เดิมชุมชนแห่งนี้มีครอบครัวประมาณ 10 ครัวเรือน มาตั้งหลักแหล่งและประกอบอาชีพกรีดยาง จนกระทั่ง 30 ปีผ่านไป มีการปรับปรุงพื้นที่โดยการตัดต้นยางเพื่อสร้างบ้านเช่าและตลาด และมีการย้ายตัวเมืองไปอยู่ที่สะเตง จึงเรียกที่แห่งนี้ติดปากว่า “ตลาดเก่า”

ในปี พ.ศ. 2542 เทศบาลนครยะลา ได้มีนโยบายให้จัดตั้งชุมชนขึ้นภายในเขตเทศบาลนครยะลา โดยมีนายมะแอ อิสมาแอ และบุคคลสําคัญในชุมชนจึงร่วมกันจัดตั้งชุมชนและใช้ชื่อว่า “ชุมชนมุสลิมสัมพันธ์” ภายใต้แนวความคิดที่ว่าอยากให้คนที่อาศัยในชุมชนแห่งนี้ สร้างความสัมพันธ์ที่ดี มีความร่วมมือและปรองดองกัน

ชุมชนแห่งนี้มีลักษณะเป็นชุมชนกึ่งแออัด มีพื้นที่ ประมาณ 140,511 ตารางเมตร ครอบคลุมพื้นที่ถนนจำานวน 6 สาย คือ ถนนมุสลิมบํารุง, มุสลิมบํารุง ซอย 1, ซอยนายดาบ, ถนนจะปะกียาอุทิศ, ถนนสิโรรส ซอยมายอ, ซอยบราโอ และซอยปราณี 

ชุมชนมุสลิมสัมพันธ์ ตั้งอยู่ในเทศบาลนครยะลา อำเภอเมืองจังหวัดยะลา ห่างจากอำเภอเมืองยะลา ไปทางทิศใต้ ระยะทาง 5 กิโลเมตร ห่างจากจังหวัดยะลา ไปทางทิศตะวันตก ระยะทาง 5 กิโลเมตร

อาณาเขตติดต่อ

• ทิศเหนือ       ติดต่อกับ    ชุมชนดารุสสลาม และแม่น้ำปัตตานี
• ทิศใต้          ติดต่อกับ    ชุมชนร่วมใจพัฒนา และชุมชนตลาดเก่าซอย 8
• ทิศตะวันออก   ติดต่อกับ    ชุมชนดารุสสลาม และชุมชนตลาดเก่าซอย 8
• ทิศตะวันตก    ติดต่อกับ     แม่น้ำปัตตานี และชุมชนร่วมใจพัฒนา

สภาพพื้นที่กายภาพ

สภาพโดยทั่วไปเป็นที่ราบลุ่ม อยู่ติดกับแม่น้ำปัตตานี ทําให้ประสบปัญหากับอุทกภัยในช่วงหน้าฝนของทุกปีเป็นประจำ ชุมชนแห่งนี้มีลักษณะเป็นชุมชนกึ่งแออัด และเป็นที่ตั้งของมัสยิดกลางประจำจังหวัดยะลา โดยมีอาคารบ้านเรือน ร้านค้า และอาคารพาณิชย์มีลักษณะติดกัน

จากข้อมูลการสำรวจของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย ปี 2565 ระบุจำนวนครัวเรือน และประชากรชุมชนมุสลิมสัมพันธ์ จำนวน 304 ครัวเรือน ประชากรรวมทั้งหมด 1,729 คน แบ่งประชากรชาย 810 คน หญิง 919  คน เป็นชุมชนมุสลิมมลายู โดยสมาชิกในชุมชนส่วนใหญ่อาศัยอยู่ร่วมกันแบบครอบครัวที่มีความหลากหลายช่วงวัย จากรากฐานความสัมพันธ์เชิงเครือญาติทำให้ผู้คนในสังคมมีการเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ระหว่างกัน

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: มลายู

กลุ่มกิจกรรม/อาชีพ มีจำนวน 5 กลุ่ม ดังนี้

1. กลุ่ม SML ธุรกิจขนาดย่อม ประกอบอาชีพรถเข็นให้เช่า เป็นกลุ่มวิสาหกิจชุมชนขนาดย่อมที่จัดตั้งขึ้นเพื่อบริการรถเข็นให้เช่าแก่บุคคลทั่วไป

2. กลุ่มกองทุนฌาปนกิจสงเคราะห์ (ซารีกัตมาตี) เป็นกลุ่มที่จัดตั้งขึ้นเพื่อทำการสงเคราะห์ซึ่งกันและกันในการจัดการศพ หรือจัดการศพและสงเคราะห์ครอบครัวของสมาชิกซึ่งถึงแก่ความตายด้วยเงินสงเคราะห์ โดยไม่ประสงค์จะหากำไรเพื่อแบ่งปันกัน

3. กลุ่มปักจักรผ้าคลุมผมสตรี จัดตั้งขึ้นเพื่อรวบรวมสมาชิกในชุมชนที่มีความรู้ ความสามารถในด้านการตัดเย็บผ้าคลุมผมสตรี และเพื่อผลิตและจำหน่าย 

4. กลุ่มทำขันหมากอิสลามประเภทของขวัญและของชำร่วย จัดตั้งขึ้นเพื่อผลิตและจำหน่ายสินค้าที่เกี่ยวกับงานมงคลสมรสในอิสลาม

5. ศูนย์ยุติธรรมชุมชน (ไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาท) จัดตั้งขึ้นเพื่อการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทที่เกิดขึ้นภายในชุมชน

ด้านการบริหารของชุมชน

1. นายมะแอ อิสมาแอ          ประธานชุมชน
2. นางต่วนฮาลาวียะห์ยาซิง    รองประธานชุมชน

ในรอบปีผู้คนในชุมชนจะมีวิธีชีวิตทางวัฒนธรรมและวิธีชีวิตทางเศรษฐกิจที่มีอัตลักษณ์โดดเด่นดังต่อไปนี้

วิถีชีวิตทางวัฒนธรรม

ประเพณีเมาลิด เป็นกิจกรรมประจำปีที่ชุมชนจัดขึ้นทุกปีเพื่อเป็นการรำลึกถึงหลักธรรมคำสอน และผลงานของท่านนบีมูฮัมมัด ทั้งยังมีการรวมตัวกันเพื่อฟังเรื่องเล่าชีวประวัติแบบฉบับอันงดงาม บุคลิกภาพอันมีเกียรติของท่านนบี และมีการเลี้ยงรับอาหารคนจน รวมไปถึงบรรดามุสลิม

เทศกาลวันฮารีรายอ (ชุมชนร่วมกับมัสยิดนูรูลฮูดาจารูนอกจัดกิจกรรม วันฮารีรายอ) เป็นเทศกาลและวันสำคัญของชาวมุสลิมทั่วโลกวันหนึ่ง ถือได้ว่าเป็นวันรื่นเริงประจำปีซึ่งชาวมุสลิมได้เดินทางกลับภูมิลำเนาของตนเอง เพื่อเข้าร่วมประกอบพิธีกรรมทางศาสนาโดยพร้อมเพรียงกัน ได้พบปะสังสรรค์กับเพื่อน ญาติพี่น้องเพื่อขออภัยซึ่งกันและกัน ช่วงเวลาในรอบ 1 ปีของชาวมุสลิมมีวันฮารีรายอ 2 ครั้ง คือ วันอีดิลฟิตรี และวันอีดิลอัฏฮา  ในวันดังกล่าว ชาวมุสลิมนิยมใส่เสื้อผ้าของใหม่ๆ สะอาด สวยงาม มีกลิ่นหอม สำหรับอาหารที่นิยมทำในวันฮารีรายอ คือ ตูปะ (ข้าวเหนียวต้ม)

ประเพณีอาซูรอ เป็นประเพณีท้องถิ่นของชาวไทยมุสลิมในจังหวัดชายแดนภาคใต้ คำว่า อาซูรอ เป็นภาษาอาหรับ แปลว่า การผสม การรวมกัน คือการนำสิ่งของที่รับประทานได้หลายสิ่งหลายอย่างมากวนรวมกัน มีทั้งชนิดคาวและหวาน การกวนข้าวอาซูรอจะใช้คนในหมู่บ้านมาช่วยกันคนละไม้คนละมือ เพื่อความสามัคคีและสร้างความพร้อมเพรียงเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน อันมีผลต่อการอยู่ร่วมกันของสังคมอย่างมีความสุข ก่อนจะแจกจ่ายให้รับประทานกัน เจ้าภาพจะเชิญบุคคลที่นับถือของชุมชนขึ้นมากล่าวขอพร (ดูอา) ก่อน จึงจะแจกให้คนทั่วไปรับประทานกัน 

