ชุมชนชาวญ้อที่อพยพจากประเทศลาวและตั้งถิ่นฐานในพื้นที่จังหวัดมหาสารคาม

ชาวบ้านบ้านอาแยเป็นชาวอาข่าที่มีองค์ความรู้ในการจัดเก็บและการเพาะปลูกเมล็ดพันธุ์พืชมาอย่างเนิ่นนาน ซึ่งในการทำเกษตรของชาวอาข่าจะมีพิธีกรรม ความเชื่อเข้ามาเกี่ยวข้อง เพื่อให้พืชผลทางการเกษตรมีความเจริญงอกงามสมบูรณ์

ชุมชนชาวไทใหญ่ที่มีความเก่าแก่เกือบ 200 ปี และเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์ในสมัยอยุธยา เนื่องจากเป็นเส้นทางผ่านของกองทัพเมียนมาที่เดินทางเข้ามาสู้รบกับกรุงศรีอยุธยาและหัวเมืองฝ่ายเหนือในช่วงเวลานั้น

ชุมชนที่ตั้งอยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติ ป่าแม่ลาน-แม่กาง ถูกจัดตั้งเป็นหมู่บ้านอาสาสมัครและป้องกันตนเอง (อพป.) เมื่อปี พ.ศ. 2528 และได้รับการสนับสนุนส่งเสริมรายได้ด้วยการรวมกลุ่มทอผ้า

ชุมชน ผู้คน และธรรมชาติ วิถีชีวิตที่ผูกพันเกี่ยวเนื่องกับธรรมชาติ และวิกฤตปัญหาสภาพแวดล้อมสู่การจัดการพื้นที่เขตอนุรักษ์เพื่อฟื้นฟูและรักษาระบบนิเวศอย่ายั่งยืน

การขยายตัวของชุมชนกลุ่มชาติพันธุ์ไทยลื้อขนาดใหญ่ ทำให้เกิดการแยกตัวออกมาสร้างชุมชนใหม่ และการรักษาวิถีวัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์

ชุมชนมีเขาหินผาตั้งอยู่สง่า มีวัด โรงเรียน ทุ่งนา ป่าไผ่หนาม การทำเหมืองแร่ มีการเลี้ยงสัตว์โค กระบือ และประกอบอาชีพเกษตรกรรม

ชุมชนดอนเจดีย์ถือว่าเป็นชุมชนชาวไทใหญ่ที่เก่าแก่และยืดมั่นในขนบประเพณีและวัฒนธรรมชาวไทใหญ่อย่างเหนียวแน่น ที่ชุมชนมีการสืบทอดปอยหมั่งกะป่า หรือประเพณีเขาวงกต ซึ่งเป็นประเพณีดั้งเดิมของชาวไทใหญ่ที่นับวันจะสูญหายไปจากจังหวัดแม่ฮ่องสอน 

"ไทยญ้อบ้านนางอยกับวิถีชีวิตที่ราบสูงภูพาน ไหลเรือไฟบกตระการวัฒนธรรมเมืองเต่างอย น้อมนำเศรษฐกิจพอเพียงสู่การเพิ่มรายได้ให้ชุมชน"

หมู่บ้านกะเหรี่ยงโพร่งที่มีการทอผ้าลายจกกี่เอวที่สวยงามเป็นเอกลักษณ์ ผ้าทอกะเหรี่ยงดอยยาว มีครูภูมิปัญญาด้านการทอผ้ามากถึง 30 คน

ขุนน้ำคะ พุน้ำธรรมชาติที่ไหลขึ้นมาจากใต้ดินบริเวณผาหิน ตั้งอยู่บนยอดดอยกลางป่า น้ำจะรินไหลรวมกันเป็นลำธาร บริเวณโตรกเขา ระหว่างเทือกเขาภูลังกาและผาขี้นก น้ำใสสะอาด ไหลตลอดปี ขุนน้ำคะ เป็นต้นน้ำงิม ที่ไหลรวมกับน้ำควร จนกลายเป็นต้นกำเนิด "แม่น้ำยม"

ชุมชนที่มีเอกลักษณ์ด้านชาติพันธุ์ผู้ไท การตั้งชุมชนมีเอกลักษณ์ด้านชาติพันธุ์มีรูปแบบทางสถาปัตยกรรม มีพระธาตุเรณูเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมือง ปัจจุบันเป็นชุมชนท่องเที่ยวแห่งหนึ่งของจังหวัดนครพนม