ประวัติศาสตร์การตั้งถิ่นฐานของชุมชนบ้านแม่สาวเมืองหนองสามารถแบ่งได้เป็น 3 ช่วง

1.) ยุค 12 หม้อข้าว พ.ศ. 2440-2490

ตามเรื่องเล่าสืบทอดกันมาว่ากลุ่มผู้อพยพกลุ่มแรกมาเพื่อแสวงหาที่ดินทำกิน ที่ดินบริเวณแถบนี้เป็นที่ป่ารกร้างว่างเปล่า เท่าที่จดจำกันได้คนไทใหญ่จะเล่าว่า เห็นพื้นที่รกร้างว่างเปล่าเหมาะจะสร้างหมู่บ้านเพราะเป็นที่อุดมสมบูรณ์เหมาะแก่การทำไร่ ทำสวน เพราะเป็นพื้นที่ราบก็เลยชวนญาติพี่น้อง เพื่อนบ้านมาอยู่จนถึงปัจจุบัน 

โดยการอพยพเข้ามาในช่วงแรกจะเดินทางผ่านเมืองฝาง ซึ่งเมื่อครั้งก่อนนั้นเป็นทางอพยพเพียงทางเดียวเท่านั้น และที่เมืองฝางมีที่ทำกินสมบูรณ์ โดยการเดินทางจะรู้เรื่องราวจากพ่อค้าเพราะพ่อค้าจะเดินทางไปไหนสะดวก และชินกับเส้นทางขนถ่ายสินค้า

2) ยุคกลาง (พ.ศ. 2480-2525)

ในช่วงเวลานี้เป็นระยะที่มีการอพยพโยกย้ายถิ่นฐานเข้ามาอยู่ในหมู่บ้านแม่สาวมากขึ้นทั้งจากเขตประเทศพม่าซึ่งส่วนใหญ่เป้นชาวไทใหญ่ และมีการอพยพย้ายถิ่นของคนเมืองจากอำเภอต่างๆในจังหวัดเชียงใหม่ ชาวบ้านพากันอพยพโยกย้ายตามคำบอกเล่าของคนที่ไปจากเมืองฝางว่า   บริเวณหมู่บ้านเป็นบริเวณที่มีดินดำ เหมาะกับการเพาะปลูก ที่ดินราคาถูก จึงมีการอพยพตามญาติพี่น้องเข้ามาเรื่อยๆ จนมีการตั้งหมู่บ้านใหม่หมอกเปา ที่เป็นเสมือนบ้านบริวารของบ้านแม่สาวเมืองหนอง ซึ่งตั้งขึ้นมาในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 

3) ยุคพัฒนาเข้าสู่ความเจริญ (พ.ศ. 2510-ปัจจุบัน)

ในช่วงเวลานี้เริ่มมีการสร้างถนนเข้าหมู่บ้านตั้งแต่ปี พ.ศ. 2514 เป็นถนนที่เดินทางเข้าสู่จังหวัดเชียงราย ทำให้เดินทางผ่านมายังอำเภอแม่อายได้ง่ายขึ้น การอพยพของผู้คนจากเชียงใหม่ก็มากขึ้นด้วย

ในปี พ.ศ. 2518 มีโครงการพัฒนาลุ่มน้ำฝางจึงมีการทำฝายแม่สาวกั้นลำน้ำสาวที่อยู่เชิงพระธาตุน้ำค้าง เพื่อส่งน้ำจากน้ำสาวไปทั่วตำบลแม่สาว ไปถึงสันป่าข่า ทำให้บ้านสันป่าข่าที่เดิมอาศัยแต่น้ำฟ้ามาทำการเกษตร ก็สามารถทำการเกษตรได้ตลอดปี

ชุมชนตั้งอยู่ติดลำน้ำแม่สาว หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า "น้ำสาว" อยู่ห่างจากอำเภอแม่อาย ประมาณ 3-4 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อ ดังนี้

ทิศเหนือ      ติดต่อกับ  เทศบาลตำบลแม่อายและท่าตอน อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่