เดือนมีนาคม มหกรรมแข่งขันนกเขาชวาเสียงอาเซียน เทศบาลนครยะลาร่วมกับการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย หน่วยงานภาครัฐและเอกชนร่วมจัดขึ้น ซึ่งการแข่งขันนกเขาชวาเสียงอาเซียนได้รับความสนใจจากพี่น้องชาวไทยในพื้นที่และต่างพื้นที่ รวมทั้งผู้สนใจจากประเทศในกลุ่มอาเซียนส่งนกเข้าร่วมแข่งขันร่วมประมาณ 2,000 นก โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยว อนุรักษ์เผยแพร่วัฒนธรรมประเพณีท้องถิ่น ส่งเสริมอาชีพการเลี้ยงนกเขาชวาและธุรกิจเกี่ยวกับนก เป็นการกระตุ้นเศรษฐกิจในสามจังหวัดชายแดนภาคใต้

เดือนเมษายน ประเพณีสุนัตหมู่ เป็นประเพณีการการขลิบหนังหุ้มปลายอวัยวะเพศชายของมุสลิม ซึ่งโดยทั่วไปแล้วจะจัดขึ้นในช่วงปิดเทอมยาว

เดือนพฤษภาคม งานถนนคนเดินยะลา  เทศบาลนครยะลา ร่วมกับหน่วยงานต่างๆในจังหวัดยะลา และผู้ประกอบการในพื้นที่ได้จัดงาน ”ถนนคนเดิน” ขึ้นเพื่อสร้างช่องทางการตลาด กระตุ้นเศรษฐกิจในพื้นที่เพื่อให้ผู้ประกอบการได้นำสินค้าต่างๆ อาทิ สินค้าโอทอป สินค้าชุมชน ออกมาจำหน่ายให้พี่น้องประชาชนได้ซื้อในราคาถูก มีคุณภาพ นอกเหนือจากนั้นเป็นการส่งเสริมการท่องเที่ยว ตลอดจนสร้างภาพลักษณ์ที่ดีของคนในจังหวัด ประชาชนได้รับความบันเทิง ผ่อนคลายความตึงเครียดจากสถานการณ์ความไม่สงบ

เดือนพฤษภาคม-มิถุนายน งานสมโภชนหลักเมือง เป็นงานประเพณีสำคัญประจำปีของจังหวัดยะลา เพื่อเฉลิมฉลองและสมโภชหลักเมือง อันเป็นที่เคารพสักการบูชาของประชาชนชาวจังหวัดยะลา และประชาชนทั่วไป โดยมีขบวนแห่หลักเมืองจำลอง ขบวนแห่งานกาชาดจังหวัดยะลา (วัฒนธรรมและของดีเมืองยะลา) กิจกรรมเปิดงานกาชาดจังหวัดยะลา สำหรับกิจกรรมตลอดระยะเวลา 11 วัน 11 คืน ซึ่งภายในงานมีการออกบูธแสดง และกิจกรรมต่างๆ อาทิ การออกร้านกาชาด การออกรางวัลสลากกาชาดเพื่อการกุศล การประกวดธิดานิบง การประกวดร้องเพลงลูกทุ่งไทย ขวัญใจมหาชน การจัดนิทรรศการ การแสดงผลงานวิชาการของหน่วยราชการ สถานศึกษาและภาคเอกชน และอีกมากมาย

วิถีชีวิตทางเศรษฐกิจ

การประกอบอาชีพ ประชากรส่วนใหญ่ในชุมชนจะประกอบอาชีพหลัก คือ ค้าขาย รับจ้างทั่วไป และรับราชการ ส่วนอาชีพเสริม ได้แก่ ตัดเย็บเสื้อผ้า และเพาะปลูก

นายสตอปา อาแว และนายมะแอ อิสมาแอ เป็นบุคคลสําคัญในชุมชนและเป็นริเริ่มแนวคิดในการจัดตั้งชุมชน โดยมีแนวความคิดที่ว่าอยากให้ผู้คนที่อาศัยในชุมชนเกิดความสัมพันธ์ที่ดี มีความร่วมมือและปรองดองกัน จึงมีมติตั้งชื่อชุมชนว่า “ชุมชนมุสลิมสัมพันธ์”

ด้านการศึกษา ชุมชนจะมีโรงเรียนตาดีกา (ศูนย์การศึกษาอิสลามประจำมัสยิด) และห้องเรียนอัลกุรอ่าน ซึ่งจะตั้งอยู่นอกเขตมัสยิด ซึ่งเป็นโรงเรียนขนาดใหญ่ โดยผู้เรียนส่วนใหญ่จะเป็นเด็กๆในเขตตลาดเก่า ซึ่งการเรียนการสอนจะเป็นสองช่วง ช่วงแรกจะเรียนตาดีกา (ศูนย์การศึกษาอิสลามประจำมัสยิด) สำหรับวันปกติจะเรียนภายหลังกลับจากโรงเรียนรัฐช่วงเย็น และวันเสาร์-อาทิตย์ ช่วงที่สองจะเรียนอัลกุรอ่าน ตั้งแต่ 6 โมง จนถึง 2 ทุ่มโดยประมาณ นอกจากนั้น ภายในชุมชนยังมีโรงเรียนสตรีอิสลามวิทยามูลนิธิ ซึ่งเป็นโรงเรียนเอกชนสอนศาสนาควบคู่สามัญ มีจัดการเรียนการสอน วันจันทร์-วันอาทิตย์ และหยุดวันศุกร์

