ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม โดยเฉพาะปลูกกระเทียมและถั่วเหลือง ทั้งยังมีน้ำตกม่วงสร้อย น้ำตกสี่ชั้นไหลผ่านผาหิน เป็นแหล่งท่องเที่ยวธรรมชาติ ซึ่งจะงดงามที่สุดในช่วงฤดูฝน นอกจากนี้มีเส้นทางศึกษาธรรมชาติในชุมชนบ้านป่ายางด้วย
สันนิษฐานว่าเดิมอาจชื่อบ้าน “ม่วงถ้อย” (แถว) เพราะมีต้นมะม่วงป่าขนาด 3 คนโอบหลายต้นเรียงเป็นแถวผ่านกลางหมู่บ้าน และต่อมาอาจเรียกเพี้ยนเป็น "ม่วงสร้อย" หรือจากคำบอกเล่าอีกเรื่องหนึ่งคือ บ้านม่วงสร้อย ไม่ได้เพี้ยนมาจากคำใด แต่ตั้งชื่อตามต้นมะม่วงที่มีขนาดใหญ่ที่สุดตรงทางเข้าหมู่บ้าน ซึ่งมีความยาวรอบลำต้นประมาณ 7 เมตร และออกลูกมะม่วงออกมาพวงคล้ายกับสร้อย จึงตั้งชื่อว่า “บ้านม่วงสร้อย” ซึ่งมะม่วงต้นนี้มีลูกมีสีเหมือนใบตองและมีรสเปรี้ยว
ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม โดยเฉพาะปลูกกระเทียมและถั่วเหลือง ทั้งยังมีน้ำตกม่วงสร้อย น้ำตกสี่ชั้นไหลผ่านผาหิน เป็นแหล่งท่องเที่ยวธรรมชาติ ซึ่งจะงดงามที่สุดในช่วงฤดูฝน นอกจากนี้มีเส้นทางศึกษาธรรมชาติในชุมชนบ้านป่ายางด้วย
จากหลักฐานโบราณสถานภายในวัดม่วงสร้อย (ซากวิหารเก่า) ทำให้ทราบว่าเดิมหมู่บ้านม่วงสร้อยเป็นหมู่บ้านร้าง และมีคนเข้ามาอาศัยเมื่อหลายร้อยปีมาแล้ว สันนิษฐานว่าเป็นชาวลัวะ ภายหลังชาวลัวะอพยพหนีออกไปเพราะภัยสงคราม ประกอบกับจากคำบอกเล่าของชาวบ้านในชุมชนทำให้ทราบว่าในช่วงก่อนสงครามโลกครั้งที่ 2 ประมาณ พ.ศ. 2400 มีชาวไทใหญ่นำโดยนายจ่าก่ะอพยพเข้ามาอาศัยในหมู่บ้านม่วงสร้อย
ต่อมาประมาณ พ.ศ. 2463 นายจองต่อ กันใจวิน, นายจองลือ กันใจวิน และนายจองน้อย กันใจวิน ได้นำชาวบ้านไทใหญ่เข้ามาตั้งถิ่นฐานอาศัยอยู่ในบ้านม่วงสร้อยเพิ่มเติม และทางอำเภอปายได้แต่งตั้งให้นายจองน้อย กันใจวิน เป็นผู้ใหญ่บ้านม่วงสร้อยคนแรก
วัดม่วงสร้อย
วัดม่วงสร้อยเป็นวัดเล็ก ๆ แห่งหนึ่งในหมู่บ้าน ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2500 สมัยก่อนยังมุงหลังคาด้วยใบตองตึง จากนั้นในปี พ.ศ. 2510 ชาวบ้านที่ศรัทธาวัดม่วงสร้อยได้พร้อมใจกันพัฒนาวัด ก่อสร้างมุงหลังคาด้วยสังกะสี ในตอนนั้นเจ้าอาวาสของวัดม่วงสร้อยคือพระคุณเจ้าอธิการ ส่วย ฌาณธัมโม ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2554 ชาวบ้านและท่านพระครู อนุกูล ปราโมทย์ เจ้าอาวาสในขณะนั้นได้สร้างวัดขึ้นอีกหนึ่งหลัง เป็นอาคารที่มีหลังคามุงด้วยกระเบื้อง
บ้านป่ายาง
