ชุมชนบ้านไร่ เป็นหนึ่งในชุมชนชาติพันธุ์ของชาว “ญัฮกุร” ที่ยังคงแสดงออกซึ่งอัตลักษณ์ เช่น การใช้ภาษาญัฮกุร วัฒนธรรมการกิน การใส่เสื้อพ้อก และการทำสวนสมุนไพร อีกทั้งบ้านไร่ยังเป็นชุมชนที่ได้รับความสนใจเข้ามาศึกษาจากนักวิชาการหลายทศวรรษ ความรู้ทางวิชาการและความเข้มแข็งของชุมชนก่อให้เกิด “กลุ่มเยาวชน” ที่คอยหล่อเลี้ยงอัตลักษณ์ญัฮกุรให้ยังคงอยู่

บ้านขี้เหล็กใหญ่เป็น "บ้านเจ้าบ้านนาย" เป็นหมู่บ้านที่มีการอนุรักษ์วัฒนธรรมประเพณี อันดีงามไว้มากมาย อีกทั้งผู้คนในชุมชนมีความสามัคคี ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน มีระเบียบวินัยในการทำงานและใช้ชีวิต 

ชุมชนโบราณตั้งอยู่ในพื้นที่อันอุดมสมบูรณ์ เต็มไปด้วยข้อมูลทางประวัติศาสตร์ที่น่าสนใจและวิถีวัฒนธรรม ภูมิปัญญาท้องถิ่นกับตำนานเรื่องเล่าชุมชนที่มีความน่าสนใจ

การอยู่รวมกันของกลุ่มชาติพันธุ์ชาวบน ไทยลาว และไทยโคราช ซึ่งมีความต่างกันด้านภาษา การแต่งกาย คติความเชื่อ ประเพณีและพิธีกรรม ทำให้บ้านน้ำลาดเกิดการแบ่งแยกคุ้มบ้านออกเป็น 3 คุ้มคือ คุ้มน้ำลาด คุ้มซับหงส์ และคุ้มซับเจริญ

ชุมชนชาติพันธุ์หมู่บ้านญัฮกุร เป็นชุมชนวิถีมอญเพื่อการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรม และยังคงมีวิถีชีวิตที่พึ่งพาธรรมชาติ

ชุมชนที่ผลิตผ้าไหมมีการจำหน่ายผ้าไหมและเป็นตลาดขายผ้าที่คึกคักแห่งหนึ่งในภาคอีสาน

บ้านไร่พัฒนามีการรวมกลุ่มกันของคน 3 วัย เพื่อร่วมกันจัดการท่องเที่ยว เก็บข้อมูลภูมิปัญญาจากปราชญ์ในชุมชน สร้างเครือข่ายกับหมู่บ้านใกล้เคียง และรักษาอัตลักษณ์ของชาติพันธุ์ญัฮกุร

ชุมชนที่มีพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต เเละความเข้มข้นด้านงานบุญประเพณี 12 เดือน อีกแห่งหนึ่งของภาคอีสาน 

ชุมชนที่พบใบเสมาในสมัยทวารวดีในพื้นที่ต่าง ๆ ของชุมชนเป็นจำนวนมาก

บ้านโนนเสลา แหล่งทอผ้าขิดที่มีชื่อเสียง มีลวดลายประณีตสวยงาม สืบทอดจากบรรพบุรุษ และยังคงทอผ้าใช้เองในครัวเรือน นอกจากนี้ยังมีประเพณีแห่นาคโหดที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะถิ่น สะท้อนวัฒนธรรม ความศรัทธา และความสามัคคีของชุมชน