ในอดีตก่อนปี พ.ศ. 2511 บริเวณเป็น ป่าที่อุดมสมบูรณ์ มีชาวบ้านจากจังหวัดต่าง ๆ หลั่งไหลเข้ามาตั้งถิ่นฐานเพื่อทำไร่นา เริ่มแรกมีประมาณ 7 หลังคาเรือน ได้แก่ ผู้ใหญ่บุญเหลือ นายผาง นายแผ้ว เป็นต้น 

ในพื้นที่ได้อ่างเก็บน้ำคลองสามสิบ ซึ่งเป็นโครงการตามพระราชดำริของพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ที่ทรงมีพระราชดำริ เมื่อวันที่ 15 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2525 ให้กรมชลประทานโดยสำนักงานชลประทานที่ 9 จัดหาแหล่งน้ำสำรอง ให้กับกรมทหารราบที่ 12 รักษาพระองค์ฯ และกองพันทหารราบที่ 1 กรมทหารราบที่ 12 รักษาพระองค์ฯ ที่ตั้งขึ้นใหม่ในเขตอำเภอสระแก้ว และจัดหาน้ำให้ราษฎรที่อยู่ในเขตบริเวณใกล้เคียงเขาสามสิบ เพื่อการเกษตรกรรม กรมชลประทานจึงได้วางแผนงานก่อสร้าง โครงการอ่างเก็บน้ำคลองสามสิบ ใช้ระยะเวลาก่อสร้าง 3 ปี และแล้วเสร็จเมื่อวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2529

ชุมชนคลองสามสิบมีพื้นฐานเป็นชุมชนการเกษตร และมีการพัฒนาผลิตภัณฑ์ชุมชนหลายมิติ เช่น การผลิตเสื่อกก การนำกกมาแปรรูป เป็นถุงใส่โทรศัพท์ เป็นต้น และมีสถาบันอุดมศึกษาร่วมพัฒนาโครงการในปี พ.ศ. 2561-2562 นอกจากนี้ยังมีศูนย์เรียนรู้สมุนไพรชุมชน และการให้ความรู้ในด้านเกษตรเชิงอนุรักษ์

เป็นพื้นที่ราบสลับเนินเขา อยู่ในเขตเชิงเขา "เขาสามสิบ" ดินมีความเหมาะสมสำหรับทำการเกษตร เช่น ข้าวโพด มันสำปะหลัง ข้าว และพืชผักสวนครัว มีแหล่งน้ำธรรมชาติและแหล่งน้ำที่สร้างขึ้น เช่น คลองสามสิบ (ลำคลองธรรมชาติ) อ่างเก็บน้ำคลองสามสิบ โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริและมีป่าไม้ค่อนข้างสมบูรณ์ในบางพื้นที่ ทำหน้าที่เป็นแหล่งต้นน้ำ

อาณาเขตติดต่อ

• ทิศเหนือ ติดกับ บ้านโคกมัน (หมู่ที่ 4)
• ทิศใต้ ติดกับ ป่าและแนวเขาสามสิบ
• ทิศตะวันออก ติดกับ อ่างเก็บน้ำคลองสามสิบ
• ทิศตะวันตก ติดกับ พื้นที่ต่อเขตกับอำเภอวังน้ำเย็น

ประชากรในพื้นที่มีทั้งหมด 929 คน เป็นชาย 439 คน หญิง 490 คน มีชาวไทยเชื้อสายอีสาน (ลาวพวน/ลาวโซ่ง/ลาวครั่ง) เป็นกลุ่มชาติพันธุ์หลักของชุมชน ส่วนใหญ่มีถิ่นกำเนิดดั้งเดิมมาจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือ เช่น มหาสารคาม ร้อยเอ็ด อุบลราชธานี อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานตั้งแต่ช่วงปี 2500-2510 เพื่อแสวงหาที่ดินทำกินในช่วงขยายแนวชายแดนและพัฒนาเศรษฐกิจ 

