ชุมชนแห่งนี้ ก่อตั้งขึ้นเมื่อประมาณ 100-105 ปีก่อน ในอดีตพื้นที่นี้ยังเป็นป่ารกร้าง ไม่มีทางสัญจรสะดวก แต่มีความอุดมสมบูรณ์ มีผู้อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานในพื้นที่ โดยมากเป็นชาวบ้านที่อพยพมาจากจังหวัดใกล้เคียง เช่น นครนายก ฉะเชิงเทรา และสระแก้ว เดิมหมู่บ้านใช้ชื่อว่า "บ้านโคกยายโห่" เป็นชื่อที่ตั้งตามลักษณะภูมิประเทศหรือชื่อบุคคลในตำนานพื้นบ้าน ต่อมาเมื่อชุมชนเจริญขึ้น มีการจัดระเบียบหมู่บ้านและเสนอชื่อใหม่ที่เหมาะสมและเป็นมงคล จึงเปลี่ยนชื่อเป็น "บ้านเนินผาสุข"

ช่วงแรก ๆ การดำรงชีวิตอาศัยการทำไร่ ทำสวน เก็บของป่า ล่าสัตว์ เมื่อมีการสร้างถนนไฟฟ้า และสาธารณูปโภค ชุมชนเริ่มพัฒนา ต่อมาได้รับการส่งเสริมจากภาครัฐ เช่น โครงการพัฒนาหมู่บ้านเศรษฐกิจพอเพียง โครงการป่าชุมชน โครงการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และท่องเที่ยวเชิงนิเวศ

บ้านเนินผาสุขตั้งอยู่ในพื้นที่เชิงเขาและเนินเขา บรรยากาศสงบร่มรื่น มีความหลากหลายทางชีวภาพสูง พื้นที่เป็นเนินเขาและป่าเบญจพรรณ มีความอุดมสมบูรณ์ของดิน เหมาะแก่การเกษตรและปลูกพืชพื้นบ้าน ป่าไม้ธรรมชาติยังคงสมบูรณ์ มีพืชพันธุ์ท้องถิ่นหลากหลายชนิด มีป่าชุมชนบ้านเนินผาสุข อากาศเย็นสบายโดยเฉพาะฤดูฝนและฤดูหนาว 

อาณาเขตติดต่อ

• ทิศเหนือ ติดต่อกับ อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ 
• ทิศใต้ ติดต่อ กับหมู่ 14 บ้านหนองคุ้ม และหมู่ 6 บ้านดงบัง ในเขตตำบลดงขี้เหล็ก
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับ หมู่ 16 บ้านทุ่งยาว ตำบลโพธิ์งาม
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับ หมู่ 10 บ้านขอนขว้าง ตำบลดงขี้เหล็ก

บ้านเนินผาสุข หมู่ที่ 13 ตำบลดงขี้เหล็ก อำเภอเมืองปราจีนบุรี จังหวัดปราจีนบุรี มีประชากรชาย 563 คน หญิง 596 คน รวม 1,159 คน ส่วนใหญ่เป็นคนไทยเชื้อสายลาว (ลาวโซ่ง ลาวเวียง ลาวครั่ง) ซึ่งเป็นคนกลุ่มแรกที่เข้ามาตั้งถิ่นฐานในพื้นที่เมื่อกว่า 100 ปีก่อน ส่วนใหญ่อพยพมาจากภาคกลางตอนล่าง เช่น สระบุรี อยุธยา นครนายก และบางส่วนจากภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และไทยพื้นถิ่น ไทยเชื้อสายเขมร มีบางครัวเรือนที่มีเชื้อสายไทยเขมร หรือไทยพื้นถิ่นเดิมจากชายแดนสระแก้ว-ปราจีนบุรี

กลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ในชุมชน: ไทดำ, ลาวครั่ง, ลาวเวียง

บ้านเนินผาสุขเป็นชุมชนเกษตรกรรม โดยอาชีพหลักที่ชาวบ้านประกอบคือ การปลูกไม้ล้อม ไม้ประดับ การเกษตรกรรม ปลูกพืชไร่ เช่น มันสำปะหลัง ข้าวโพด ปลูกพืชผักสวนครัว ปลูกยางพารา และไม้ผลบางชนิด เช่น ทุเรียน กระท้อน เป็นต้น

บ้านเนินผาสุขมีการรวมกลุ่มอาชีพเพื่อเพิ่มรายได้และพัฒนาทักษะของชาวบ้าน เช่น กลุ่มจักสานไม้ไผ่ / ไม้ซีก ใช้ไม้ซีกจากป่าชุมชนทำผลิตภัณฑ์ เช่น กระบุง เสื่อ ตะกร้า ขายภายในพื้นที่และงานแสดงสินค้า OTOP มีการถ่ายทอดทักษะจากผู้สูงอายุสู่คนรุ่นใหม่ กลุ่มแปรรูปสมุนไพรและผลิตภัณฑ์ชุมชน เช่น การทำน้ำสมุนไพร สบู่สมุนไพร น้ำมันเหลือง ผลิตภัณฑ์บางส่วนจำหน่ายผ่านโครงการของพัฒนาชุมชน กลุ่มแม่บ้านเกษตรกร รับผิดชอบเรื่องอาหารปลอดภัย ผักปลอดสารพิษ จัดตั้งตลาดนัดชุมชนและส่งเสริมเศรษฐกิจในครัวเรือน และกลุ่มเยาวชนอนุรักษ์ป่าและเกษตรอินทรีย์ ส่งเสริมให้เด็กและเยาวชนมีบทบาทในกิจกรรมป่าชุมชน เรียนรู้การปลูกพืชผสมผสาน เช่น ปลูกผักใต้ต้นไม้ใหญ่ ปลูกพืชหมุนเวียน