มัสยิดกลางประจำจังหวัดยะลา หนึ่งในศาสนสถานที่สำคัญของจังหวัดยะลา มัสยิดเป็นแหล่งประกอบพิธีกรรมต่างๆทางศาสนาอิสลาม และเป็นแหล่งเรียนรู้ด้านศาสตร์อิสลามศึกษาของชุมชนและพื้นที่โดยรอบ โดยมีโต๊ะครู (ผู้รู้ศาสนา) เป็นผู้นำในการประกอบพิธีกรรมต่างๆ และเป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ด้านศาสตร์อิสลาม

อาหาร ได้แก่ ข้าวยำกอรีย์ เป็นอาหารเอกลักษณ์ของท้องถิ่นภาคใต้ โดยเฉพาะในชาวสามจังหวัดชายแดนภาคใต้ จะนิยมรับประทานเป็นอาหารเช้า หรืออาหารกลางวัน เรียกกันในภาษามลายูท้องถิ่นว่า “นาซิเกอราบู” 

กลุ่มอาชีพ ได้แก่ กลุ่มทำขันหมากอิสลามประเภทของขวัญและของชำร่วย และกลุ่มปักจักรผ้าคลุมผมสตรี

สถานที่ท่องเที่ยวและสถานที่สำคัญ ได้แก่ มัสยิดกลางยะลา สวนศรีเมือง โรงเรียนสตรีอิสลามวิทยามูลนิธิ และศูนย์พัฒนาเด็กเล็กก่อนวัยเรียน

ผู้คนในชุมชนจะใช้ภาษาไทยและภาษามลายูในการสื่อสารเนื่องด้วยเป็นชุมชนมุสลิมและสมาชิกในชุมชนส่วนใหญ่เป็นคนมลายู

ด้านสังคมและประชากร:

สถานการณ์การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในชุมชนที่ปรากฏเห็นได้ชัดในด้านสังคมและประชากร โดยมีรายละเอียด ดังนี้

การเปลี่ยนแปลงของสังคมไปสู่ความทันสมัย ปรากฏการณ์การเปลี่ยนแปลงที่เห็นได้ชัด ได้แก่ จำนวนอาคารบ้านเรือน หอพัก ร้านค้า และอาคารพาณิชย์เพิ่มมากขึ้น ส่วนประชากรมีจำนวนเพิ่มขึ้น เนื่องเป็นชุมชนเมืองและอยู่ใกล้สถานศึกษา

ด้านความท้าทายของชุมชน ชุมชนประสบกับความท้าท้าย ดังนี้

1. ปัญหามลพิษทางอากาศที่เกิดจากการเผาถ่าน

2. ปัญหาการทะเลาะวิวาท

3. ปัญหายาเสพติด

4. ปัญหาพื้นที่ชุมชนกึ่งแออัด ไม่สามารถขยายตัวได้ เนื่องจากพื้นที่จำกัด

5. ปัญหาการจัดการขยะ เนื่องด้วยถังขยะไม่เพียงพอ

อย่างไรก็ตาม ทางหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง อาทิ เทศบาลนครยะลา และหน่วยงานอื่นๆ ได้ติดตามและแก้ไขปัญหาดังกล่าว

ด้านการมีส่วนร่วม สมาชิกในชุมชนให้ความร่วมมืออย่างดีในการทำกิจกรรมต่างๆของชุมชน

ชุมชนมุสลิมสัมพันธ์ มีจุดน่าสนใจที่สามารถดึงดูดนักท่องเที่ยว ได้แก่ มัสยิดกลางยะลา และสวนศรีเมือง เป็นต้น

ฝ่ายแผนงานและงบประมาณ กองวิชาการและแผนงาน. (2564). แผนชุมชนประจำปี ๒๕๖๔. เทศบาลนครยะลา จังหวัดยะลา

ฝ่ายแผนงานและงบประมาณ กองวิชาการและแผนงาน. (2565). แผนชุมชนประจำปี ๒๕๖๕. เทศบาลนครยะลา จังหวัดยะลา

นายมะแอ อิสมาแอ. (2 มิถุนายน 2566). ข้อมูลทั่วไปของชุมชน. (มูฮำหมัดอาลี ซง, ผู้สัมภาษณ์)