มีการประกอบอาชีพเกษตรกรรม เป็นหลัก เช่นการทำนา ปลูกข้าวหอมมะลิ ข้าวเหนียว เป็นพืชหลักในฤดูฝน พืชไร่ ปลูกมันสำปะหลัง ข้าวโพด และอ้อยในฤดูแล้ง หรือพื้นที่ไร่ผสม พืชผักสวนครัว เช่น พริก มะเขือ ถั่วฝักยาว ใช้เพื่อบริโภคและจำหน่ายในตลาดใกล้เคียง การเลี้ยงสัตว์ เช่น ไก่พื้นเมือง เป็ด วัว และปลาน้ำจืดในบ่อดิน การทำหัตถกรรมและอาชีพเสริม เช่น ทอเสื่อกก ทำไม้กวาด ทำจักสาน ตะกร้าพลาสติก งานแปรรูปอาหาร (เช่น กล้วยฉาบ พริกทอด) บางครอบครัวรับจ้างทำงานก่อสร้าง ตัดอ้อย หรืองานรับจ้างทั่วไปในฤดูเก็บเกี่ยว มีการรวมกลุ่มอาชีพในชุมชน เพื่อพัฒนาทักษะ อำนวยความสะดวก และเพิ่มอำนาจต่อรองในตลาด เช่น กลุ่มเกษตรกรบ้านคลองสามสิบ ร่วมกันวางแผนเพาะปลูก แลกเปลี่ยนพันธุ์พืช-เครื่องมือ ติดต่อแหล่งรับซื้อผลผลิตร่วมกัน ประชุมประจำเดือนเพื่อแก้ปัญหาการผลิต ปัญหาเรื่องน้ำ และการตลาด กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรผลิตสินค้าหัตถกรรม เช่น เสื่อกก พวงกุญแจจากเศษผ้า น้ำพริกแห้ง ฯลฯ ได้รับการสนับสนุนจากพัฒนาชุมชน และองค์การบริหารส่วนตำบลเพื่ออบรมและจัดจำหน่ายผ่านงาน OTOP ส่งเสริมเยาวชนในชุมชนเรียนรู้ฝีมือจากผู้ใหญ่

• มกราคม : ทำบุญขึ้นปีใหม่ ประชาคมหมู่บ้านรวมตัวกันทำบุญตักบาตรและประชุมทบทวนแผนพัฒนาชุมชน
• กุมภาพันธ์ : ทำบุญข้าวจี่ เป็นประเพณีอีสาน ทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้บรรพบุรุษ
• มีนาคม : เตรียมดิน  เพาะปลูกฤดูแล้ง เริ่มเพาะปลูกผัก ผลไม้ระยะสั้น หรือมันสำปะหลัง
• เมษายน : สงกรานต์ - สรงน้ำพระ - รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ มีขบวนแห่ รำพื้นบ้าน กิจกรรมสำหรับเยาวชน
• พฤษภาคม : เริ่มฤดูทำนา ขอฝน  บวงสรวงเจ้าป่าเจ้าเขา มีพิธีกรรมแบบผีฟ้า - ข้าวเจ้า ข้าวเหนียว
• มิถุนายน : โครงการอบรมเยาวชน ล้างคลอง ขุดร่องน้ำ ทำความสะอาดทางน้ำ เตรียมรับน้ำฝน
• กรกฎาคม : เข้าพรรษา ถวายเทียนพรรษา เด็กและผู้ใหญ่ร่วมกิจกรรมวัด เช่น แห่เทียน ปลูกต้นไม้
• สิงหาคม : ปลูกป่าเฉลิมพระเกียรติ ร่วมกับ อบต. โรงเรียน กลุ่มแม่บ้าน
• กันยายน : อบรมอาชีพสานเสื่อ แปรรูปผลผลิต กลุ่มแม่บ้าน กลุ่มอาชีพในพื้นที่จัดอบรมและจำหน่าย
• ตุลาคม : ออกพรรษา ตักบาตรเทโว มีขบวนตักบาตรทางบกหรือน้ำ ขึ้นอยู่กับวัดในพื้นที่
• พฤศจิกายน : ทอดกฐินสามัคคี วัดคลองสามสิบจัดงานบุญใหญ่ ประชาชนร่วมแรงร่วมใจ
• ธันวาคม : เทศกาลปีใหม่ กิจกรรมฉลองส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่และกิจกรรมเยาวชน

ด้านมนุษย์ คนในชุมชนมีความรู้ด้านเกษตรพื้นฐาน และมีทักษะเฉพาะด้าน เช่น การทำนา ปลูกมันสำปะหลัง เลี้ยงสัตว์ มีครูภูมิปัญญา เช่น หมอพื้นบ้าน ผู้รู้เรื่องสมุนไพร หรือการจัดพิธีพื้นถิ่น เด็กและเยาวชนเข้าถึงการศึกษาระดับประถมและมัธยมจากโรงเรียนใกล้เคียง กลุ่มผู้นำ เช่น ผู้ใหญ่บ้าน แกนนำกลุ่มอาชีพ เข้าร่วมอบรมจากรัฐอย่างต่อเนื่อง

