องชาวเล มอแกน มอแกลน และอูรักลาโว้ย ผู้กล้าแห่งทะเลอันดามัน”. กรุงเทพฯ: ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร (องค์การมหาชน).

ผลิตภัณฑ์จากเม็ดมะม่วงหิมพานต์. (ม.ป.ป.). สืบค้นเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2566, จาก https://www.u2t.ac.th/

วนิดา คุณวงศ์. (2560). แนวทางการใช้ประโยชน์ที่ดินในเขตปฏิรูปที่ดินเกาะพยาม อำเภอเมืองระนอง จังหวัด ระนอง ภายใต้แนวคิดการจัดการการท่องเที่ยวโดยชุมชน. วิทยานิพนธ์ปริญญารัฐศาสตรมหาบัณฑิต   ภาควิชาบริหารรัฐกิจและกิจการสาธารณะ คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.

เสน่ห์ระนอง. (ม.ป.ป.). สืบค้นเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2566, จาก https://www.ranongcities.com/

หรอยจัง. (2566). เกาะพยาม 2023 ระนอง มัลดีฟล์เมืองไทย. สืบค้นเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2566, จาก https://roijang.com/ranong/

Annaontour. (ม.ป.ป.). สืบค้นเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2566, จาก http://www.annaontour.com/

Google Earth. (ม.ป.ป.). สืบค้นเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2566, จาก https://earth.google.com/

PSD NEW. (2563). ประเพณีวัน กาหยู เกาะพยาม. สืบค้นเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2566, จาก https://www.pds-news.com/

Petenpeters. (2563). เกาะพยามของดีระนอง. สืบค้นเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2566, จาก https://petenpeters.com/

9AooddyTravel. (2563). เกาะพยาม. สืบค้นเมื่อวันที่ 14 กรกฎาคม 2566, จาก https://www.9aooddytravel.com/