เมื่อหลายร้อยปีก่อนชาวบ้านช่องกุ่มราว 20-30 ครอบครัวอพยพมาจาก ลาวเวียงจันทน์ และจากอำเภอพิมาย ครบุรี และเสิงสาง จังหวัดนครราชสีมา มาตั้งถิ่นฐานในพื้นที่ เดิมชุมชนชื่อว่า "บ้านทองสองตุ่ม" ต่อมาเปลี่ยนเป็นช่องกุ่มตามการเรียกของชาวบ้านจนกลายเป็นชื่อทางการในปัจจุบัน 

บ้านช่องกุ่ม หมู่ที่ 5 มีพื้นที่เป็นที่ราบลุ่ม ดินส่วนใหญ่เป็นลูกรัง และมีสภาพไม่สม่ำเสมอ มีพื้นที่ป่าชุมชน 32 ไร่ ในหมู่ 1 และป่าชุมชนบ้านช่องกุ่มน้อย หมู่ 5 มีเนื้อที่ 735 ไร่ 1 งาน 77 ตารางวา เป็นป่าเต็งรังที่กำลังฟื้นตัว มีไม้พื้นถิ่นหลายชนิด เช่น เต็ง รัง ยางเหียง และมะค่าแต้

อาณาเขตติดต่อ

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ ตำบลหนองน้ำใส และ ตำบลท่าเกษม อำเภอเมืองสระแก้ว
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ ตำบลวัฒนานคร และ ตำบลหนองหมากฝ้าย อำเภอวัฒนานคร
• ทิศใต้ ติดต่อกับ ตำบลแซร์ออ อำเภอวัฒนานคร และบางส่วนของอำเภอคลองหาด
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ ตำบลห้วยโจด อำเภอวัฒนานคร และ อุทยานแห่งชาติปางสีดา 

บ้านช่องกุ่ม หมู่ที่ 5 ตำบลช่องกุ่ม อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว มีประชากรชาย 311 คน หญิง 286 คน รวม 597 คน โดยมีชาวไทยเชื้อสายลาวเวียงจันทน์เป็นกลุ่มใหญ่ดั้งเดิม บรรพบุรุษอพยพมาจากแขวงเวียงจันทน์ ในช่วงปลายกรุงศรีอยุธยาถึงต้นรัตนโกสินทร์ (ประมาณ 200-250 ปีก่อน) นำภาษาถิ่น "ลาวเวียง" มาใช้ ซึ่งผสมผสานกับภาษาถิ่นโคราชจนกลายเป็น "ภาษาช่องกุ่ม" ที่มีลักษณะเฉพาะ และชาวไทยเชื้อสายโคราช เป็นอีกกลุ่มหนึ่งที่อพยพมาจากจังหวัดนครราชสีมา โดยเฉพาะจากอำเภอพิมาย ครบุรี และเสิงสาง

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ไทโคราช, ลาวเวียง

อาชีพหลักของคนในชุมชนคือ เกษตรกรรม ปลูกข้าว โดยเฉพาะข้าวนาปี เช่น ข้าวหอมมะลิ และข้าวเหนียวพันธุ์พื้นเมือง ปลูกมันสำปะหลัง เป็นพืชเศรษฐกิจสำคัญในพื้นที่ภาคตะวันออก ปลูกอ้อย รองลงมาจากมันสำปะหลัง โดยมีโรงงานน้ำตาลในพื้นที่ใกล้เคียงรองรับผลผลิต การเลี้ยงสัตว์ เช่น วัวพื้นเมือง หมู เป็ด ไก่ และบางครอบครัวมีการเลี้ยงกบ เลี้ยงปลาในบ่อดิน ลักษณะการเลี้ยงแบบผสมผสานกับการทำเกษตร (เกษตรพอเพียง) มีการทำหัตถกรรมและการแปรรูปอาหาร เช่น การทำปลาส้ม ปลาย่าง น้ำพริก กล้วยฉาบ ไข่เค็ม ฯลฯ ส่วนใหญ่อยู่ในรูปของกลุ่มแม่บ้าน หรือกลุ่ม OTOP มีการรวมกลุ่มเพื่อผลิตสินค้าในชุมชนส่งขายในตลาดและงานแสดงสินค้า และมีหน่วยงานต่าง ๆ สนับสนุนและส่งเสริมการรวมกลุ่มของชาวบ้าน เช่น อบต.ช่องกุ่ม ส่งเสริมกิจกรรมกลุ่มอาชีพและโครงการเศรษฐกิจพอเพียง สำนักงานเกษตรอำเภอวัฒนานคร ฝึกอบรมด้านเกษตรปลอดภัย เกษตรอินทรีย์ สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอและจังหวัดได้ส่งเสริม OTOP และจัดแสดงสินค้าชุมชน และโครงการ U2T จาก มหาวิทยาลัยราชภัฏ สนับสนุนการแปรรูปผลิตภัณฑ์จากทรัพยากรในพื้นที่

มกราคม : วันเด็กแห่งชาติ งานกีฬาสี

กุมภาพันธ์ : โครงการจิตอาสา รณรงค์สิ่งแวดล้อม

เมษายน : ประเพณีสงกรานต์

มิถุนายน-สิงหาคม : ปลูกต้นไม้ รณรงค์ไฟป่า

กรกฎาคม : งานหล่อเทียนถวายเทียนพรรษา

กันยายน-ตุลาคม : ประเพณีบุญเดือนสิบ

ธันวาคม : งานเฉลิมพระเกียรติ งานปีใหม่

1.พระศราวุธ เตชะธรรมโม เป็นผู้มีส่วนสำคัญในการฟื้นฟูป่าชุมชน วัดป่าช่องกุ่ม ทำให้ได้รับรางวัลลูกโลกสีเขียวปี พ.ศ. 2548