ทิศใต้         ติดต่อกับ  ตำบลเวียง อำเภอฝาง และตำบลโป่งน้ำร้อน อำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่

ทิศตะวันออก  ติดต่อกับ  องค์การบริหารส่วนตำบลสันต้นหมื้อ อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่

ทิศตะวันตก   ติดต่อกับ  สหภาพเมียนมาร์

บ้านแม่สาวเมืองหนองตั้งอยู่หมู่ 10 ชุมชนนี้ตั้งบ้านเรือนอยู่ ประชากรส่วนใหญ่เป็นชาวไทใหญ่ที่อพยพมาจากพม่า มีประชากรทั้งสิ้น 234 ครัวเรือน ประชากร 970 คน 

การทำนา

ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทำนา มีการตั้งโรงสีข้าวขาดเล็กที่เรียกว่าหมอเหงี่ยม จากนั้นก็มีการตั้งโรงสีข้าวอีกหลายแห่งซึ่งเป็นสาเหตุทำให้การใช้ครกตำข้าวแบบพลังน้ำลดความสำคัญลงไป

การปลูกฝ้าย

ชาวบ้านปลูกฝ้ายเพื่อไปใช้ทอผ้า เนื่องจากสมัยก่อนยังไม่มีผ้าจากที่อื่นมาขาย จากคำบอกเล่าของลุงส่วยหล้าเล่าว่า คนแต่ก่อนทอผ้าเอง ฝ้ายที่นำมาทอก็ปลูกเอง และฝ้ายก็ไม่มีโรคอะไร

ทุนวัฒนธรรม 

1.) วัดเมืองหนอง

พ่อก๊างมั่น ยอดแสง เป็นผู้ริเริ่มสร้างวัดในปี พ.ศ. 2462 รวมเวลา 83 ปี (นับถึงปี พ.ศ. 2545) โดยตั้งชื่อตามวัดเมืองหนองที่รัฐเชียงตุงในพม่า ได้รับวิสุงคามสีมาเมื่อวันที่ 2 พฤศจิกายน 2530 โดยสร้างในช่วงที่มีชาวเชียงตุงอพยพมา คือ เมื่อมีคนเมืองหนองมาตั้งบ้านเรือนแล้ว      คนที่เชียงตุงทราบข่าวว่ามีคนเมืองหนองมาอยู่ก็ตามกันมาอยู่ที่นี่ พระตอนนั้นก็เป็นพระที่มาจากเชียงตุง ตอนแรกสร้างวัดนั้นเป็นเพียงแต่วัดขนาดเล็ก จนกลายเป็นวัดใหญ่เมื่อมีคนจำนวนมากขึ้น วัดหลังใหม่เพิ่งสร้างเมื่อปี พ.ศ. 2511 และในปัจจุบันก็มีการประดับตกแต่งอย่างสวยงาม

2.) วัดใหม่หมอกเปา

กลุ่มแม่เฒ่าอิ่งอพยพกันมา 50 ครอบครัว ในกลุ่มนั้นมีหวุนเจ้า (พระภิกษุ) มาด้วย ชาวบ้านจึงร่วมกันสร้างวัดโดยได้ขออนุญาตจากพระส่วยหลู่เจ้าอาวาสวัดแม่สาว ชาวบ้านทั่วไปเรียกว่าวัดถ้วยแบน (ต่อมาในพ.ศ. 2523 ได้มีผู้บริจาคเงิน 100,994 บาท เพื่อสร้างวัดหลังใหม่)         พื้นที่ที่ต้องการสร้างเป็นป่าช้าจึงย้ายป่าช้าแล้วสร้างวัดขึ้น เรียกว่า วัดใหม่หมอกเปา เพราะมีต้นเปาอยู่หน้าวัด 

พัชรินทร์ สมดุลยาวาทย์ และกาญจนา แสงแก้ว. (2546). รายงานวิจัยประวัติศาสตร์ชุมชนบ้านแม่สาวเมืองหนอง อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย.