บ้านรักไทย ตำบลหมอกจำแป่ อำเภอเมือง จังหวัดแม่ฮ่องสอน เป็นหมู่บ้านชาวจีนยูนนาน หรือจีนฮ่ออดีตทหารจีนคณะชาติ กองพล 93 ที่ได้อพยพลี้ภัยสงครามกลางเมืองเข้ามาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทย โดยในช่วงแรกเป็นการหลบหนีเข้ามาอย่างผิดกฎหมาย แต่ภายหลังจีนฮ่อกลุ่มนี้สามารถปราบปรามผู้ก่อการร้ายคอมมิวนิสต์ได้ตามความต้องการของรัฐบาลไทย รัฐบาลจึงได้มอบสัญญาติให้กับชาวจีนฮ่อที่มีความประสงค์ที่จะอาศัยอยู่ในประเทศไทย แล้วให้กระทรวงมหาดไทยจัดสรรที่ดินบริเวณ 3 จังหวัดชายแดนภาคเหนือ ได้แก่ เชียงใหม่ เชียงราย และแม่ฮ่องสอน ให้แก่ชาวจีนฮ่อ ชาวจีนฮ่อที่พบในจังหวัดแม่ฮ่องสอนมีอยู่ 3 หมู่บ้าน ได้แก่ หมู่บ้านรักไทย หมู่บ้านสุริยะ และหมู่บ้านสันติชล โดยชาวจีนฮ่อครอบครัวแรกที่เข้ามาสร้างบ้านเรือนที่บ้านรักไทย คือ ครอบครัวของนายโกวยี่ฉ่าย หยางเจินอาง และนางหลงเซียน แซ่หลิน

สภาพแวดล้อม

หมู่บ้านรักไทย ตั้งอยู่ในบริเวณพื้นที่ราบระหว่างเนินเขา โดยสร้างบ้านเรือนกระจายตัวเป็นรัศมีขึ้นไปตามเนินเขา เนื่องจากพื้นที่ราบบริเวณกลางหมู่บ้านมีน้อย เพราะเป็นพื้นที่ของอ่างเก็บน้ำ ซึ่งมีประชากรประมาณร้อยละ 30 เท่านั้นที่อาศัยอยู่บริเวณนี้ เส้นทางการจราจรมีลักษณะเลียบยาวตามแนวอ่างเก็บน้ำที่มีบ้านเรือนเรียงรายอยู่ มีถนนสายย่อยที่แยกออกจากสายหลักขึ้นไปบนเนินเขาต่อเนื่องทางทิศใต้ ซึ่งมีลักษณะคล้ายวงแหวน ทั้งนี้ ถนนทุกสายจะมีจุดหมายปลายทางบรรจบกันถนนส่วนกลางของหมู่บ้าน เพื่อให้สามารถเข้าถึงบ้านเรือนได้ทุกหลัง ทั้งที่อยู่บริเวณพื้นราบ และที่กระจายตัวอยู่บนเนินเขา

อ่างเก็บน้ำหมู่บ้าน

อ่างเก็บน้ำหมู่บ้านรักไทย หรือ "เขื่อนในหมอก" เป็นแหล่งน้ำชุมชนที่ได้รับการอนุเคราะห์จากองค์การบริหารส่วนจังหวัดแม่ฮ่องสอน และกองทัพบกในการดำเนินการจัดสร้าง เพื่อเป็นแหล่งกักเก็บน้ำให้เพียงพอต่อความต้องการในการอุปโภคบริโภค และใช้ในไร่สวนของชาวบ้านตลอดระยะเวลา 1 ปี นอกจากนี้ อ่างเก็บน้ำยังมีส่วนช่วยเสริมบรรยากาศของหมู่บ้านให้มีความเป็นธรรมชาติ เหมาะแก่การมาเยือนของนักท่องเที่ยว

ยุ้งข้าวรวม

อาคารไม้ยกพื้นสูงตั้งอยู่กึ่งกลางหมู่บ้าน ใช้สำหรับเก็บข้าวเปลือกรวมของหมู่บ้านไว้ใช้สำรองตลอดทั้งปี

ลานเอนกประสงค์

ลานเอนกประสงค์เป็นพื้นที่ที่ตั้งอยู่บริเวณเนินเขาสูงสุดกลางหมู่บ้าน สถานที่ซึ่งเปรียบเสมือนหอคอยสังเกตการณ์ เพราะเมื่อขึ้นไปยืนบนลานยอดจะสามารถมองเห็นทัศนียภาพของหมู่บ้านโดยรอบ ทั้งรัศมีการกระจายตัวของบ้านเรือน ไร่ นา พื้นที่ทำกิน ลานเอนกประสงค์เป็นลานที่ใช้ประกอบกิจกรรมทางประเพณี โดยเฉพาะประเพณีที่เกี่ยวข้องกับการเกษตร เช่น ขอฝน และประเพณีรื่นเริงหลังการเก็บเกี่ยว

ศาลเจ้าประจำหมู่บ้าน

ศาลเจ้าประจำหมู่บ้านรักไทย ตั้งอยู่ทางด้านทิศใต้ของหมู่บ้าน บริเวณหลังโรงเรียนบ้านแม่ออรักไทย เชื่อว่าเป็นที่สิงสถิตของสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่เคารพของคนในหมู่บ้าน และเป็นที่ประดิษฐานองค์เจ้าแม่กวนอิม ทุกปีในวันตรุษ สารท และวันสำคัญทางศาสนาต่าง ๆ ชาวบ้านจะมาไหว้เจ้าที่ศาลประจำหมู่บ้านตามความเชื่อของพุทธศาสนามหายาน  

ประชากรหมู่บ้านรักไทย หรือบ้านแม่ออ คือ ชาวจีนยูนนาน หรือจีนฮ่ออดีตทหารจีนคณะชาติ กองพล 93 ที่ได้อพยพลี้ภัยสงครามกลางเมืองเข้ามาตั้งถิ่นฐานในประเทศไทย

เนื่องจากบ้านรักไทยตั้งอยู่ในภูมิประเทศที่มีทัศนียภาพโดยรอบงดงาม มีบ้านดินที่เป็นลักษณะเฉพาะของบ้านจีนในชนบท มีการนำเสนออัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชาวจีนยูนนานเพื่อเชิญชวนนักท่องเที่ยวเข้ามาท่องเที่ยวในหมู่บ้าน ฉะนั้นบ้านเรือนหลายหลังในหมู่บ้านได้เปลี่ยนสภาพเป็นร้านค้า ร้านอาหารจีนยูนนาน รวมถึงโฮมสเตย์สไตล์โรงเตี๊ยมสำหรับต้อนรับนักท่องเที่ยว นอกจากนี้ทางรัฐบาลไต้หวันยังได้สนับสนุนมอบพันธุ์ชาคุณภาพดีให้กับชาวจีนยูนนานหมู่บ้านรักไทยปลูกเป็นพืชเศรษฐกิจ ดังนั้น ชาจึงเป็นพืชเศรษฐกิจที่ให้ผลผลิต และสร้างมูลค่าให้กับการเกษตรบ้านรักไทยอย่างล้นหลาม ซึ่งปัจจุบันหลายครัวเรือนได้เปลี่ยนบ้านให้เป็นร้านน้ำชา และจำหน่ายใบชาให้แก่นักท่องเที่ยวที่เข้ามาเยี่ยมเยือน

อนึ่ง พืชเศรษฐกิจหมู่บ้านรักไทยหาได้มีแค่เพียงใบชาเท่านั้น แต่ยังมีลิ้นจี่ ลำไย ผักต่าง ๆ เช่น กระเทียม กะหล่ำปลี ข้าวโพด และข้าว โดยปกติจะปลูกไว้สำหรับบริโภค และอาจนำไปจำหน่ายด้วยหากผลผลิตที่ได้ในรอบปีมากกว่าความต้องการบริโภค แต่ลิ้นจี่ ลำไย และชา จะปลูกไว้สำหรับจำหน่ายเป็นหลัก ซึ่งเกษตรกรผู้ปลูกลำไย ลิ้นจี่ และชา จะมีตัวแทนในการต่อรองราคาผลผลิตกับพ่อค้าคนกลางให้ได้ราคาที่เป็นธรรม โดยที่ไม่ต้องดำเนินการเอง 

หมู่บ้านรักไทย จังหวัดแม่ฮ่องสอน หมู่บ้านที่ปรากฏร่องรอยทางวัฒนธรรม ประวัติศาสตร์ วิถีชีวิต และอัตลักษณ์ของชาวจีนยูนนานไว้อย่างชัดเจน โดยที่เห็นเด่นชัดที่สุดเห็นจะเป็นการสร้างบ้านด้วยดิน ซึ่งเป็นลักษณะบ้านจีนแบบชนบทดั้งเดิมของชาวจีนยูนนาน นอกจากนี้ยังมีการรักษารูปแบบการแต่งกาย ขนบธรรมเนียม และประเพณีเก่าแก่ เช่น การดื่มชา ให้คงไว้ได้ซึ่งกลิ่นอายเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมของชาวจีนยูนนาน 

ภาษาพูด : ภาษาไทย ภาษาไทยท้องถิ่นภาคเหนือ (คำเมือง) ภาษาจีนยูนนาน

ภาษาเขียน : ภาษาไทย ภาษาจีนยูนนาน ภาษาตระกูลจีน-ทิเบต

อรศิริ ปาณินท์. (2540). การศึกษาหมู่บ้าน บ้าน และเทคโนโลยีการก่อสร้างของหมู่บ้านจีนฮ่อ จังหวัดแม่ฮ่องสอน. นครปฐม : มหาวิทยาลัยศิลปากร วิทยาเขตพระราชวังสนามจันทร์.

Ajourney. (2564). บ้านรักไทย หมู่บ้านชาวจีนยูนนาน ท่ามกลางหุบเขา และสายหมอก. [ออนไลน์]. สืบค้นเมื่อวันที่ 13 มีนาคม 2566 จาก https://www.ajourneythailand.com