เดิมชาวบ้านเหล่าเหนืออาศัยอยู่รวมกับชาวบ้านเหล่าใต้ และชาวบ้านกลางหมู่ 5 ตำบลบ้านกลาง ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2447 พื้นที่การตั้งบ้านเรือนเป็นที่ราบเชิงเขา เมื่อถึงฤดูฝนน้ำป่าไหลหลากเข้าท่วมบ้านเรือน ชาวบ้านได้รับความเดือดร้อนทุกปี ในปี พ.ศ. 2494 นายจั๋นติ๊บ คำฝั้น ผู้ใหญ่บ้านสมัยนั้น จึงพาชาวบ้านบางส่วนอพยพขึ้นมาทางเหนือของหมู่บ้านเดิม มาตั้งถิ่นฐานที่บ้านเหล่าเหนือในปัจจุบัน เหตุที่เรียกว่าบ้านเหล่าเหนือ เนื่องจากชาวบ้านต้องการอนุรักษ์ชื่อหมู่บ้านเดิมไว้ นอกจากนี้บ้านเหล่าเหนือยังมีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า บ้านสันป่าตา เพราะชาวบ้านพากันอพยพมาจากบ้านเหล่าใต้แล้วมาตั้งบ้านเรือนในพื้นที่สูงกว่าบ้านเดิมที่เป็นพื้นที่ป่าสมัยตายาย

ลักษณะทั่วไปของบ้านเหล่าเหนือ หมู่ที่ 4 ตำบลบ้านกลาง อำเภอสอง จังหวัดแพร่ พื้นที่บริเวณที่ตั้งชุมชนมีลักษณะส่วนใหญ่เป็นพื้นที่ลาดเชิงเขาตามแนวทิศตะวันออกและทิศตะวันตก มีพื้นที่ราบส่วนมากใช้เป็นพื้นที่ในการทำนา และเป็นพื้นที่อยู่อาศัยของชุมชน โดยบ้านเหล่าเหนือมีอาณาเขตติดต่อดังนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านต้นผึ้ง หมู่ที่ 11 และบ้านธาตุพระลอ หมู่ที่ 1 ตำบลบ้านกลาง
• ทิศใต้ ติดต่อกับ บ้านหล่ายห้วย หมู่ 5 ตำลบ้านหนุน
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ พื้นที่ป่าสงวนแห่งชาติ ป่าห้วยป้อม
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ลำน้ำแม่สอง

สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร (รายเดือน) สำนักบริหารการทะเบียน กรมการปกครอง รายงานจำนวนประชากรหมู่ที่ 4 บ้านเหล่าเหนือ ตำบลบ้านกลาง อำเภอสอง จังหวัดแพร่ มีจำนวนประชากรทั้งสิ้น 429 คน โดยแยกเป็นประชากรชาย 202 คน ประชากรหญิง 227 คน จำนวนหลังคาเรือนทั้งสิ้น 186 หลังคาเรือน (ข้อมูลเดือนธันวาคม 2566)

อาชีพของคนในชุมชนมีความหลากหลาย ได้แก่ การทำการเกษตร ทำสวน รับราชการ ค้าขาย รับจ้าง ทั่วไป ธุรกิจส่วนตัว และลูกจ้างประจำ แต่อาชีพหลักของคนในชุมชนคือ การทำเกษตรกรรม ได้แก่ ปลูกข้าวนาปีและข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ รายได้เฉลี่ย 50,000 บาท/ปี มีกลุ่มกิจกรรมในหมู่บ้าน ได้แก่ กลุ่มสัมมาชีพชุมชน กลุ่มเย็บผ้า กลุ่มแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร กลุ่มทำไม้กวาดจากดอกก๋ง กลุ่มเกษตรกรกล้วยแปลงใหญ่ และกลุ่มวิสาหกิจเกษตรอินทรีย์พืชผักปลอดภัย

เนื่องจากชุมชนบ้านเหล่าเหนือเป็นพื้นที่ที่มีทรัพยากรธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ และมีความหลากหลายของพรรณพืช และสัตว์ชนิดต่าง ๆ ชาวบ้านจึงมีวิถีในการอิงอาศัย และพึ่งพาทรัพยากรธรรมชาติจากป่าชุมชน รวมไปถึงมีแนวปฏิบัติร่วมกันในการดูแลรักษา และป้องกันการเกิดความเสียหายแก่ทรัพยากรในพื้นที่ป่าชุมชน โดยในรอบปีชุมชนมีกิจกรรมในการจัดการผืนป่าชุมชน ดังนี้

