บ้านสัน หมู่ 3 ตำบลบ้านโป่ง อำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย 

บ้านสัน หมู่ที่ 3 ตำบลบ้านโป่ง อำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย เป็นหมู่บ้านที่มีประชากรส่วนใหญ่เป็นชาติพันธุ์ไทยวน (คนเมือง) ซึ่งเป็นชาติพันธุ์ล้านนาดั้งเดิมที่ตั้งของหมู่บ้านสัน เดิมเป็นสถานที่ศรัทธาบ้านเฟือยไฮ ซึ่งในบริเวณที่ตั้งของหมู่บ้านสันถือได้ว่าเป็นบริเวณยุทธศาสตร์การก่อตั้งเมืองตามแบบฐานบรรพบุรุษนั้นยึดเอาวิธีคิดคือสถานที่ก่อตั้งเมืองหรือหมู่บ้านจะต้องให้ด้านใดด้านหนึ่งของหมู่บ้านติดกับแม่น้ำแล้วด้านหลังติดกับภูเขา ซึ่งเปรียบเสมือนเขาพระเมร ตามความเชื่อในการสร้างเมือง ดังนั้นจะเห็นได้ว่าการสร้างเมืองเฟือยไฮในยุคดังกล่าวนั้น จึงส่งผลให้มีราษฎรในพื้นที่ต่างๆ ม้ง อีสาน ภาคใต้ ได้อพยพมาอาศัยในพื้นที่ตั้งของบ้านสัน เพราะติดกับเมืองเฟือยไฮ ซึ่งปัจจุบันยังคงมีโบราณสถานและโบราณวัตถุหลงเหลืออยู่ เช่น บริเวณดอยเวียงมน (ที่ตั้งวัดเวียงมนมงคลพนารา ปัจจุบันโบราณวัตถุหลงเหลืออยู่ เช่น คูเมืองล้อมรอบทั้งสี่ทิศ)

ตามหลักฐานการก่อตั้งหมู่บ้านสันอย่างเป็นทางการที่พอจะพิสูจน์ได้เป็นหลักฐานบุคลลและเอกสารนั้น ระบุไว้ว่าหมู่บ้านสันก่อตั้งขึ้นเมื่อประมาณปี พ.ศ.2430 โดยเริ่มต้นจากการเข้ามาจับจอง พื้นที่ทำกินในยุคสมัยก่อนและเริ่มมีจำนวนประชากรมากขึ้น ซึ่งเดิมที่หมู่บ้านสันเป็นหมู่บ้านบริวารของหมู่บ้านหนองยาว ตำบลเวียง และในปี พ.ศ.2457 ได้มีการก่อตั้งตำบลบ้านโป่งขึ้น โดยกระทรวงมหาดไทยได้แยกมาจากตำบลป่างิ้วและได้มีการเรียงลำดับความสำคัญกับเมืองโบราณเฟือยไฮ เป็นอันดับแรก หมู่ที่ 1 บ้านเฟือยไฮ หมู่ที่ 2 บ้านโป่งเทวี และหมู่ที่ 3 บ้านสัน นับแต่นั้นเป็นต้นมา

รายละเอียดผู้นำหมู่บ้าน (ผู้ใหญ่บ้าน)

1. นายปัน อโนขัติ  ปี พ.ศ. 2457-2474  รวม 17 ปี

2. นายติ๊บ สมตา  ปี พ.ศ. 2474-2484  รวม 10 ปี

3. นายมูล เติมประคา  ปี พ.ศ. 2484-2489  รวม  5 ปี

4. นายอ้าย ตาวงค์   ปี พ.ศ. 2489-2499  รวม 10 ปี

5. นายเหลา มหาวรรณ  ปี พ.ศ. 2499-2515  รวม 16 ปี  (ดำรงตำแหน่งกำนันตำบลบ้านโป่ง ปี พ.ศ. 2515-2524 รวม 9 ปี)

6. นายบุญเลิศ ดีโก๋  ปี พ.ศ. 2524-2533  รวม  9 ปี

7. นายอินตา สุริยะชัยญา  ปี พ.ศ. 2533-2547  รวม 14 ปี

8. นายประกิต กัลยานกุล  ปี พ.ศ. 2547-2551  รวม  4 ปี

9. นายเฉลิม บรรจงการ  ปี พ.ศ. 2554-2557  รวม  6 ปี

10. นายประดิษฐ์ ธิจิตตัง  ปี พ.ศ. 2558-ปัจจุบัน

บ้านสัน หมวด 12 (บ้านม้ง)

