บ้านเมืองปอนเป็นหมู่บ้านที่ยังคงอนุรักษ์รูปแบบไทใหญ่ไว้ตั้งแต่ดั้งเดิม การทำจองพารา มีลักษณะคล้ายปราสาท โครงทำจากไม้ไผ่ ชนชาติไทยใหญ่ที่ยังคงสืบสานความศรัทธาในพระพุทธศาสนา

ชุมชนเล็ก ๆ ที่มีประวัติความเป็นมาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ ประมาณ 2,120-1,250 ปีมาแล้ว หรือในสมัยวัฒนธรรมโลงไม้ พบแหล่งโบราณคดีถ้ำผีแมน ปัจจุบันเป็นหมู่บ้านของชาวลาหู่แดง ซึ่งประเพณีของชาวลาหู่แดงมีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่ต่างจากกลุ่มชาติพันธุ์อื่น ๆ

ชุมชนชาวญ้อที่อพยพจากประเทศลาวและตั้งถิ่นฐานในพื้นที่จังหวัดมหาสารคาม

ชุมชนที่มีหลากหลายชาติพันธุ์ เป็นป่าไม้ภูเขา มีการขุดค้นพบแหล่งโบราณคดีที่เพิงผาบ้านไร่ มีพิพิธภัณฑ์บ้านไร่ที่เปรียบเสมือนเป็นพิพิธภัณฑ์มีชีวิต

1. ใจกลางชุมชนกะเหรี่ยงโปว์บ้านคลองเคียนมีต้นตะเคียนขนาดใหญ่อายุกว่า 100 ปี ตั้งโดดเด่นสง่าอยู่ใจกลางหมู่บ้าน เป็นเสมือนศูนย์รวมความเชื่อและจิตวิญญาณของผู้คนในชุมชน 

2. ในชุมชนบ้านคลองเคียนแห่งนี้ มีลำห้วยคลองเคียนที่ไหลผ่านชุมชน เปรียบเสมือนเส้นเลือดใหญ่ที่หล่อเลี้ยงผู้คนในชุมชน เป็นแหล่งรวมอารยธรรมชุมชนกะเหรี่ยงโปว์บ้านคลองเคียน บริเวณลำห้วยคลองเคียนมีต้นยางน่อง ซึ่งเป็นต้นไม้ที่ชาวบ้านนำมาทำยาพิษในการล่าสัตว์

 3. มีลำห้วยคอกควายไหลผ่านชุมชนกะเหรี่ยงโปว์บ้านคลองเคียน ซึ่งเป็นลำห้วยที่มีขนาดใหญ่กว่าลำห้วยคลองเคียน มีปริมาณน้ำที่ไหลเวียนมากกว่าและงดงามกว่าลำห้วยคลองเคียน เป็นศูนย์รวมกิจกรรมทางการเกษตร เป็นแหล่งน้ำอุปโภคบริโภคหลักของคนในชุมชน

 4. ชุมชนกะเหรี่ยงโปว์บ้านคลองเคียนแห่งนี้ อยู่ลึกและห่างจากถนนสายหลัก สายบ้านไร่ – ลานสัก ระยะทางร่วม 10 กิโลเมตร ชุมชนแห่งนี้จึงรักษาวัฒนธรรมและวิถีชีวิตชาวกะเหรี่ยงโปว์แบบดั้งเดิมเอาไว้ได้ค่อนข้างดี

ชุมชนประไรโหนก กับวิถีวัฒนธรรมท้องถิ่นและมรดกภูมิปัญญาอันล้ำค่าในการทำไม้กวาดดอกหญ้า สู่การพัฒนาระบบเศรษฐกิจพื้นฐานเพื่อสร้างเสริมศักยภาพชุมชน

ความเป็นอยู่ของชุมชนพหุวัฒนธรรมที่สะท้อนให้เห็นถึงการอยู่ร่วมกันของกลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ ทั้งชาติพันธุ์อาข่า ลาหู่ และจีนฮ่อ รวมไปถึงประเพณี วัฒนธรรมทางศาสนาที่หลากหลาย แม้ว่าวัฒนธรรมจะแตกต่างแต่ผู้คนในชุมชนสามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างลงตัว

บ้านป่าสักขวาง หมู่บ้านแรกที่ชาวไตหย่าได้เข้ามาบุกเบิกและอยู่รวมกันเป็นชุมชนก่อนที่จะมีการขยายย้ายออกไปตั้งหมู่บ้านใหม่ และมีคนกลุ่มชาติพันธุ์ต่าง ๆ เข้ามาอาศัยอยู่

ชุมชนที่เกี่ยวข้องกับการท่องเที่ยวแบบแนวผจญภัยคือล่องแก่ง โดยเป็นจุดเริ่มต้นในการขึ้นแพเพื่อล่องไปยังบ้านน้ำปุ๊และบ้านทรายมูลเพื่อผ่านเข้าไปยังอุทยานแห่งชาติแม่จริม

แม่น้ำอิง ลำน้ำแม่ต๊ำ หมู่บ้านทอเสื่อกก