ด้านกายภาพ มีแหล่งน้ำสำคัญ คือ คลองสามสิบ และ อ่างเก็บน้ำคลองสามสิบ พื้นที่อยู่ในเขตเชิงเขา เขาสามสิบ อุดมด้วยทรัพยากรป่าไม้และสัตว์ป่า ดินยังเหมาะสำหรับทำการเกษตร ทั้งพืชไร่ พืชสวน และเลี้ยงสัตว์ มีระบบสาธารณูปโภคพื้นฐาน เช่น ไฟฟ้า ประปา ถนนเข้าถึงทุกครัวเรือน มีศูนย์พัฒนาเด็กเล็ก วัดประจำหมู่บ้าน และศาลาประชาคม ถนนบางช่วงยังเป็นลูกรัง แต่มีโครงสร้างถนนหลักเชื่อมอำเภอ

ด้านสังคม ความสามัคคีและเครือญาติแน่นแฟ้น เพราะส่วนใหญ่มีสายสัมพันธ์ครอบครัวเดียวกัน มีการรวมกลุ่มอาชีพต่าง ๆ เช่น กลุ่มแม่บ้าน ทำหัตถกรรมหรือแปรรูปอาหาร กลุ่มเกษตรกร ร่วมมือกันปลูกพืชและแลกเปลี่ยนเครื่องมือ กลุ่มออมทรัพย์หมู่บ้าน มีการจัดงานบุญ งานประเพณีร่วมกันตลอดปี เช่น สงกรานต์ กฐิน บวชลูกแก้ว

ด้านเศรษฐกิจ มีกลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต เข้าถึงแหล่งเงินทุน เช่น ธ.ก.ส., กองทุนหมู่บ้าน รายได้หลักจากการเกษตร แต่บางครัวเรือนมีรายได้เสริมจากอาชีพรับจ้างหรือหัตถกรรม มีตลาดชุมชนหรือเครือข่ายจำหน่ายผลผลิต OTOP

ด้านภูมิปัญญา มีภูมิปัญญาด้านการเกษตร เช่น ปลูกพืชหมุนเวียน ทำปุ๋ยหมักใช้เอง พิธีกรรมพื้นบ้าน เช่น บายศรีสู่ขวัญ บวงสรวงเจ้าป่าเจ้าเขา ภาษาอีสานยังใช้แพร่หลายในครัวเรือน การแต่งกายและอาหารท้องถิ่น เช่น ลาบ ก้อย แจ่ว ป่น พาแลง

ภาษาไทยอีสาน (ภาษาท้องถิ่นหลัก) เป็นภาษาพูดหลักของคนส่วนใหญ่ในชุมชน มีสำเนียงคล้ายชาวอุบลราชธานี ร้อยเอ็ด และมหาสารคาม ซึ่งเป็นถิ่นเดิมของผู้ย้ายถิ่น ใช้ในการพูดคุยในครอบครัว งานบุญ และในชีวิตประจำวัน มีคำศัพท์เฉพาะ เช่น "ซวดแซง" (ร่วมแรง) "ซอยกัน" (ช่วยกัน) "หมู่" (เพื่อน) ภาษาเขมรถิ่นไทย (บางครอบครัว) พบในบางกลุ่มที่มีเชื้อสายเขมร หรือมีการแต่งงานข้ามวัฒนธรรม ใช้เฉพาะในครอบครัว หรือพิธีกรรมบางประเภท เช่น การเซ่นผีตามแบบเขมร เด็กรุ่นใหม่พูดเขมรน้อยลง แต่ผู้สูงอายุยังใช้ได้อยู่ 

กรมการพัฒนาชุมชน. (2564). แผนพัฒนาหมู่บ้านและข้อมูลพื้นฐานระดับตำบล. จาก https://cdd.go.th

โครงการพัฒนาแห่งสหประชาชาติ. (2562). โครงการอ่างเก็บน้ำคลองสามสิบ อันเนื่องมาจากพระราชดำริ. จาก https://km.rdpb.go.th

มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์. (2562). การพัฒนาเสื่อกกและภูมิปัญญาท้องถิ่นของชุมชนบ้านคลองสามสิบ. จาก https://ppi.psu.ac.th

บุณฑริกา สุระพินิจ. (2566). แนวทางการพัฒนาผลิตภัณฑ์เครื่องประดับจากเสื่อกก ชุมชนบ้านคลองสามสิบ หมู่ที่ 3 คลองสามสิบ ต.เขาสามสิบ อ.เขาฉกรรจ์ จ.สระแก้ว. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ. (ม.ป.ป.). โครงการ อ่างเก็บน้ำคลองสามสิบอันเนื่องมาจากพระราชดำริ. จาก https://km.rdpb.go.th/Project/View/6000

องค์การบริหารส่วนตำบลเขาสามสิบ. (2566). ข้อมูลตำบลเขาสามสิบ. จาก https://www.khoasamsib.go.