หมู่บ้านน้ำฮูหายใจก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2512 ปัจจุบันมีอายุมาแล้ว 55 ปี ก่อนหน้านี้คนบ้านน้ำฮูหายใจเคยอยู่ร่วมกันกับคนบ้านห้วยฮี้ที่บ้านเปาะทูคี แต่เนื่องจากผู้นำทางศาสนาของชุมชน คือ นายส่างป้าง เปลี่ยนไปนับถือศาสนาคริสต์ ชาวบ้านที่ไม่นับถือศาสนาคริสต์จึงอพยพย้ายไปตั้งถิ่นที่บ้านห้วยฮี้ในปี พ.ศ. 2510 ส่วนคนที่ไม่ได้อพยพย้ายออกไปก็ได้หันมานับถือศาสนาคริสต์ 

พ.ศ. 2512 ชาวบ้านบ้านเปาะทูคีจำนวน 4 ครอบครัว ย้ายไปตั้งบ้านที่บ้านน้ำฮูหายใจ ได้แก่ ครอบครัวของนายส่างป้าง นายส่าที นายกะหมื่อ และนายพะเหว่โพ และมีชาวบ้านคนอื่นตามมาสมทบในภายหลัง หลังจากนั้นก็มีบางครอบครัวที่ย้ายออกไปที่หมู่บ้านอื่น เช่น บ้านห้วยฟาน บ้านสวนหลวง ฯลฯ ส่วนครอบครัวอื่น ๆ ยังคงอาศัยอยู่ที่บ้านน้ำฮูหายใจจนถึงปัจจุบัน 

พ.ศ. 2523 บ้านน้ำฮูหายใจถูกประกาศเป็นเขตอุทยานแห่งชาติ คือ อุทยานแห่งชาติน้ำตกแม่สุรินทร์

สภาพแวดล้อมโดยทั่วไป ส่วนใหญ่เป็นที่ราบเชิงเชิงเขา รอบ ๆ หมู่บ้านเป็นภูเขาสูงสลับซับซ้อน ป่าไม้ส่วนใหญ่เป็นป่าเบญจพรรณ พรรณไม้ที่พบ เช่น สัก แดง ประดู่ เต็ง ฯลฯ และเป็นแหล่งต้นน้ำที่สำคัญต่อการอุปโภคและบริโภค

แหล่งน้ำ แหล่งน้ำที่สำคัญของชุมชน คือ แม่น้ำยวม ซึ่งไหลมาจากอำเภอขุนยวมลงมาที่อำเภอแม่สะเรียง และไปบรรจบกับแม่น้ำเมยก่อนจะไหลลงสู่แม่น้ำสาละวินในประเทศเมียนมา

ภูมิอากาศ ที่บ้านน้ำฮูหายใจมีอากาศเย็นตลอดทั้งปี ในช่วงหน้าหนาวอุณหภูมิลดลงต่ำเหลือเพียงเจ็ดองศาเซลเซียส

ถ้ำน้ำฮูหายใจ ในหมู่บ้านมีถ้ำน้ำฮูหายใจ ซึ่งตั้งอยู่ติดกับถนนสายบ้านหัวน้ำแม่สะกึ๊ด-บ้านห้วยปูลิง บริเวณด่านตรวจถ้ำน้ำฮู้หายใจ ห่างจากหน่วยพิทักษ์อุทยานแห่งชาติที่ สร.3 (แม่สะกึ๊ด) ไปตามถนนสายบ้านหัวน้ำแม่สะกึ๊ด-บ้านห้วยปูลิง ระยะทางประมาณ 15 กิโลเมตร ถ้ำน้ำฮู้หายใจเป็นถ้ำขนาดกลางที่มีน้ำไหลซึมออกมาจากในถ้ำไหลลงสู่ลำธารหน้าถ้ำ โดยทุกๆ 25 นาทีจะมีน้ำพุ่งออกมาจากผนังภายในถ้ำ และมีเสียงเกิดขึ้นเหมือนกำลังหายใจ ซึ่งเป็นปรากฏการณ์ธรรมชาติ ปัจจุบันถ้ำน้ำฮูหายใจอยู่ในเขตอุทยานแห่งชาติน้ำตกแม่สุรินทร์

ประชากรในหมู่บ้านน้ำฮูหายใจเป็นชาวปกาเกอะญอ มีจำนวนทั้งหมด 40 คน แบ่งเป็น ชาย 20 คน และหญิง 20 คน และมีจำนวนครัวเรือน 9 ครัวเรือน (เป็นข้อมูลในปี พ.ศ. 2547) 

ชาวบ้านในชุมชนทำไร่หมุนเวียน และเลี้ยงสัตว์ ส่วนใหญ่เป็นไปเพื่อการยังชีพ 

ประชากรในชุมชนส่วนใหญ่สื่อสารด้วยภาษาปกาเกอะญอเป็นหลัก และมีบางส่วนที่สื่อสารภาษาไทยกลางได้

สำนักอุทยานแห่งชาติ. (สืบค้น 24 มิถุนายน 2567). ถ้ำน้ำฮูหายใจ-อุทยานแห่งชาติน้ำตกแม่สุรินทร์. https://portal.dnp.go.th/Content/nationalpark?contentId=3500.

อาศรี ฉีโย และคณะ. (2551). รายงานวิจัยเพื่อท้องถิ่นฉบับสมบูรณ์ โครงการวิจัยรูปแบบการจัดการการตลาดที่เหมาะสม โดยเครือข่ายการท่องเที่ยวโดยชุมชน ต.ห้วยปูลิง กรณีศึกษา จอโกะ อีโคเทรค. สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.)