หมู่บ้านห้วยเอียนตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2499 ตรงกับปีขมุประมาณ 67 ปี โดยย้ายมาจากบ้านห้วยส้าน ตำบลท่าข้าม อำเภอเวียงแก่น จังหวัดเชียงราย ประชากรของบ้านห้วยส้านนั้นย้ายมาจากประเทศลาวในปลายยุคของนายฮ้อย โดยติดตามนายฮ้อยมาเพื่อขอมาทำงาน หลังจากนั้นชาติพันธุ์ขมุที่ขอติดตามนายฮ้อยมาทำงานด้วย จึงได้ขออนุญาตพ่อกำนันกอง ตั้งรกรากปักฐานอยู่ที่บ้านห้วยส้าน เพราะไม่อยากกลับไปยังประเทศลาวจึงได้เกิดการตั้งหมู่บ้านห้วยส้านขึ้น หลังจากนั้นจำนวนประชากรได้เพิ่มขึ้น ที่ทำมาหากินและที่อยู่อาศัยเริ่มแออัด จึงมีการโยกย้ายตั้งถิ่นฐานเพิ่ม ณ บ้านห้วยเอียน ตำบลหล่าวงาว อำเภอเวียงแก่น จังหวัดเชียงราย

บ้านห้วยเอียนโอบล้อมด้วยภูเขา โดยทางทิศตะวันออกติดกับแม่น้ำโขง ทิศตะวันตกติดกับภูเขา ทิศเหนือติดกับอำเภอเชียงของ และทิศใต้ติดกับอำเภอเวียงแก่น โดยบ้านห้วยเอียนเป็นพื้นที่ป่าสงวนทั้งหมด และมีสาธารณูปโภคอยู่หลายแห่ง เช่น หอประชุมอเนกประสงค์ของหมู่บ้าน อาคารผู้สูงอายุ วัด โบสถ์ โรงเรียนบ้านห้วยเอียน อ่างเก็บน้ำ เมรุ และเป็นชุมชนที่มีอากาศที่บริสุทธิ์ดี ร่มรื่น เต็มไปด้วยทรัพยากรทางธรรมชาติ

• บ้านห้วยเอียนมีประชากรทั้งหมด แบ่งเป็น ชาย 217 คน และหญิง 240 คน รวมทั้งสิ้น 457 คน และทั้งหมด 180 หลังคาเรือน
• ภายในชุมชนอยู่ร่วมกับพี่น้องชาวชาติพันธุ์อื่น ๆ ได้แก่ ไทยวน ลาวเวียง อิ้วเมี่ยน และไทลื้อ

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: กำมุ, ไทยวน, ไทลื้อ, ลาวเวียง, อิ้วเมี่ยน

การรวมกลุ่มทางเศรษฐกิจ

• กลุ่มยางพารา
• กลุ่มจักสาน
• กลุ่มแม่บ้าน
• กลุ่มอสม.
• กลุ่มผู้สูงอายุ
• กลุ่มสินค้า OTOP
• กลุ่มส่งเสริมการท่องเที่ยงเชิงอนุรักษ์และกลุ่มผู้ที่ปลูกพืชผักผลไม้ขาย

อย่างไรก็ตามยังมีประชากรบางกลุ่มในหมู่บ้านที่ออกไปทำงานนอกหมู่บ้าน เช่น เป็นพนักงานบริษัท รับราชการ และรับจ้างทั่วไป

วิถีชีวิตทางวัฒนธรรม

• มกราคม ประเพณีปรากซัรนาง 
• มีนาคม ประเพณีเลี้ยงผีหมู่บ้าน 
• กรกฎาคม เลี้ยงผีต้นไทร

ปฏิทินการนับวันที่แบบขมุ

วิธีนับ วัน-เดือน-ปี ของชนเผ่าเคอมุ จัดทำโดย นายบัณฑิต บุญเสริม
1	กัด-เรา	21	กัด-เช่อ	41	กัด-เปล้า
2	กด-เช็ด	22	กด-สะง่า	42	กด-ยี
3	รวง-เกอ	23	รวง-หมด	43	รวง-เม่า
4	เต้า-เจ้อ	24	เต้า-สัน	44	เต้า-สี
5	กา-เปล้า	25	กา-เรา	45	กา-เช่อ
6	กาบ-ยี	26	กาย-เช็ด	46	กาบ-สะง่า
7	หรับ-เม่า	27	หรับ-เกอ	47	หรับ-หมด
8	รวาย-สี วันหยุด	28	รวาย-เจ้อ วันหยุด	48	รวาย-สัน วันหยุด
9	เหมิ่ง-เช่อ	29	เหมื่ง-เปล้า	49	เหมิ่ง-เรา
10	เปลิ้ค-สะง่า	30	เปลิ้ค-ยี	50	เปลิ้ค-เช็ด
11	กัด-หมด	31	กัด-เม่า	51	กัด-เกอ
12	กด-สัน	32	กด-สี	52	กด-เจ้อ
13	รวง-เรา	33	รวง-เซ่อ	53	รวง-เปล้า
14	เต้า-เช็ด	34	เต้า-สง่า	54	เต้า-ยี
15	กา-เกอ	35	กา-หมด	55	กา-เม่า
16	กาบ-เจ้อ	36	กาย-สัน	56	กาบ-สี
17	หรับ-เปล้า	37	หรับ-เรา	57	หรับ-เช่อ
18	รวาย-ยี วันหยุด	38	รวาย-เช็ด วันหยุด	58	รวาย-สง่า วันหยุด
19	เหมิ่ง-เม่า	39	เหมิ่ง-เกอ	59	เหมิ่ง-หมด
20	เปลิ้ค-สี	40	เปลิ้ค-เจ้อ	60	เปลิ้ค-สัน