ปี พ.ศ.2541 การอพยพตั้งถิ่นฐานของชุมชนชาติพันธุ์ม้ง เดิมตั้งอยู่ดอยหมอก ตำบลสันสลี อำเภอเวียงป่าเป้า เขตอุทยานและต้นน้ำ ท่างป่าไม้เห็นว่าเขตที่อยู่มีความเสี่ยงภัยต่อธรรมชาติต้นน้ำและสารเคมีปนเปื้น มีจำนวนประชากร 20 ครอบครัว เป็นชุมชนกลุ่มน้อยที่อาศัยอยู่ดอยหมอก 

เริ่มแรกทางป่าไม้ได้จัดสรรที่ดินทำกินที่ผาจ้อ จังหวัดลำปาง แต่จัดสรรให้มีสภาพไม่เหมาะสมและห่างไกลจากไกลอำเภอเวียงป่าเป้า และญาติพี่น้องชนเผ่าม้ง ทางชุมชนสันหลวงจึงจัดสรรที่สาธารณะประโยชน์ของหมู่บ้านให้กับกลุ่มชาติพันธุ์ ประมาณ 12 ไร่ แรกเริ่มเข้ามาอยู่ประมาณ 4 ครอบครัว จากโป่งนก 4 ครอบครอบครัว จากนั้นมีเข้ามาเพิ่มเติมบางส่วน และแยกครอบครัว 22 ครอบครัว 125 คน ประชากรส่วนใหญ่ ประกอบอาชีพ ปลูกข้าวโพด ปลูกข้าว ปลูกมันสำประหลัง โดยพื้นที่ทำกินไม่ได้รับการจัดสรรจึงเช่าเพื่อทำกิน และบางครอบครัวประกอบอาชีพขายดอกกุหลาบ ที่เคยทำมาแต่ดั้งเดิม และเลี้ยงหมู เลี้ยงไก่ วัว ในหมู่บ้านบริเวณโดยรอบ

การดำรงชีวิตของชุมชนสร้างบ้านแบบถาวรก่อด้วยบล็อกคอนกรีต ชั้นเดี่ยว/สองชั้น มีระบบน้ำประปาและไฟฟ้า ถนนเข้าถึงหมู่บ้านโดยได้รับงบประมาณจากองค์การบริหารส่วนตำบลบ้านโป่ง โดยชุมชนมีน้ำบาดาลและระบบส่งน้ำของหมู่บ้านเองมีความสะอาด ซึ่งระบบจำหน่วยไฟฟ้ามีหม้อแปลงแยกจากหมู่บ้านสันหลวง                           

ที่ตั้ง หรือ อาณาเขต

• ทิศเหนือ จด บ้านหนองยาว หมู่ที่ 4 ตำบลเวียง อำเภอเวียงป่าเป้า บ้านหนองยาวพัฒนา หมู่ที่ 12 ตำบลเวียง อำเภอเวียงป่าเป้า
• ทิศใต้ จด บ้านสันต๋อ หมู่ที่ 6 ตำบลบ้านโป่ง อำเภอเวียงป่าเป้า บ้านป่าเหมือด หมู่ที่ 5 ตำบลป่างิ้ว อำเภอเวียงป่าเป้า
• ทิศตะวันออก จด เขตอำเภอวังเหนือ จังหวัดลำปาง 
• ทิศตะวันตก จด บ้านเฟือยไฮ หมู่ที่ 1 ตำบลบ้านโป่ง อำเภอเวียงป่าเป้ากั้นระหว่างแม่น้ำลาว

สถานที่สำคัญ

อ่างเก็บน้ำห้วยน้ำนา เป็นอ่างเก็บน้ำเพื่อการเกษตร การประมง เลี้ยงปลา เพื่อสร้างรายได้ให้กับชุมชน เหมาะที่จะเป็นสถานที่ท่องเที่ยวพักผ่อนหย่อนใจเชิงอนุรักษ์ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมโดยด้านฝั่งทางทิศใต้ มีวัดเวียงมนมงคลพนาราม ที่ประชาชนร่วมกันปฏิบัติกิจกรรมทางศาสนา และใช้เป็นสถานที่ปฏิบัติกิจกรรมประเพณีวัฒนธรรม  เช่น ประเพณียี่เป็ง ประเพณีสงกรานต์ รดน้ำดำหัวผู้สูงอายุ ประเพณีสลากภัณฑ์ ซึ่งประชาชนมีความศรัทธา เดินทางมากราบขอพร (องค์หลวงพ่อโตทันใจ) และมากราบไหว้พระธาตุเจดีย์ศรีพาโชค

จำนวนประชากร ชาย 307 คน หญิง 316 คน รวมทั้งสิ้น 623 คน จำนวนครัวเรือน 115 ครัวเรือน

ประชากรส่วนใหญ่เป็นชาติพันธุ์ไทยวน (คนเมือง) ส่วนน้อยอาศัยอยู่บริเวณรอบชายเขาของหมู่บ้านชาติพันธุ์ม้ง จำนวน 50 คน 20 หลังคาเรือน และชาติพันธุ์ไทยอีสาน จำนวน 40 คน 6 หลังเรือน ประชากรส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ โดยมีวัดเวียงมนพนาราม ในการประกอบพิธีทางศาสนา และวันสำคัญของหมู่บ้าน และชาติพันธุ์ม้งมาร่วมกิจกรรรมที่วัดเวียงมนพนารามเดียวกัน และนับถือผีบรรพบุรุษ ในงานประเพณีหมู่บ้านทุกคนในหมู่บ้านมาร่วมกิจกรรมเป็นประจำ

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ไทยวน, ม้ง

สภาพทางเศรษฐกิจของชุมชน

ชุมชนประกอบอาชีพทำนาเป็นหลัก นาปีและนาปลัง ร้อยละ 80% ของหมู่บ้าน

1. กลุ่มข้าวโพด
2. กลุ่มยางพารา
3. กลุ่มลำไย
4. กลุ่มกระท่อม
5. กลุ่มสตรีเย็บผ้า
6. กลุ่มจักสาน
7. กลุ่มออมทรัพย์พัฒนากองทุน
8. กลุ่มกองทุนหมู่บ้าน
9. กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต
10. กลุ่มพัฒนาสตรี

พิธีกรรมของหมู่บ้าน 

การแต่งงาน จะมีผู้นำทางพิธีกรรมแต่งงาน การขอขมาบรรพบุรุษผี การทำบุญหลุมศพของญาตผู้ใหญ่ การนำหัวหมู่หรือไก่ ไหว้บรรพบุรุษ โดยจะมีผู้ประกอบทางพิธี เป็นเวลา 2 วัน โดย 1 วันไปบ้านเจ้าสาว และอีก 1 วันไปบ้านเจ้าบ่าว

งานเลี้ยงผีหมู่บ้าน พื้นที่กำหนดปลายปี แก้บนโดยได้หมูหรือแล้วแต่

การลงผี เจ็บป่วยไม่สบาย ขอลงผีรักษา

ปีใหม่ ไข่ต้มสุก และไก่ ให้เรียกขวัญตัวแทนเงินทองสัตว์

การรักษาพยาบาล ประชาชนจะรักษาสุขภาพ ณ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ตำบลบ้านป่าง และโรงพยาบาลอำเภอเวียงป่าเป้า หรือคลิกนิค อ.ส.ม.หมู่บ้าน ดูแบสุขภาพ การป้องกัน การคัดกรอง หมอผี

งานศพ  พิธีกรรมหมอแคลนส่งวิญาณ,พ่อครัว,หมอผี/พ่ออาจารย์ โดยใช้ไม้ไผ่ผ่าซีก/ครึ่ง ประมาณ 1 คืบ/3 นิ้ว เพื่อแสดงสัญลักษณ์สื่อถึงผู้ตาย และมีเหล้า ไก่ หมู่ ประมาณ 5 ตัว วัว (ตัว) ศพใช้วิธีการผังที่บางงิ่วหว่าน ตำบลวังแก้ว อำเภอวังเหนือ จังหวัดลำปาง

พิธีกรรมทำบุญขึ้นบ้านใหม่ จะประกอบพิธี 1 วัน มีพระสงฆ์มาสวดที่บ้านใหม่ 1 รูป และมีหมอผีค้ำเสาบ้านเสาเรือนล้างสิ่งไม่ดีออกจากบ้านเรือน

