ประวัติความเป็นมาหมู่บ้านปางหมิ่นเหนือ หมู่ 11 คำว่าปางหมิ่น จากคำบอกเล่าของผู้อาวุโสในหมู่บ้านเล่าว่า พ่อเลี้ยงช้าง ได้นำช้างเข้าไปลากซุงที่ภูผาอานม้า และบริเวณใกล้เคียง ระยะทางไกลจากหมู่บ้านหลายกิโล การนำช้างเข้าไปลากซุงต้องนอนค้างคืนที่ในป่าเรียกว่า “ตั้งปาง” ตั้งปางบนสันเขาทางแคบ สองข้างเป็นลำห้วยเป็นตลิ่งสูงชันภาษาพื้นบ้านเรียกว่า ฝั่งหมิ่น จึงได้ชื่อว่า ปางหมิ่น หรือ ฝั่วหมิ่น จึงได้นำคำว่าปางหมิ่นมาตั้งเป็นชื่อหมู่บ้าน ชื่อ “บ้านปางหมิ่น”

หมู่บ้านปางหมิ่นเหนือได้แยกมาจากบ้านผาลาด เนื่องจากจำนวนประชากรเพิ่มมากขึ้นจึงได้แยกหมู่บ้านเพิ่มขึ้นอีกหนึ่งหมู่บ้านคือปางหมิ่นเหนือ หมู่ 11 เมื่อ พ.ศ. 2532 โดยคนกลุ่มแรกที่อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐาน ได้แก่ ผู้ที่อพยพมาจากบางส่วนของตำบลจริม ได้แก่ บ้านต้นลาน บางส่วนของตำบลท่าปลา บ้านนาโห้ง ร่องน้ำชำ ตำบลท่าปลา อำเภอม่าปลา จังหวัดอุตรดิตถ์ จากบ้านวังขอม อำเภอเมอง จังหวัดอุตรดิตถ์ จากอำเภอสุงเม่น จังหวัดแพร่และอำเภอตะพานหิน จังหวัดพิจิตร เมื่อ พ.ศ.2513 เนื่องจากบ้านเดิมถูกน้ำท่วมจากการสร้างเขื่อนสิริกิติ์

สภาพทั่วไปของบ้านปางหมิ่นเหนือ พื้นที่ส่วนใหญ่เป็นเนินเขาขนาดเล็กสลับที่ราบ เนินสูงและเนินเขาที่ติดป่าสงวนแห่งชาติ ลำน้ำน่านฝั่งขวา บ้านน้ำหมันมีทรัพยากรธรรมชาติ ประกอบด้วยป่าไม้ แหล่งน้ำ ทุ่งหญ้า ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในบ้านปางหมิ่นเหนือยังอุดมสมบูรณ์ไปด้วยป่าไม้ เป็นป่าดงดิบมีไม้เบญจพรรณ ต้นไม้ขนาดใหญ่อยู่จำนวนมาก ไม้ไผ่ ไม้ยางต้นหวาย เถาวัลย์ ไม้พุ่มสูงพุ่มเตี้ยตามภูเขา ลำห้วย สมุนไพรพิ้นบ้านหลากหลาย เป็นที่อาศัยของสัตว์ป่านานาชนิด เช่น เสือ หมี เก้ง กวาง หมูป่า ชะนี ค่าง ลิง เป็นป่าไม้ที่อุดมสมบูรณ์แห่งหนึ่งของจังหวัดอุตรดิตถ์และเป็นแหล่งต้นน้ำลำธารด้วย อากาศ เป็นอากาศแบบธรรมชาติในฤดูหนาวเพราะมีต้นไม้มาก อากาศบริเวณบ้านที่อยู่อาศัยจะเย็นน้อยกว่าตามภูเขา เพราะต้นไม้มีน้อย ฤดูร้อนอากาศร้อนแต่ไม่ร้อนจัด เพราะมีต้นไม้ช่วยผ่อนคลายความร้อน ฤดูฝนก็ฝนตกตามฤดูกาล ทรัพยากรทางน้ำค่อนข้างอุดมสมบูรณ์ 

สภาพสังคมทั่วไปของชาวบ้านปางหมิ่นเหนือ มีจำนวนประชากรทั้งหมด 114 คนและ 58 ครัวเรือน ลักษณะครอบครัวส่วนใหญ่เป็นครอบครัวเดี่ยว ประชาชนบ้านปางหมิ่นเหนือแยกตัวมาจากบ้านผาลาด เนื่องจากการสร้างเขื่อน จึงอพยพมาตั้งหมู่บ้านใหม่ที่ใกล้ ๆ หมู่บ้านเดิม

ประชาชนในบ้านปางหมิ่นเหนือประกอบอาชีพทางด้านเกษตร ส่วนใหญ่จะเป็นการปลูกข้าวนาปี การทำสวนทำไร่ ได้แก่ การทำสวนกล้วย สวนลำไย การเลี้ยงสัตว์ เช่น สุกร ไก่ อาชีพที่นอกเหนือจากการเกษตรที่รองลงมา คืออาชีพรับจ้างทั่วไป โดยส่วนใหญ่จะไปประกอบอาชีพในต่างจังหวัด นอกจากนี้ยังมีอาชีพอื่น ๆ เช่น ค้าขาย รับราชการ ขับรถสองแถวรับจ้าง 

ชาวบ้านในบ้านปางหมิ่นเหนือส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ และให้ความสำคัญกิจกรรมทางพุทธศาสนา สถานที่ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาที่สำคัญ เช่น วัดและสำนักสงฆ์ เมื่อจัดพิธีกรรมทางศาสนาก็ได้มารวมตัวที่วัดโดยมีพระสงฆ์เป็นผู้ประกอบพิธี ชาวบ้านปางหมิ่นเหนือ มีความเชื่อในเรื่องของไสยศาสตร์ ในการรักษาโรค เช่น การสะเดาะเคราะห์ ต่อชะตา เรียกขวัญ ผูกข้อมือ ซึ่งประเพณีนี้ยังเชื่อกันอยู่ในปัจจุบัน

วัฒนธรรม ประเพณี ที่คนในตำบลยึดถือปฏิบัติกันสืบมา คือ ขึ้นปีใหม่ เรียกขวัญ วัฒนธรรม ประเพณี ถวายเทียนจำนำพรรษา ผ้าอาบน้ำฝน ออกพรรษา ถวายผ้ากฐิน เทศน์มหาชาติ ก่อเจดีย์ข้าวเปลือก การบวช การแต่งงาน การขึ้นบ้านใหม่ การสรงน้ำปู่ การส่งเคราะห์บ้าน แต่ละประเพณีจะทำตามวันเวลาที่กำหนดกันไว้ เมื่อถึงเวลาก็จะร่วมพิธีกัน

ใช้ภาษาถิ่นเหนือ ในการติดต่อสื่อสารกับบุคคลภายนอก สำเนียงของภาษาก็จะแตกต่างกันไปในแต่ละท้องถิ่น 

ภาษาที่ใช้สื่อสาร : ภาษาไทย / ภาษาถิ่นเหนือ

ภาษาเขียน : ตัวอักษรตามพยัชนะไทย

ตัวอย่างคำภาษาเหนือ

เปิ้น = ฉัน

ตั๋ว = เธอ

อุ้ย = ปู่ย่า ตายาย  

สูเขา = พวกเธอ

ธีร์กัญญา อินทอง. (2546). องค์ความรู้ท้องถิ่นตำบลน้ำหมัน อำเภอท่าปลา จังหวัดอุตรดิตถ์. วิทยานิพนธ์ปริญญาครุศาตรมหาบัณฑิต, มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์.