• มกราคม : ประชุมหมู่บ้านประจำปี วางแผนกิจกรรมป่าชุมชนประจำปี
• กุมภาพันธ์ : ปลูกป่าเสริม ทำแนวกันไฟรอบป่าชุมชน
• มีนาคม : เข้าพรรษาไฟป่า จัดเวรยามเฝ้าระวังไฟ เตรียมพื้นที่เพาะปลูกมันสำปะหลัง
• เมษายน : สงกรานต์ชุมชน รดน้ำดำหัว ล้างวัด ศาลา และบ้านผู้สูงอายุ
• พฤษภาคม : เริ่มฤดูกาลเก็บหน่อไม้ เห็ด ผักป่า เพาะพันธุ์พืชผักสวนครัว
• มิถุนายน : เก็บเห็ดระโงก เห็ดเผาะ
• กรกฎาคม : งานบุญเข้าพรรษา ปลูกป่าเพิ่มเติมในพื้นที่ชุมชน
• สิงหาคม : ฝึกอบรมเยาวชนด้านการดูแลป่า ตลาดนัดชุมชนจำหน่ายผลิตภัณฑ์กลุ่มอาชีพ
• กันยายน : แปรรูปเห็ด หน่อไม้ ทำอาหารสำรอง
• ตุลาคม : บุญออกพรรษา ประเพณีตักบาตรเทโว เก็บเกี่ยวพืชผักรอบแรก
• พฤศจิกายน : เตรียมดิน ปลูกพืชฤดูหนาว ทำน้ำหมัก สมุนไพรในกลุ่มแม่บ้าน
• ธันวาคม : ทำบุญส่งท้ายปี

1.นายทองรักษ์  คำยศ ผู้ใหญ่บ้านเนินผาสุข เป็นผู้นำในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติของชุมชน การพัฒนาเศรษฐกิจของชุมชน เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในพื้นที่

มีป่าชุมชนบ้านเนินผาสุข ขึ้นทะเบียนตาม พ.ร.บ.ป่าชุมชน พ.ศ. 2562 มี ทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์ ได้แก่ เห็ดป่า (เห็ดระโงก เห็ดเผาะ) หน่อไม้ ผักกูด ผักหวาน ลำห้วย และแหล่งน้ำธรรมชาติ อยู่ใกล้อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ และได้รับรางวัลป่าชุมชนดีเด่นระดับจังหวัด จากการประกวด โครงการคนรักษ์ป่า ป่ารักชุมชน ประจำปี 2564

มีความรู้ท้องถิ่น เช่น การแปรรูปอาหารป่า การจักสานไม้ซีก การทำแนวกันไฟแบบชาวบ้าน 

ยึดถือประเพณีท้องถิ่น เช่น บุญเดือน 3-4 บุญเข้าพรรษา งานสงกรานต์ชุมชน มีการฟื้นฟู การละเล่นพื้นบ้าน  เพลงพื้นถิ่นลาวเวียง ยังคงรูปแบบครอบครัวแบบเครือญาติ ช่วยเหลือกันในงานบุญ งานศพ งานแต่ง

มีกลุ่มองค์กรภายในชุมชนเข้มแข็ง เช่น คณะกรรมการป่าชุมชน กลุ่มสัจจะออมทรัพย์ กลุ่มอาสาดูแลสิ่งแวดล้อม ชาวบ้านมีความสามัคคี ร่วมแรงร่วมใจกันในการดูแลทรัพยากร เชื่อมโยงกับหน่วยงานภายนอก เช่น องค์การบริหารส่วนตำบล สำนักงานพัฒนาชุมชน กรมป่าไม้ องค์กรพัฒนาเอกชน เป็นต้น

ภาษาไทย เป็นภาษาหลักที่ใช้สื่อสารทั่วไปในชีวิตประจำวัน ใช้ในงานราชการ การศึกษา และติดต่อกับหน่วยงานภายนอก ภาษาไทยท้องถิ่นแบบภาคกลาง-อีสาน (มีสำเนียงที่ผสมผสานระหว่างภาษากลางและอีสานเล็กน้อย) และภาษาลาวเวียง ชาวบ้านบางส่วนในหมู่บ้านมีเชื้อสายลาวเวียง ใช้ในกลุ่มครอบครัวหรือในกิจกรรมประเพณีท้องถิ่น ภาษานี้มีสำเนียงและคำศัพท์เฉพาะตัวที่ต่างจากภาษาไทยกลาง

พื้นที่ซ้อนทับ:
พื้นที่อนุรักษ์อื่น ๆ: ป่าชุมชนบ้านเนินผาสุข

• ป่าชุมชนบ้านเนินผาสุข

กรมการปกครอง. (2567). สถิติจำนวนประชากรทางทะเบียนราษฎร. https://stat.bora.dopa.go.th

ปวีณา สมบูรณ์. (2565). ความหลากหลายของชนิดพรรณไม้และการกักเก็บคาร์บอนในมวลชีวภาพป่าชุมชนบ้านเนินผาสุข. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ. 

รีคอฟ ประเทศไทย. (2557). ป่าชุมชนบ้านเนินผาสุข. https://thaicfnet.org

สิรีธร ดอกพวง. (2565). การมีส่วนร่วมในการอนุรักษ์และการจัดการป่าชุมชนบ้านเนินผาสุข. ภาคนิพนธ์. วิทยาลัยโพธิวิชชาลัย มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ.

สำนักงานป่าไม้จังหวัดปราจีนบุรี. (2563). ข้อมูลป่าชุมชนบ้านเนินผาสุข หมู่ 13 ตำบลดงขี้เหล็ก. ปราจีนบุรี: สำนักจัดการทรัพยากรป่าไม้.