ชุมชนวัวลายเป็นแหล่งผลิตเครื่องเงินที่มีความสวยงามและเป็นเอกลักษณ์ ด้วยวิธีการต้องลายโลหะหรือเรียกว่า "การดุนโลหะ" นอกจากนี้ ยังมีสถานที่ท่องเที่ยวและศาสนสถานที่สำคัญ คือ วัดศรีสุพรรณ ซึ่งประดิษฐานพระเจดีย์ที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ หอธรรม และพระวิหาร แต่สิ่งที่โดดเด่นของวัดแห่งนี้เห็นจะอยู่ที่ “พระอุโบสถเงิน” หลังแรกของโลก

พื้นที่ต้นน้ำ "อ่างเก็บน้ำห้วยเดื่อ" หลากหลายวัฒนธรรมและความเชื่อ ลาหู่ พุทธ และผี

บ้านห้วยน้ำกืน หมู่บ้านขนาดเล็กกลางหุบเขา ขึ้นชื่อในเรื่องของการปลูกชาและทำเมี่ยง เพราะมีไร่ชารายล้อมหมู่บ้าน จึงยึดอาชีพทำเมี่ยงส่งไปขายยังที่ต่าง ๆ ไร่ชาที่นี่ปลูกตามธรรมชาติแทรกตัวอยู่ตามบ้านแต่ละหลัง ไม่ได้เป็นแบบไร่ชาที่กว้างใหญ่เห็นเป็นขั้นบันไดชัดเจนเหมือนไร่ชาตามสถานที่ท่องเที่ยวอื่น ๆ และที่นี่ยังมีโรงผลิตชา นักท่องเที่ยวสามารถชมขั้นตอนการผลิตชาตั้งแต่การเก็บ คั่ว จนกลายมาเป็นชาหอม ๆ  

ชุมชนวัดศรีหลวงแจ้ซ้อน ชุมชนคุณธรรมที่พัฒนาเคียงคู่ไปพร้อมกับวัดหลวงศรีแจ้ซ้อน ซึ่งเป็นโบราณสถานที่สวยงามและสำคัญแห่งหนึ่งของภาคเหนือ

ชุมชนบ้านน้ำฮูเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์เมืองปาย เป็นชุมชนของชาวไทใหญ่และชาวจีนฮ่อ มีวัดน้ำฮู วัดเก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งของอำเภอปายและอยู่คู่เมืองปายมายาวนาน โดยมีพระอุ่นเมือง สิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวเมืองปายและนักท่องเที่ยวหลายคนต้องแวะเข้ามากราบสักการะ

ศาสนสถานสำคัญของชุมชน "วัดบ้านตุ้มไร่" ที่ได้มีการขุดค้นพบช้างที่ทำด้วยหินบริเวณลานวัดตรงซุ้มประตูทางเข้า ต่อมาจึงเปลี่ยนชื่อวัดใหม่นามว่า "วัดช้างหิน"          

ชุมชนที่ยังคงอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมของชุมชน เช่น ประเพณีสรงน้ำพระธาตุวัดสบตาล การบวงสรวงเจ้าพ่อนาเวียง ประเพณีปีใหม่เมือง ประเพณีแห่ไม้ค้ำศรีมหาโพธิ์ ประเพณีตานก๋วยสลาก

หมู่บ้านที่ก่อตั้งประมาณปี พ.ศ. 2452 เกิดจากการรวมกลุ่มชุมชน ได้แก่ คนเมือง เผ่าเย้า ขมุ และเผ่าปกาเกอะญอ โดยได้อพยพมาตั้งถิ่นฐานรวมกัน ถึงแม้ว่าจะมีความแตกต่างทางด้านวัฒนธรรมประเพณี แต่ก็สามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างสงบสุขสามัคคี

ชุมชนวัวลายเป็นแหล่งผลิตเครื่องเงินที่มีความสวยงามและเป็นเอกลักษณ์ ด้วยวิธีการต้องลายโลหะหรือเรียกว่า "การดุนโลหะ" นอกจากนี้ ยังมีสถานที่ท่องเที่ยวและศาสนสถานที่สำคัญ คือ วัดศรีสุพรรณ ซึ่งประดิษฐานพระเจดีย์ที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ หอธรรม และพระวิหาร แต่สิ่งที่โดดเด่นของวัดแห่งนี้เห็นจะอยู่ที่ “พระอุโบสถเงิน” หลังแรกของโลก

พื้นที่ต้นน้ำ "อ่างเก็บน้ำห้วยเดื่อ" หลากหลายวัฒนธรรมและความเชื่อ ลาหู่ พุทธ และผี

บ้านห้วยน้ำกืน หมู่บ้านขนาดเล็กกลางหุบเขา ขึ้นชื่อในเรื่องของการปลูกชาและทำเมี่ยง เพราะมีไร่ชารายล้อมหมู่บ้าน จึงยึดอาชีพทำเมี่ยงส่งไปขายยังที่ต่าง ๆ ไร่ชาที่นี่ปลูกตามธรรมชาติแทรกตัวอยู่ตามบ้านแต่ละหลัง ไม่ได้เป็นแบบไร่ชาที่กว้างใหญ่เห็นเป็นขั้นบันไดชัดเจนเหมือนไร่ชาตามสถานที่ท่องเที่ยวอื่น ๆ และที่นี่ยังมีโรงผลิตชา นักท่องเที่ยวสามารถชมขั้นตอนการผลิตชาตั้งแต่การเก็บ คั่ว จนกลายมาเป็นชาหอม ๆ  

ชุมชนวัดศรีหลวงแจ้ซ้อน ชุมชนคุณธรรมที่พัฒนาเคียงคู่ไปพร้อมกับวัดหลวงศรีแจ้ซ้อน ซึ่งเป็นโบราณสถานที่สวยงามและสำคัญแห่งหนึ่งของภาคเหนือ

ชุมชนบ้านน้ำฮูเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์เมืองปาย เป็นชุมชนของชาวไทใหญ่และชาวจีนฮ่อ มีวัดน้ำฮู วัดเก่าแก่ที่สุดแห่งหนึ่งของอำเภอปายและอยู่คู่เมืองปายมายาวนาน โดยมีพระอุ่นเมือง สิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวเมืองปายและนักท่องเที่ยวหลายคนต้องแวะเข้ามากราบสักการะ

ศาสนสถานสำคัญของชุมชน "วัดบ้านตุ้มไร่" ที่ได้มีการขุดค้นพบช้างที่ทำด้วยหินบริเวณลานวัดตรงซุ้มประตูทางเข้า ต่อมาจึงเปลี่ยนชื่อวัดใหม่นามว่า "วัดช้างหิน"          

ชุมชนที่ยังคงอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมของชุมชน เช่น ประเพณีสรงน้ำพระธาตุวัดสบตาล การบวงสรวงเจ้าพ่อนาเวียง ประเพณีปีใหม่เมือง ประเพณีแห่ไม้ค้ำศรีมหาโพธิ์ ประเพณีตานก๋วยสลาก

หมู่บ้านที่ก่อตั้งประมาณปี พ.ศ. 2452 เกิดจากการรวมกลุ่มชุมชน ได้แก่ คนเมือง เผ่าเย้า ขมุ และเผ่าปกาเกอะญอ โดยได้อพยพมาตั้งถิ่นฐานรวมกัน ถึงแม้ว่าจะมีความแตกต่างทางด้านวัฒนธรรมประเพณี แต่ก็สามารถอยู่ร่วมกันได้อย่างสงบสุขสามัคคี