ชุมชนบ้านน้ำฮูเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์เมืองปาย เป็นชุมชนของชาวไทใหญ่และชาวจีนฮ่อ มีวัดน้ำฮู วัดเก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งของอำเภอปายและอยู่คู่เมืองปายมายาวนาน โดยมีพระอุ่นเมือง สิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวเมืองปายและนักท่องเที่ยวหลายคนต้องแวะเข้ามากราบสักการะ

ชุมชนเศรษฐกิจพอเพียง ปากอ่าวลำน้ำแม่กลองที่มีการประกอบอาชีพทำน้ำตาลมะพร้าวจากมะพร้าวที่มีการปลูกแบบยกร่องน้ำ ซึ่งทำให้ต้นมะพร้าวเจริญเติบโตได้ดี มะพร้าวให้น้ำตาลใสเมื่อนํามาผลิตเป็นน้ำตาลมะพร้าว

หมู่บ้านที่ก่อตั้งประมาณปี พ.ศ. 2452 เกิดจากการรวมกลุ่มชุมชน ได้แก่ คนเมือง เผ่าเย้า ขมุ และเผ่าปกาเกอะญอ โดยได้อพยพมาตั้งถิ่นฐานรวมกัน ถึงแม้ว่าจะมีความแตกต่างทางด้านวัฒนธรรมประเพณี แต่ก็สามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างสงบสุขสามัคคี

 วิถีการดำรงชีพอยู่กับป่าอย่างยั่งยืนด้วยป่ามะแขว่นกับการทำไร่หมุนเวียน

เป็นหมู่บ้านปกาเกอะญอ และคนพื้นเมือง อาศัยอยู่ร่วมกัน โดยมีวัดดอยคำเป็นศูนย์รวมจิตใจ

กลุ่มชนชาติพันธุ์ผู้อพยพมจากภัยสงคราม กับการแสวงหาพื้นที่ทำกินสู่ชุมชนท่ามกลางพื้นที่ธรรมชาติที่อุดมสมบูรณ์ และภูมิปัญญาการอนุรักษ์ทรัพยากรในท้องถิ่น

ชุมชนชาวปกาเกอะญอ การอยู่ร่วมกันของคนกับป่า และประเพณีสำคัญที่ยึดโยงกับการอนุรักษ์สิ่งแวดล้อม การนับถือฤาษีที่เป็นสิ่งยึดเหนี่ยวจิตใจคนในชุมชน ทำให้บ้านหม่องกั๊วะมีบทบาทสำคัญในการดูแลรักษาธรรมชาติในฐานะกลุ่ม "ต้นทะเล" 

ชุมชนแกะสลักไม้ ภูมิปัญญาที่ได้รับการถ่ายทอดมาตั้งแต่บรรพบุรุษ จนกลายเป็นทุนของชุมชนที่ถูกส่งต่อมากว่า 80 ปี

ทรัพยากรธรรมชาติยังคงอุดมสมบูรณ์ องค์กรในชุมชนมีความเข้มแข็ง 

ชุมชนเกษตรกรรม เพาะเห็ด เลี้ยงสัตว์และรับจ้างเย็บเสื้อผ้า

บ้านนาปลาจาด ชุมชนชาวไต หรือกลุ่มชาติพันธุ์ชาวไทใหญ่ในพื้นที่จังหวัดแม่ฮ่องสอน กับทรัพยากรทางวัฒนธรรมและทรัพยากรทางธรรมชาติในพื้นที่ชุมชน

ภายในชุมชนมีโรงเรียนวัดหัวฝาย ซึ่งเปิดทำการสอนตั้งแต่ชั้นอนุบาล จนถึงชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 ภายในชุมชนยังมีวัดหัวฝายซึ่งเป็นสถานที่สำคัญในการทำกิจกรรม และมีกลุ่มอาชีพการทำขิง เป็นผลิตภัณฑ์หมู่บ้าน