ห่างออกไปจากตัวเมืองแพร่ไม่ไกลนัก มีชุมชนเล็ก ๆ แห่งหนึ่งแห่งเดียวในประเทศไทยที่ผู้คนยังคงสื่อสารด้วยภาษาอึมปี้ท่ามกลางความหลากหลายของชาติพันธุ์และภาษาของชุมชนใกล้เคียง ผู้คนที่นี่ยังคงสืบสานภาษาและวัฒนธรรมดั้งเดิมไว้ได้อย่างเหนียวแน่น ขณะเดียวกันก็เรียนรู้รับปรับตัวกับพลวัตทางวัฒนธรรมประเพณีที่อยู่รายล้อมได้อย่างลงตัว

วัฒนธรรมมอญรามัญ วัดดอนกระเบื้อง จุดศูนย์รวมชุมชน ที่มีอายุเก่าแก่สืบมาตั้งแต่สมัยรัชกาลที่ 2 

ชุมชนกับสายน้ำ ผู้คนกับธรรมชาติ กลายเป็นพิพิธภัณฑ์พื้นบ้านเกษตรวิถีชุมชน บ้านคลองผีเสื้อ เกาะลัดอีแท่น

เป็นหมู่บ้านชาวประมงที่มีธรรมชาติและวิถีชีวิตชาวประมงนอกจากยืนหยัดในอาชีพชาวประมงท้องถิ่นที่โดดเด่น และเป็นแหล่งสร้างเรือประมงพื้นบ้านที่มีลวดลายสีสันสวยงาม

ชุมชนมูเซอ บ้านหัวปาย เป็นชุมชนที่นำเอา "พึ๊เข่า" หรือขันโตก ภูมิปัญญาท้องถิ่นของกลุ่มชาติพันธุ์มูเซอมาสร้างสรรค์เป็นสินค้า OTOP สร้างรายได้เสริมนอกเหนือฤดูกาลการทำเกษตรให้แก่คนในชุมชน 

ภูมิปัญญาการทำเหมืองฝาย ระบบชลประทานพื้นบ้าน การใช้ทรัพยากรน้ำที่มีในชุมชนอย่างคุ้มค่า รวมถึงนับถือถือครูบามหาป่าเจ้าเกสรปัญโญ ซึ่งเป็นความเชื่อดั้งเดิมตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน

บ้านหนองครอบเป็นหมู่บ้านกลุ่มชาติพันธุ์มอญในอำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ ที่มีประวัติความเป็นมาและความเชื่อในเรื่องความเป็นมาของชาติพันธุ์ของตนเองว่าเป็นชาวมอญที่สืบเชื้อสายมาจากชาวมอญในสมัยหริภุญชัย และอาศัยอยู่ที่นี้มานานพร้อม ๆ กับการกำเนิดของพระนางจามเทวีตามตำนานโยนก ทั้งนี้ ชาวมอญในปัจจุบันยังคงสืบทอดภาษาและวัฒนธรรมของชาวมอญ รวมทั้งมีภูมิปัญญาที่สร้างมูลค่าทางเศรษฐกิจ เช่น สุราท้องถิ่น

ภายในวัดบ้านนกออก มีพระอุโบสถหรือสิม อายุกว่า 200 ปี และหอไตรกลางน้ำ ซึ่งสันนิษฐานว่าสร้างขึ้นตั้งแต่ช่วงต้นรัตนโกสินทร์

ชุมชนที่มีวัดเป็นศูนย์กลาง วิถีชีวิตดั้งเดิมเปลี่ยนผ่านจากอดีตสู่ปัจจุบัน จากวิถีเกษตรกรรม ทำนา ทำสวน สู่ชุมชนที่มีโรงงานอุตสาหกรรมก่อตั้งหลายแห่ง 

บ้านทับตะวัน ชุมชนชาวเล กลุ่มชาติพันธุ์มอแกลน กับวิถีชีวิตชาวประมง ภูมิปัญญาการหาปลาในทะเล และประเพณีวัฒนธรรมท้องถิ่นที่เป็นเอกลักษณ์

ชุมชนชาวญ้อ ผู้คนในชุมชนมีภาษาพูดของตนเองในการสื่อสารระหว่างกัน เรียกว่า ภาษาญ้อ มีวิถีชีวิตผูกพันกับธรรมชาติ มีวิถีวัฒนธรรมตามฮีตสิบสองคองสิบสี่ตามแบบชาวอีสาน

บ้านทุ่งนางแก้วมีทรัพยากรธรรมชาติซึ่งชาวบ้านเปรียบว่าเสมือนได้พบแก้วอันมีค่า ก่อเกิดเป็นที่มาของชื่อ “ทุ่งนางแก้ว”