• โครงการลาดตระเวนป่า ดับไฟป่า แก้ไขปัญหาหมอกควันและไฟป่าลาดตระเวนป่าทุกวัน/ 3 คน ตั้งแต่ 1 กุมภาพันธ์ - 30 เมษายน ของทุกปี
• โครงการเลี้ยงผีขุนต้นน้ำ
• โครงการสร้างฝายชะลอน้ำ
• โครงการทำแนวกันไฟ จัดชุดเคลื่อนที่เร็วดับไฟป่า จัดชุดลาดตระเวนป่า จัดทำแนวกันไฟระยะทาง 10 กิโลเมตร และจัดชุดลาดตระเวนป่า 2 ชุด ชุดละ 10 คน รวมทั้งหมด 20 คน
• โครงการปลูกป่าไม้มีค่า เห็ด ป่าไมคอร์ไรซ่า
• ประชุมกรรมการหมู่บ้าน เดือนละ 1 ครั้ง
• การประชาสัมพันธ์เสียงตามสาย และกลุ่มไลน์
• การขอความร่วมมือจากชุมชนข้างเคียงช่วยสอดส่องดูแล เวลาเข้าไปหาของป่า

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ป่าชุมชนบ้านเหล่าเหนือมีความหลากหลายของทรัพยากรสัตว์ที่อาศัยอยู่ เช่น มดแดง หมู่ป่า ไก่ป่า ฯลฯ รวมไปถึงทรัพยากรด้านพรรณพืชชนิดต่าง ๆ เช่น เห็ดถอบ เห็ดกระดองไข่เหลือง เห็ดแพะ หน่อไม้ ไผ่ข้าวหลาม ฯลฯ การใช้ประโยชน์จากทรัพยากรในป่าชุมชน โดยส่วนมากชาวบ้านใช้ทรัพยากรในพื้นที่ป่าเป็นแหล่งสำหรับเก็บหาอาหาร เนื่องจากป่าชุมชนมีพืชพรรณหลากหลายชนิดพอที่จะให้ประชาชนในหมู่บ้านสามารถนำมาบริโภคภายในครัวเรือน และส่วนที่เหลือก็สามารถแบ่งขายเพื่อสร้างรายได้ให้กับชุมชนอีกทางหนึ่ง

เมื่อพื้นที่ป่าไม้ของชุมชนกลับมามีความอุดมสมบูรณ์อีกครั้ง นอกจากจะทำให้มีแหล่งน้ำที่สมบูรณ์ไม่แห้งแล้งแล้ว ป่ายังก่อให้เกิดเศรษฐกิจชุมชนอีกด้วย เนื่องจากทำให้คนในชุมชนมีรายได้จากพืชผักผลไม้จากป่า ตามฤดูกาล และยังสามารถจับสัตว์น้ำชนิดต่าง ๆ ในแหล่งน้ำที่นำมาประกอบอาหารได้ นอกจากนี้แล้วน้ำประปาภูเขาที่ชุมชนจัดทำขึ้น โดยใช้น้ำประปาที่ต่อท่อลงมาจากภูเขายังช่วยลดรายจ่ายค่าน้ำ มีน้ำจากอ่างเก็บน้ำเพียงพอต่อการเพาะปลูกพืชผักสวนครัวในบ้าน และสวนผลไม้อย่างเพียงพอตลอดฤดูกาล

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

บ้านเหล่าเหนือเป็นพื้นที่อุดมด้วยป่าสัก ดังนั้นจึงเป็นที่หมายปองของนายทุนในช่วงปี พ.ศ. 2529 - 2533 เริ่มมีนายทุนค้าไม้ทั้งจากในชุมชนเอง และจากภายนอกชุมชน บุกรุกตัดไม้ในเขตป่าห้วยหิน จนทำให้ป่าที่เคยอุดมสมบูรณ์ กลายเป็นป่าเสื่อมโทรม แห้งแล้ง ส่งผลกระทบต่อชุมชนเป็นอย่างมาก

ปี พ.ศ. 2534 บุญยงค์ จิตมณี ผู้ใหญ่บ้านเหล่าเหนือ ได้เชิญคณะกรรมการหมู่บ้าน รวมทั้งชาวบ้านที่เริ่มเดือดร้อนจากการทำมาหากิน มาประชุมหารือเพื่อหาวิธีการจัดการ เนื่องจากเกรงว่าไม้จะหมดป่า ลูกหลานจะไม่มีต้นไม้ใช้ อีกอย่างหนึ่งความมั่นคงด้านปัจจัยสี่ของชุมชนเหลือน้อยเต็มที ทางคณะกรรมการจึงตกลงตัดสินใจจะปิดป่า พร้อมทั้งเรียกประชุมชาวบ้านทุกหลังคาเรือน จนมีมติให้ปิดป่าในเขตบ้านเหล่าเหนือทันที