ชุมชนมีทรัพยากรป่าไม้ ที่ชุมชนสามารถใช้ประโยชน์ มีพืชสมุนไพรจากการปลูกฟื้นฟู รวมถึงพรรณไม้นานาชนิด มีการรักษาระบบนิเวศป่าไม้ให้เป็นแหล่งน้ำซับและเป็นแหล่งเรียนรู้ธรรมชาติให้เยาวชน

ภาษาไทย เป็นภาษาหลักที่ชาวบ้านใช้สื่อสารประจำวัน และชาวบ้านพัฒนาภาษาท้องถิ่นเฉพาะที่เรียกว่า "ภาษาช่องกุ่ม" ซึ่งผสมคำจากลาวเวียงจันทน์และโคราช เห็นได้จากการใช้คำเฉพาะและสำเนียงที่เป็นเอกลักษณ์ของชุมชน เป็นภาษาที่ใช้ในการสืบทอดประเพณี วัฒนธรรม และการละเล่นพื้นบ้าน เช่น ฟ้อนรำ บุญเดือนสิบ

ด้านเศรษฐกิจ:

ชุมชนเริ่มมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบอาชีพจากเกษตรกรรมแบบดั้งเดิมเป็นอาชีพที่หลากหลายขึ้น เช่น งานบริการ การค้า หรือการทำงานในโรงงานส่งผลให้บางพิธีกรรมหรือกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการเกษตรลดความสำคัญลง

ด้านวัฒนธรรม:

ประเพณีเก่าแก่ เช่น บุญเดือนสิบ ฟ้อนรำลาวเวียง หรือพิธีกรรมแบบพื้นบ้านบางส่วนเริ่มลดความเข้มข้น เนื่องจากคนรุ่นใหม่มีแนวโน้มสนใจวัฒนธรรมสมัยใหม่และเทคโนโลยีมากขึ้น การละเล่นพื้นบ้านและการฟ้อนรำบางกิจกรรมถูกลดทอนหรือนำเสนอในรูปแบบที่สั้นลงเพื่อตอบสนองวิถีชีวิตคนรุ่นใหม่ และอิทธิพลของสื่อและเทคโนโลยีสมัยใหม่ การใช้โทรศัพท์มือถือและอินเทอร์เน็ตเพิ่มมากขึ้น ส่งผลให้วิถีชีวิตและวัฒนธรรมได้รับอิทธิพลจากภายนอก เช่น เพลงสากล แฟชั่น และความคิดสมัยใหม่ การสื่อสารผ่านโซเชียลมีเดียมีบทบาทสำคัญในการเผยแพร่วัฒนธรรมทั้งภายในและนอกชุมชน แม้ว่าจะมีการเปลี่ยนแปลง แต่ชุมชนและองค์กรท้องถิ่นยังคงพยายามอนุรักษ์วัฒนธรรมประเพณี เช่น การจัดงานบุญเดือนสิบ งานประเพณีสงกรานต์ และการส่งเสริมการฟ้อนรำพื้นบ้าน การจัดกิจกรรมเชิงวัฒนธรรมมักมีการผสมผสานระหว่างความเก่าและใหม่ เพื่อดึงดูดคนรุ่นใหม่ให้ร่วมรักษาวัฒนธรรม

ด้านสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติ:

มีกระบวนการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่า ที่ทำให้เกิดกระบวนการอนุรักษ์ป่าและนำไปสู่การใช้ประโยชน์ของคนในชุมชน

กำลังอยู่ระหว่างจัดทำข้อมูล

กรมการปกครอง. (2567). สถิติประชากรทางการทะเบียนราษฎร เดือนธันวาคม 2567. สืบค้นวันที่ 27 มิถุนายน 2568. จาก https://stat.bora.dopa.go.th/stat/

จุฑารัตน์ บัณฑิต. (2566). การสำรวจความมีส่วนร่วมของคนชุมชนช่องกุ่มในการพัฒนาชุมชน อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

สถาบันลูกโลกสีเขียว. (2561). พระศราวุธ เตชะธรรมโม ประทีปธรรมแห่งบ้านช่องกุ่ม จังหวัด สระแก้ว. สืบค้นวันที่ 27 มิถุนายน 2568. จาก https://www.greenglobeinstitute.com

สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอวัฒนานคร. (ม.ป.ป.). รายงานข้อมูลชุมชนบ้านช่องกุ่ม. สระแก้ว : สำนักงานพัฒนาชุมชนอำเภอวัฒนานคร.

องค์การบริหารส่วนตำบลช่องกุ่ม. (ม.ป.ป.). ข้อมูลทั่วไปของตำบลช่องกุ่ม. สืบค้นวันที่ 27 มิถุนายน 2568. จาก http://www.chongkum.go.th

Unknown. (2558). “ภาษาช่องกุ่ม” ภาษาถิ่นที่มีเอกลักษณ์เป็นของตนเองของชาวตำบลช่องกุ่ม อ.วัฒนานคร จ.สระแก้ว. สืบค้นวันที่ 27 มิถุนายน 2568. จาก https://dialectchongkum.blogspot.com