1.นางพิระฏา  อิโนขัติ  เกิดเมื่อวันที่ 7 กุมภาพันธ์ 2504 อายุ 62 ปี

• ปี พ.ศ. 2511 เข้าเรียนโรงเรียนบ้านสัน จบการศึกษา ป.4 ปี พ.ศ.2515
• ปี พ.ศ.2515 เรียน กศน. เวียงป่าเป้า จบการศึกษา ป.6
• ปี พ.ศ. 2540 เข้าทำงานเป็นครูพี่เลี้ยง ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กวัดเฟือยไฮ จนถึง ปี พ.ศ.2547 และ อสม. ประจำหมู่บ้าน
• ปี พ.ศ. 2547 ได้สมัครรับเลือกตั้งเป็นสมาชิก อบต.บ้านโป่ง และได้รับเลือกตั้งเป็นสมาชิก อบต.บ้านโป่ง เป็นระยะเวลา 18 ปี ในระหว่างเป็นสมาชิก อบต.บ้านโป่ง ประกอบอาชีพเสริมจัดรายการวิทยุสถานีชุมคลื่น FM 90
• ปี 2565-66 ปัจจุบันประกอบอาชีพทางการเกษตร เกตรกรหลักสวนยางพาราและกระท่อม และที่เปิดบริการเป็นฐานการรับรู้ปลูกผักอินทรีย์ ให้กับชุมชน ได้รับรางวัล อสม.ดีเด่น สาขาป้องกันไข้เลือดออกของจังหวัดเชียงราย 

1. ทุนทางกายภาพ หมู่บ้านสัน พื้นที่ของหมู่บ้านสันมีพื้นที่ป่าที่ใช้ประโยชน์รวมกันในพื้นที่ป่าใช้สอยอยู่ 439.01 ไร่ และพื้นที่ป่าอนุรักษ์ 5,000 ไร่

คุณค่า/ประโยชน์ แหล่งกำเนิดต้นน้ำลำด้วยต่างๆ เช่น ห้วยน้ำนา เป็นต้น และพื้นที่ป่าชุมชนในการใช้ประโยชน์จากป่า

ผู้มีบทบาท

1. คณะกรรมการหมู่บ้าน
2. องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านโป่ง
3. ที่ว่าการอำเภอเวียงป่าเป้า

2. ทุนเศรษฐกิจ พื้นที่เกษตรเพาะปลูก439 ไร่ ประชากรมีรายได้เฉลี่ย 54,000 บาทต่อคนต่อครัวเรือน สามารถทำนาได้ปีละ 2 ครั้งต่อปี โดยในการปลูกข้าวเฉลี่ยมีรายได้ประมาณ 10,000 บาท/ไร่ มีต้นทุนในการผลิตประมาณ 2,700 บาท/ไร่ การปลูกข้า;โพดรายได้ประมาณ 6,000 บาท/ไร่ 

คุณค่า/ ประโยชน์

1. การประกอบอาชีพทำนา เช่น นาปี นาปัง
2. การประกอบอาชีพทำสวน เช่น มะม่วง ลำไย ยางพารา ข้าวโพด
3. การประกอบอาชีพเลี้ยงสัตว์ เช่น วัว ควาย หมู ไก่

ผู้มีบทบาท

1. คณะกรรมการธนาคารข้าว
2. องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านโป่ง
3. ที่ว่าการอำเภอเวียงป่าเป้า

ช่องทางเข้าถึง คณะกรรมการหมู่บ้านสัน

3. ทุนทางสังคม/เครือข่าย การออมทรัพย์ ในชุมชนมีครัวเรือนที่เป็นสมาชิกกองทุนต่างๆ จำนวน 115 ครัวเรือน อาจเป็นสมาชิกหลายกลุ่ม ได้แก่ ออมทรัพย์หมู่บ้านสัน กลุ่มกองทุนหมู่บ้าน (เงินล้าน กลุ่ม กขคจ. บ้านสัน กลุ่มออมทรัพย์แม่บ้านเกษตรกร และประกอบอาชีพประกันชีวิต) 

1. กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต
2. กลุ่มกองทุนหมู่บ้าน
3. กลุ่มอาชีพตัดเย็บเสื้อผ้าสตรี
4. กลุ่มออมทรัพย์พัฒนากองทุน
5. กลุ่มฌาปนกิจสงเคราะห์
6. กลุ่ม กขคจ (เงินจัดสรรจากรัฐบาล)
7. กองทุนหมู่บ้านเงินจัดสรรจากรัฐบาล

คุณค่า/ ประโยชน์ การรวมกลุ่มของชุมชนในหมู่บ้าน เพื่อเป็นกองทุนในหมู่บ้านในการบริหารงบประมาณงบประมาณจากหน่วยงานภาครัฐการสนับสนุนต่างๆ เพื่อการหมุนเวียนงบประมาณใช้จ่ายให้เกิดความคุ้มค่าของงบประมาณ และคงเหลืองบประมาณไว้เพื่อดำเนินงานต่อไป

ผู้มีบทบาท

1. คณะกรรมการหมู่บ้าน
2. องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านโป่ง
3. ที่ว่าการอำเภอเวียงป่าเป้า

ช่องทางเข้าถึง คณะกรรมการหมู่บ้านสัน

ชุมชนในหมู่บ้านเฟือยไฮ เป็นชนชาติพันธุ์ไทยวน (คนเมือง) ใช้ภาษาล้านนาเมืองเป็นภาษาพูดและเขียน ปัญหาในปัจจุบันภาษาเขียนได้มีการนำมาใช้น้อย ไม่ได้รับการส่งเสริมการเรียนรู้อย่างต่อเนื่องจึงสูญหายไปกับวัฒนธรรมสมัยใหม่ เด็กนักเรียน นักศึกษา เยาวชน ในหมู่บ้านรุ่นใหม่จะพูดได้แต่ไม่สามรถอ่านหรือเขียนได้

ด้านเศรษฐกิจ:

• การประชาสัมพันธ์ การขยายผลิตภัณฑ์ของชุมชน กลุ่มดอกกุหลาบ ขิง มะม่วง ลำไย มันสับปะหลัง ข้าว ข้าวโพด

ด้านสิทธิพลเมืองและสถานะบุคคล:

• ครอบครัวทุกครัวเรือนมีทะเบียนบ้านและบัตรประชาชนทุกคน ไม่มีปัญหาทางทะเบียน นอกจาไปสมรสกับบุคคลภายนอกบ้านและแยกมาอยู่พื้นที่มีบัตรพื้นที่สูง เป็นส่วนน้อยประมาณ 3 คน

ด้านวัฒนธรรม:

• ขาดการส่งเสริมการแสดงของกลุ่มชาติพันธุ์ม้ง การแสดงการเป่าแคน (ใช้ในพิธีส่งวิญญาณ)
• ที่ผังศพของหมู่บ้านยังไม่มีการได้รับจัดสรรที่ดินสำหรับการฝังศพของกลุ่มชาติพันธุ์ม้ง

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

• การจัดสรรที่ดินทำกินของหมู่บ้านชุมชนต้องหาซื้อหรือเช่าที่ทำกิน เพราะพื้นที่อยู่อาศัยมีการจับจองโดยส่วนมาก ไม่สามารถขยายพื้นที่ป่าในหมู่บ้าน

วัดเวียงมนมงคลพนาราม ตั้งอยู่เลขที่ 228 บ้านสัน หมู่ที่ 3 ตำบลบ้านโป่ง อำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย เป็นวัดที่มีตำนานเวียงกาหลง ซึ่งเป็นเมืองโบราณของอำเภอเวียงป่าเป้า จังหวัดเชียงราย ซึ่งทั้งหมดมี 7 เวียง คือ เวียงกาหลง เวียงป่าเป้า เวียงมน เวียงฮ้อ ดงเวียง เวียงบวกขอน เวียงจอมผ่อ ซึ่งถือได้ว่าทั้ง 7 เวียงเป็นเมืองสมัยโบราณ

บริเวณโดยรอบของวัดเวียงมนมงคลพนาราม จะมีคูเมืองโบราณล้อมรอบ และภายในวัดมีจุดน่าสนใจหลายจุด นักท่องเที่ยวสามารถเดินทางมาเที่ยวชมได้ เช่น หอระฆังรูปทรงแบบลาวที่เก่าแก่ หลวงพ่อโตทันใจ ไอ้ไข่ แมลงสี่หูห้าตา และมี สกายวอล์ค ที่กำลังเปิดใหม่เป็นจุดชมวิว โดยมีไฮไลท์เป็นทะเลหมอกยามเช้า ช่วงเวลาประมาณ 06.00 น – 07.00 น และแสงสีทองจากพระอาทิตย์ที่สาดลอดผ่านหมอกบางๆ ทำให้ภาพที่ปรากฏเบื้องหน้าสวยงาม

มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่. หนังสือเรียนอักษรธัมม์ล้านนา. เข้าถึงได้จาก:  https://www.culture.cmru.ac.th/

เชียงรายโฟกัส. (2566). วัดเวียงมนพมงคลพนาราม. (ออนไลน์). https://www.chiangraifocus.com/