ปี พ.ศ 2567 หลังจากที่ชาวบ้านขับไล่นายทุนออกจากพื้นที่ และประกาศห้ามมิให้มีการใช้ประโยชน์ใด ๆ ทั้งสิ้น เพื่อให้ผืนป่าได้มีการฟื้นฟูสภาพ จากนั้นได้แจ้งไปยังชุมชนต่าง ๆ บริเวณโดยรอยป่าให้ทราบถึงเหตุผลในการปิดป่าชุมชน โดยช่วงแรกที่ปิดป่า ปิดบริเวณทางเข้าชุมชนบ้านเหล่าเหนือ แต่พบว่ามีการลักลอบเข้ามาตัดไม้ในจุดอื่น ๆ อยู่บ่อยครั้ง ต่อมาชุมชนจึงได้หาแนวทางร่วมกับชุมชนบ้านหล่ายห้วยที่มีพื้นที่ติดกัน ซึ่งได้รับความร่วมมือจากชาวบ้านเป็นอย่างดี จากนั้นชาวบ้านจึงมีการร่วมลาดตระเวนในพื้นที่ป่า รวมถึงการขอความช่วยเหลือจากหน่วยงานภาครัฐ ทำให้ผืนป่าในชุมชนกลับมาฟื้นตัวคืนสภาพขึ้นมาใหม่อีกครั้ง

กฎระเบียบของชุมชน และข้อตกลงป่าชุมชน

1. ห้ามบุกรุกแผ้วถางป่าในเขตป่าชุมชนและเขตป่าสงวนแห่งชาติโดยเด็ดขาด ทุกครัวเรือนในชุมชน จะต้องมีหน้าที่ช่วยกันดูแลและรักษาร่วมกัน
2. อนุญาตให้ราษฎรในหมู่บ้านเข้าเก็บหาของป่าได้แต่ห้ามตัดไม้โดยเด็ดขาด ยกเว้นไม้ไผ่
3. การตัดไม้ไผ่ตั้งแต่ 1-100 ลำ จะต้องได้รับอนุญาตจากคณะกรรมการเสียก่อน สำหรับหมู่บ้านข้างเคียงที่จะตัดไม้ไผ่ได้จะต้องเป็นหมู่บ้านที่ได้ร่วมกันอนุรักษ์เท่านั้น
4. หากผู้ใดลักลอบตัดไม้ในป่าชุมชนจะต้องถูกปรับท่อนละ 500-1,000 บาท ยึดไม้ไว้เป็นของกลางหมู่บ้าน และจะถูกดำเนินคดีตามกฎหมาย
5. หากผู้ใดรับจ้างตัด เลื่อยไม้ในป่าชุมชนจะถูกปรับเป็นเงินท่อนละ 500-1,000 บาท
6. หากผู้ใดรับจ้างขนไม้ที่ลักลอบตัดมาจะถูกปรับเป็นเงินท่อนละ 500-1,000 บาท
7. ห้ามบุคคลภายนอกเข้าเขตป่าชุมชนฯ เพื่อหวังผลประโยชน์อันใดอันหนึ่งโดยเด็ดขาด
8. ให้ความช่วยเหลือแก่ผู้ยากไร้ที่ไม่มีที่อยู่อาศัย โดยคณะกรรมการป่าชุมชนจะเป็นผู้พิจารณาตามความเหมาะสมและผู้นั้นจะต้องเป็นผู้ที่ได้เข้าร่วมกิจกรรมในการอนุรักษ์ป่าร่วมกับชุมชนเท่านั้น
9. ห้ามผู้ใดลักลอบล่าสัตว์ป่าทุกชนิดในเขตป่าชุมชนและเขตป่าสงวนแห่งชาติโดยเด็ดขาด หากฝ่าฝืน ถูกจับจะมีโทษปรับตั้งแต่ 5,000-10,000 บาท

พื้นที่ซ้อนทับ:
ป่าสงวนแห่งชาติ: ป่าห้วยป้อม

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

เชียงใหม่นิวส์. (21 พฤษภาคม 2565). ชาวบ้านเหล่าเหนือ ต.บ้านกลาง รวมพลังปลูกป่า. สืบค้นเมื่อ 4 มิถุนายน 2567, จาก https://www.chiangmainews.co.th/news/

นิรันศักดิ์ บุญจันทร์. (24 กรกฎาคม 2558). “บ้านเหล่าเหนือ” Oasis เมืองแพร่. กรุงเทพธุรกิจ. สืบค้นเมื่อ 4 มิถุนายน 2567, จาก https://www.bangkokbiznews.com/lifestyle/

สถาบันลูกโลกสีเขียว. (2563). ชุมชนบ้านเหล่าเหนือ ต.บ้านกลาง อ.สอง จ.แพร่. สืบค้นเมื่อ 4 มิถุนายน 2567, จาก https://www.greenglobeinstitute.com/

สำนักงานสิ่งแวดล้อมภาคที่ 2 ลำปาง. (2564). ศักยภาพชุมชนด้านการจัดการไฟป่าและฝุ่นควัน จังหวัดแพร่. จาก https://epo02.pcd.go.th/