 

1.นายบัณฑิต บุญเสริม เกิดปี พ.ศ. 2503 อาศัยอยู่หมู่ 6 ตำบลหล่ายงาว อำเภอเวียงแก่น จังหวัดเชียงราย ได้รับการแต่งตั้งให้เป็นปราชญ์ประจำหมู่บ้านห้วยเอียน เมื่อปี พ.ศ. 2555 มีบทบาทและหน้าที่ เป็นที่ปรึกษาและให้คำแนะนำเกี่ยวกับด้านภาษาขมุโดยตรง

ทุนกายภาพ บ้านห้วยเอี่ยนมีทิวทัศน์ที่สวยงาม มีแม่น้ำและภูเขาล้อมรอบชุมชน

ทุนมนุษย์ มีผู้เชี่ยวชาญด้านภาษาขมุในชุมชนที่สามารถสืบสานและส่งต่อภูมิปัญญานี้ต่อไปได้

ทุนเศรษฐกิจ ภายในชุมชนมีกองทุนสำหรับคนในชุมชนให้กู้ยืมเพื่อจุดประสงค์ต่าง ๆ เช่น กองทุนเงินล้าน กองทุนแม่ของแผ่นดิน กองทุนบ้านมั่นคง เป็นต้น

ชุมชนบ้านห้วยเอียนใช้ภาษาขมุในการสื่อสารเป็นหลัก ส่วนภาษาเขียนใช้อักษรไทยแต่ออกเสียงเป็นภาษาขมุ

อย่างไรก็ตามมีการพัฒนาภาษาขมุภายใต้การดำเนินงานโครงวิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่นในโครงการ ฟื้นฟูภาษาและภูมิปัญญาท้องถิ่น เพื่อเด็กและเยาวชน ซึ่งเป็นการทำงานร่วมกันระหว่างนักวิชาการด้านภาษาศาสตร์ของศูนย์ศึกษาและฟื้นฟูภาษาวัฒนธรรมในภาวะวิกฤต สถาบันวิจัยภาษาและวัฒนธรรมเอเชีย มหาวิทยาลัยมหิดล และชุมชนเจ้าของภาษา ทำให้เจ้าของภาษาได้มีส่วนร่วมในการเลือกใช้ตัวอักษรด้วยตนเอง ทำให้ได้ระบบเขียนพยัญชนะภาษาขมุอักษรไทย ซึ่งมีตัวพยัญชนะ 22 ตัว พยัญชนะท้าย 14 ตัว สระเดี่ยว 20 ตัว และสระประสม 6 ตัว

ด้านการเมืองการปกครอง:

บ้านห้วยเอียนในอดีตมีการปกครองแบบบ้านบริวาร โดยบ้านห้วยเอียนเป็นบ้านบริวารของหมู่บ้านแจ่มป๋อง ด้วยความเจริญก้าวหน้าทั้งในด้านการศึกษา ด้านเศรษฐกิจ เทคโนโลยี และการเพิ่มขึ้นของประชากร จึงทำให้ระบบการปกครองของบ้านห้วยเอียนเปลี่ยนจากการปกครองแบบบริวาร มาเป็นการปกครองแบบตนเอง

ด้านการศึกษา:

ในอดีตประชากรในชุมชนยังขาดโอกาสในการเข้าถึงการศึกษาที่ดี เนื่องจากปัจจัยหลายอย่าง เช่น ความยากจน ไม่มีโรงเรียนในชุมชน ความเจริญทางด้านเศรษฐกิจ เพราะพื้นที่ทำกินในชุมชนส่วนใหญ่เป็นภูเขา จึงทำให้การทำมาหากินเป็นไปค่อนข้างลำบาก

ในปัจจุบันความเจริญก้าวหน้าในด้านต่าง ๆ เริ่มเข้าสู่ชุมชน ทำให้ประชากรในชุมชนได้มีโอกาสเข้าถึงการศึกษาที่ง่ายขึ้น จึงทำให้ประชากรในชุมชนได้มีโอกาสศึกษาในระดับที่สูงขึ้น มีหน้าที่การงานที่มั่นคง และยกระดับคุณภาพชีวิตของประชากรในชุมชน

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

หมู่บ้านห้วยเอียนตั้งอยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติ ทำให้หมู่บ้านมีป่าชุมชนที่อุดมสมบูรณ์ ก่อให้เกิดประโยชน์ต่อประชากรในชุมชนทั้งในด้านเศรษฐกิจ ด้านความเป็นอยู่ และด้านการท่องเที่ยว เช่น การเก็บของป่าเพื่อนำมาประกอบอาหาร การท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ การใช้ประโยชน์จากพืชสมุนไพร เพื่อลดค่าใช้จ่ายในครัวเรือนและยังเป็นการเพิ่มรายได้ให้แก่ประชากรในชุมชน

ในชุมชนบ้านห้วยเอียนยังมีบ้านต้นไม้ มีอากาศที่บริสุทธิ์สดชื่น วิวทิวทัศน์ที่สวยงาม มีจุดชมวิวที่สามารถมองเห็นแม่น้ำโขงและประเทศเพื่อนบ้านได้อย่างชัดเจน สามารถไปเที่ยวประเทศเพื่อนบ้านได้อย่างสะดวก รวมถึงแหล่งท่องเที่ยวอีกมากมาย เช่น ร้านอาหารสกายวอร์ค ขมุโฮมสเตย์ และเคียงโขงรีสอร์ท เป็นต้น

ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร. (2566). รายงานโครงการสำรวจและจัดการข้อมูลกลุ่มชาติพันธุ์ขมุ ปีงบประมาณ 2566. กรุงเทพฯ : ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร.