บ้านตาลเจ็ดต้นเป็นหมู่บ้านที่มีประวัติศาสตร์ความเป็นมาควบคู่ไปกับการก่อตั้งเมืองปาย เป็นชุมชนชาวไทใหญ่ที่มีแม่น้ำปาย ท่าแพตาลเจ็ดต้น และเขตอนุรักษ์พันธุ์ปลาที่มีการจัดการโดยการมีส่วนร่วมของคนในชุมชน

ปราสาทเต่าทอง ศิลปะขอมโบราณ ตั้งอยู่บนเนินรูปหลังเต่า มีคูน้ำล้อมรอบตามแบบผังเมืองโบราณ ในปี พ.ศ. 2521 มีการพบทองคำ และเครื่องประดับโบราณ รวมถึงประเพณีสารทเดือนสิบที่เป็นจุดเด่นของชุมชน

หมู่บ้านชาวกะเหรี่ยงโปว์ที่ประกอบอาชีพเกษตรกรรมด้วยวิถีชีวิตค่อนข้างเรียบง่าย

บ้านกามาผาโด้ เป็นชุมชนชาติพันธุ์กะเหรี่ยงที่เรียกว่า ปกาเกอะญอ อันมีวิถีแตกต่างไปจากคนพื้นที่ราบ โดยชาวปกาเกอะญอมีวัฒนธรรม ขนบประเพณีที่เป็นเอกลักษณ์ ทั้งยังมีวิถีชีวิตกลมกลืนและผูกพันอยู่คู่กับทรัพยากรธรรมชาติดิน น้ำ และป่า

ชุมชนเกษตรกรรม ชุมชนทอและแปรรูปผ้า

หมู่บ้านปราสาทเยอมีความสำคัญทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรม เนื่องจากพื้นที่มีทรัพยากรธรรมชาติมาก และเป็นจุดเชื่อมต่อกับพื้นที่ทางตอนใต้และตอนเหนือของจังหวัด ทำให้มีผู้คนเข้ามาอยู่อาศัยตั้งแต่อดีต

ผู้คนยังคงยึดอาชีพทำนา ทำไร่ การแสดงออกทางวัฒนธรรรมจึงอิงอยู่กับวิถีชีวิต อย่างประเพณีการลงแขกเกี่ยวข้าว สีข้าว และการเอาแรงงานบุญต่าง ๆ

บ้านขุนอมลองกับประวัติศาสตร์การย้ายถิ่นฐานของกลุ่มชนชาติพันธุ์ปกาเกอะญอ เพื่อแสวงหาที่ทำกินที่มีความอุดมสมบูรณ์ และการเปลี่ยนแปลงความเชื่อกับพัฒนาการชุมชน

เป็นชุมชนต้นแม่น้ำสายบุรี มีความหลากหลายทางธรรมชาติ และวัฒนธรรม รวมทั้งยังมีแร่ทองคำในพื้นที่อีกด้วย

ชุมชนที่อาศัยอยู่ท่ามกลางธรรมชาติ กับการใช้ทรัพยากรท้องถิ่นเพื่อสร้างเศรษฐกิจชุมชน และวิถีวัฒนธรรม ประเพณี ความเชื่อของชาวเขาเผ่ากะเหรี่ยงที่เป็นเอกลักษณ์

บ้านหนองตาเถร เป็นแหล่งเรียนรู้วัฒนธรรมประเพณีลาวครั่งด้านภูมิปัญญา "นมัสการหลวงพ่อเกสร พักผ่อนหนองตาเถร วัฒนธรรมงามเด่นลาวครั่ง"

บ้านสุเม่นเหนือ หย่อมบ้านห้วยระแห้ ชุมชนกลุ่มชาติพันธุ์ลีซูที่มีวิถีชีวิตประเพณีวัฒนธรรมและภูมิปัญญาที่เป็นเอกลักษณ์ กับการตั้งถิ่นฐานบนพื้นที่ที่มีทรัพยากรธรรมชาติอันอุดมสมบูรณ์