บ้านม่วงสร้อยมีหย่อมบ้านชื่อบ้านป่ายาง เป็นหมู่บ้านของชาวลาหู่แดง ซึ่งเดิมเคยอาศัยอยู่ที่บ้านหลุกตอง หมู่ที่ 3 ต.แม่นาเติง ห่างจากที่ตั้งหมู่บ้านป่ายางปัจจุบันไปทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือประมาณ 5 กิโลเมตร มีบ้านเรือนอยู่ประมาณ 20 หลังคาเรือน ต่อมาผู้ใหญ่บ้านม่วงสร้อยได้ชักชวนชาวลาหู่แดงอพยพมาอยู่ในที่ตั้งปัจจุบันในปี พ.ศ. 2512 โดยมีชาวบ้านบางกลุ่มไปตั้งบ้านเรือนอยู่ที่หย่อมบ้านยะโป๋ และอีกกลุ่มไปตั้งบ้านเรือนอยู่ที่หย่อมบ้านป่ายาง หมู่บ้านป่ายางนี้มีต้นยางนาขนาดใหญ่เจริญเติบโตหลายต้น ซึ่งมีที่เดียวในอำเภอปาย
พื้นที่ของหมู่บ้านส่วนใหญ่เป็นที่ราบเชิงเขา รอบ ๆ หมู่บ้านเป็นภูเขาสลับซับซ้อน
อาณาเขตของหมู่บ้าน
- ทิศเหนือ ติดต่อกับบ้านปางแปก
- ทิศใต้ ติดต่อกับหมู่บ้านหมอแปง
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับบ้านแม่นาเติงใน
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับบ้านหมอแปง
แหล่งน้ำ ชุมชนมีแหล่งน้ำที่สำคัญ ได้แก่ ห้วยม่วงสร้อย ห้วยน้ำเติง ระบบน้ำประปาหมู่บ้าน น้ำบาดาล และฝายเก็บน้ำ
ชาวบ้านส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกรรม โดยเฉพาะปลูกกระเทียมและถั่วเหลือง
- แหล่งท่องเที่ยวเชิงธรรมชาติ คือ น้ำตกม่วงสร้อย เป็นน้ำตก 4 ชั้นไหลผ่านผาหิน มีความสูงประมาณ 40 เมตร มีน้ำไหลตลอดปี แต่สวยงามที่สุดในช่วงฤดูฝน บริเวณรอบ ๆ น้ำตกมีป่าต้นยางให้ความร่มรื่น และใกล้กับน้ำตกม่วงสร้อยมีน้ำตกหมอแปง นอกจากนี้มีเส้นทางศึกษาธรรมชาติในชุมชนบ้านป่ายางด้วย
- แหล่งท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม คือ วัดม่วงสร้อย พระพุทธบาทบ้านป่ายาง และหมู่บ้านป่ายางที่เป็นหมู่บ้านของกลุ่มชาติพันธ์ลาหู่แดงที่ยังคงดำรงวิถีชีวิตแบบดั้งเดิมและเรียบง่าย
ประชากรในชุมชนบ้านม่วงสร้อยสื่อสารกันด้วยภาษาไทใหญ่ ภาษาไทยถิ่นเหนือ และภาษาไทยกลาง ส่วนหย่อมบ้านป่าแดงสื่อสารกันด้วยภาษาลาหู่ และมีชาวบ้านบางส่วนที่สามารถสื่อสารภาษาไทยกลางได้
บ้านม่วงสร้อยมีชุมชนท่องเที่ยว OTOP นวัตวิถี บ้านม่วงสร้อย ซึ่งมีการจัดกิจกรรมส่งเสริมการทำเกษตรแบบปลอดสารพิษ จำหน่ายพืชผักปลอดสารพิษ เช่น ต้นอ่อนทานตะวัน ผักสลัด ฯลฯ ผลิตภัณฑ์แปรรูป เช่น กล้วยกรอบบ้านม่วงสร้อย ข้าวตอกปั้นบ้านม่วงสร้อย ฯลฯ และงานหัตถกรรม เช่น เสื้อผ้าและย่ามชาวลาหู่แดง ฯลฯ
องค์การบริหารส่วนตำบลแม่นาเติง. (ม.ป.ป.). ประวัติความเป็นมาหมู่บ้านม่วงสร้อย หมู่ 3. https://maenatoeng.go.th/
